A r I s t o t e L si y a s ə T
Yüklə 104 Kb. Pdf görüntüsü
|
girməz. Amma kimlər ki, olduqca səylə uşaqları bu tərəfə isti- qam ətləndirir və onları yaşamaq üçün lazım olan tərbiyədən kənarda qoyur, həqiqətdə onları sənətkar edir; onlar dövlətdə yaşamaqdan ötrü bunları yalnız bir cəhətdən faydalı edirlər, lakin bu cəhət də, bizim ölçüb-biçməmiz göstərir ki, digər- lərindən pisdir. Bütün bunlar barəsində keçmişdəki vəziyyət- dən asılı olaraq yox, indiki vəziyyətdən asılı olaraq fikir söyləmək lazımdır: indi onların tərbiyə etmə işində rəqibləri var, əvvəllər isə yox idi. IV. 1. Beləliklə, gimnastikanın təlim edilməsini, eyni za- manda da bu təlimin necə təşkil edilməsini hamı tərəfindən qəbul edilmiş saymaq olar. Cinsi yetişkənliyə çatmamışa qədər daha yüngül gimnastika təmrinləri keçmək lazımdır; məcburi kökəldilmə və çox ağır işlər istisna edilməlidir ki, fiziki inkişafa heç bir maneçilik olmasın. Olimpiya yarışları qaliblərinin siya- hısını nəzərə çarpdırmaq, bu tədbirlərin fiziki gücün inkişafını ləngitməsinə ciddi sübutdur. Orada nadir hallarda iki-üç nəfər eyni bir adama rast gələrsən ki, onlar böyük kişi, həm də uşaq ola-ola qalib gəlsinlər. Bu onunla izah olunur ki, gənclər daimi olan çox ağır gimnastika məşqlərindən öz gücünü itirir. 2. Necə ki, həddi-buluğa çatdıqdan sonrakı üç il ərzində digər fənləri7 öyrənməyə həsr etməlidirlər, sonrakı yaş dövrlərində də işlə- məyə və məcburi surətdə yeməyə məruz qalmaq yerində olan bir işdir. Hər halda, eyni vaxtda həm zehni, həm də fiziki cəhət- dən olduqca gərgin işləməyə vadar etmək lazım deyil: bu və digər cəhətdən olan gərginlik, təbii olaraq, tamamilə əks təsir doğurur: fiziki gərginlik ağılın inkişafına mane olur, zehni gərginlik - bədənin inkişafına. 3 . 8 Musiqiyə gəldikdə isə, biz artıq əvvəllər də bəzi şeyləri müəyyən etmişdik, lakin indi də bizim araşdırmamızı davam 298 etdirmək üçün bunun üstünə qayıtmağımız tamamilə yerinə düşər, bu, öz fikirlərini bu xüsusda bildirmək istəyənlərdən ötrü bir əsas olar. Musiqinin əhəmiyyətinin nədən ibarət olmasını dəqiq müəy- yənləşdirmək asan deyil, bununla nəyə görə məşğul olmaq lazımdır - yatmağımız və xudmani məclislərdə iştirak etməyimiz kimi əyləncə və istirahət üçünmü (axı sonuncular özü-özlüyündə heç bir ciddi məqsəd güdmür, lakin Yevripid dediyi kimi bu xoşagələndir və dərdi adamdan uzaqlaşdırır; buna görə bəziləri də bunu yuxu, həm də xudmani məclislərlə bir sıraya qoyur və bu məşğuliyyətlərə əl atır, yəni yatmaq, içmək və musiqi ilə məşğul olmaq eyni bir məqsəd üçündür, rəqslər də həmçinin bura daxildir). 4. Yaxud daha çox düşünmək lazımdır ki, musiqi yaxşı işlərə doğru istiqamətləndirir və bu, gimnastika kimi fiziki keyfiyyətlərə təsir etməyi bacarır, insanda düzgün şadlanmaq qabiliyyətini inkişaf etdirməklə onun mənəvi xüsusiyyətlərinə təsir göstərir; yaxud da - bu isə ortaya qoyulmalı olan üçüncü sual olardı - onda asudə vaxtdan istifadə etmək üçün, həm də ağılı inkişaf etdirməkdən ötrü nə isə var? Tamamilə aydındır ki, gəncləri əylənməkdən ötrü tərbiyə etm ək lazım deyil; oxuyan zaman oynamırlar, əksinə, oxumaq məyusluqla bağlıdır. Əlbəttə, oğlan uşaqlarına və yaşca onlara yaxın olanlara vaxtlarını böyüklər kimi keçirməyə imkan vermə- yin yeri yoxdur, axı qeyri-mükəmməl bir şey yüksək məqsədi təşkil edən bir şeyə layiq deyil. 5. Bəlkə də elə görünə bilər ki, oğlan uşaqlarının ciddi surətdə məşğul olduqları şeylər, onlar kişi olub, yetkinləşdikdə onlar üçün bir əyləncə vasitəsi olsun. Lakin bu belədirsə, onda nəyə görə oğlan uşaqları musiqini öyrənməlidir, daha İran və Midiya çarları kimi musiqidən zövq alıb, başqasının ifasında bununla tanış olmamalıdır. Xüsusən, bunu öz işi və sənəti seçən adamlar, bunu mənimsəməyə nə 299 qədər vaxt lazımdırsa, bir o qədər məşğul olanlardan daha yax- şı ifa edəcək. Və əgər oğlan uşaqları musiqi ilə əsaslı surətdə məşğul olursa, onda aşpaz sənətini də öyrənmək lazımdır. Lakin bu mənasız hərəkət olardı. 6. Eləcə də yenə bir sual, musiqi xasiyyəti nəcibləşdirirmi? Və yenə də nəyə görə oğlan uşaqları musiqini öyrənməlidir, daha digərlərini dinləyib lazımi surətdə sevinməməli və lake- demonlular kimi öz düzgün rəylərini bildirməməlidirlər? Onlara musiqi təhsili verilməsə də, hər halda onlar, necə deyərlər, hansı mahnının yaxşı, hansının pis olduğu barəsində doğru mü- hakimə yürüdə bilirlər. Musiqinin ata-anası kölə olmayan adam- lara layiq yaraşıq və əyləncə olduğu qəbul edildiyi halda da bu qeydi etmək olar. Onlar nəyə görə öyrənməlidir, daha başqa- sının ifasından zövq almalı deyil? 7. Bizim allahlar haqqında olan təsəvvürlərimizi müzakirə- yə cəlb etmək olar: şairlərdə Zevsin özü oxumur və kifarada çalmır. Üstəlik, bununla məşğul olanları biz sənətkar adlandı- rırıq, həm də bu məşğuliyyətləri, əgərxadim şənlikdə deyilsə və əylənmirsə ona layiq hesab etmirik. Lakin ola bilər sonralar yenə biz bunun üstünə qayıdaq. V. 1. Birinci vəzifə aşağıdakından ibarətdir: musiqini tərbiyə etmə fənləri ilə bir sıraya qoymaq olarmı, yoxsa yox? Və bu, bir-birilə ziddiyyət təşkil edən üç fikrin hansında əhəmiyyət daşıyır: bu, tərbiyə etmə fənnidirmi, əyləncədirmi, yoxsa vaxt keçirmə üsulu? Onu tamam əsaslı surətdə bütün bunlara aid etmək olar, bütün bunlara da bu, görünür ki, aiddir. Axı əylən- mə istirahət etmək üçündür, istirahət isə mütləq xoşagələn olmalıdır, çünki o, məşğələ-lərdən meydana çıxan məyusluğa qarşı nə isə bir çarədir; vaxt keçirmək isə yalnız gözəl olmalı deyil, həm də xoşagələn olmaiıdır, ona görə ki, xoşbəxtlik, 300 məhz bununla o birinin birləşməsindən ibarətdir. Musiqini isə bizim hamımız, bu oxumaqla müşahidə olunur, ya yox, olduqca xoşagələn şeylər sırasına aid edirik. 2. Musey9 isə deyir ki, «ölümə məhkum olana oxumaq - hər şeydən xoşdur». Buna görə də musiqiyə şənləndirmək vasitəsi kimi adamların yığışdığı və əyləndiyi məclislərdə icazə verilir. Beləliklə, artıq bu nöqteyi- nəzərə görə iddia etmək olar ki, bu, gənclərin tərbiyə edilməsin- dən ötrü birfənn olmalıdır. Bütün zərərsiz keflər kimi, bu təkcə ən yüksək məqsədə müvafiq deyil, həm də dinclik gətirir. İn- sanlar isə həyatda çox nadir hallarda ən yüksək məqsədə nail olduqlarından, onlar tez-tez dincəlirlər və əylənməyə ən yüksək məqsəddən ötrü deyil, ancaq zövq almaqdan ötrü əl atırlar, onda ola bilsin ki, musiqinin bəxş etdiyi keflə tam istirahət et- mək faydalıdır. 3. Elə adamlara rast gəlinir ki, əylənmək onlar üçün ən yüksək məqsəddir; axı bu məqsəddə ola bilsin ki, nə isə bir zövq var; bu zövqə cəhd edən insanlar təsadüfi zövqləri buna oxşadırlar, çünki bunun da insan fəaliyyətinin ən yüksək məq- sədilə müəyyən oxşarlığı var. Axı ən yüksək məqsəd gələcəkdə yaxşı şeylər vəd etdiyinə görə üstün tutulmur; eləcə də xatır- lanan zövqlər hələ olacaq bir işdən ötrü deyil, artıq baş vermiş bir işdən ötrü olmalıdır, məsələn, işlədikdən sonra dincəlmək və dərd-qəmi yüngülləşdirmək üçün. Beləliklə, burda doğrudan da, o səbəbi görmək olar ki, bu, təsadüfi zövqlərin köməkliyi ilə xoşbəxtliyi tapmaq üçün çalışmağa insanlarda həvəs oyadır. 4. Amma musiqiyə yalnız bircə səbəbə görə deyil, həm də ona görə müraciət edirlər ki, bu, görünür, istirahət zamanı fayda verir. Bununla belə baxmaq lazımdır görək, musiqidən olan bu fayda yalnız təsadüfdürmü, yoxsa mahiyyətcə onun dəyəri gös- tərilən uyğunlaşma ilə müqayisədə daha çoxdur; musiqi, adətən, zövq bəxş etməkdən savayı - bu duyğunu hamı hiss edir (çünki 301 Yüklə 104 Kb. Dostları ilə paylaş:
|