A r I s t o t e L si y a s ə T
Yüklə 104 Kb. Pdf görüntüsü
|
7. Beləliklə, nigah bağlayıb, birləşməyin vaxtı haqqında biz danışdıq. Bunun üçün daha münasib olan vaxta gəldikdə isə, burada çoxlarının müəyyənləşdirdiyi qaydalarla hərəkət etmək olar: onlar hesab edir ki, ailə qurmaq üçün daha mü- nasib vaxt qışdır. Bununla belə evlənənlərə doğum məsələ- sində həkimin və təbiət bilicilərinin məsləhətlərilə hesab- laşmaq lazımdır, çünki həkimlər bədənin yaxşı inkişaf etməsi xüsusunda məsləhətlər verə bilər, təbiət biliciləri isə - küləklər xüsusunda (onlar cənub küləklərindən çox, şimal küləklərini tövsiyyə edir). 8. Valideynlərin hansı xüsusiyyətlərinin onların əmələ gətirdiyi nəsil üçün daha faydalı ola bilməsi məsələsinə gəldik- də isə, bunun ətraflı müzakirəsi daha çox pedonomiya sahə- sinə27 aid edilə bilər; lakin bu xüsusda ümumi göstərişlər ver- mək burda da faydalıdır. Vətəndaşın normal fiziki vəziyyəti üçün, onun sağlamlığı üçün, onun uşaq əmələ gətirmə qabiliyyəti üçün heç də atletin fiziki gücü tələb olunmur, digər tərəfdən burada zərif və bə- dəncə zəif olanlar deyil, hər ikisinin arasında olan ortababı yarayır. Bədən inkişaf etdirilməlidir ki, lakin atletlərdə olduğu kimi üzücü məşqlər vasitəsilə deyil, həm də yalnız bir tərəfli yox, ata-anası kölə olmayan adamların işlərinə yarasın. Bu eyni dərəcədə həm kişilərə, həm də qadınlara aiddir. 9. Hamilə qadınlar da öz bədənlərinin qeydinə qalmalıdır- lar, onlar işsiz oturmamalı, zəif yeməklərlə qidalanmamalıdır. Qanunverici buna onda asan nail olar ki, onlara hər gün gedib allahlara səcdə eləməyi tapşırsın, o allahlara ki, doğum onların sərəncamındadır. Onların mənəvi həyatı fıziki həyatın əksinə olaraq daha sakit qurulmalıdır, bitkilər öz qidasını üstündə bit- dikləri torpaqdan aldıqları kimi, onların özlərində gəzdirdikləri döl də qidasını qadından alır. 286 10. Təzə doğulan uşaqların bəslənilməsi və onların bəs- lənilməsindən imtina edənlər barəsində qoy qanun olsun: heç bir şikəsti böyütmək lazım deyil. Uşaqların sayına gəldikdə isə, əgər müəyyən edilmiş qaydalar təzə doğulanlardan hər hansı birini böyütməyi qadağan edirsə (axı doğumun sayı qəti surətdə müəyyənləşdirilib), ona yer olmamalıdır. Əgər ailəli olanlarda yol verilən bu həddən artıq uşaq anadan olacaqsa, döldə həs- saslığın və həyatın meydana çıxmasından öncə aborta əl atmaq lazımdır; yol verilənlə yol verilməyənin arasındakı hədd həs- saslığın və həyatın mövcudluğundan asılı olacaqdır. 11. Kişi və qadın üçün həmin o başlanğıc yaş müəyyən edildikdən sonra, hansı ki, bu vaxtdan nigaha girib birgə yaşa- maq lazım olur, o müddəti də müəyyənləşdirmək vacibdir ki, onlar buna qədər dövlətin marağına münasib olan surətdə nəsil əmələ gətirsinlər. Yaşa dolmuş valideynlərin uşaqları da çox gənc olanların uşaqları kimi anadan həm fiziki, həm də əqli cəhətdən nöqsanlı olur, qoca valideynlərdən olan uşaqlar isə - zəif. Buna görə həddi kamilləşmə dövrünə uyğun müəyyənləş- dirmək lazımdır. İnsanın həyatını yeddiillik dövrlərlə ölçən bəzi şairlərin göstərdiyinə görə, adamların əksəriyyəti bu çağlara əlli yaşına yaxın yetir. 12. Beləliklə, kim bu sinni dörd-beş il adladı, o açıq-aşkar dünyaya uşaq gətirməkdən imtina etməlidir və öm- rünün qalan hissəsində yalnız cansağlığına, yaxud buna bənzər başqa bir səbəbə görə cinsi əlaqəyə girməyi davam etdirə bilər. Ərin və ya arvadın kənar əlaqələrinə gəldikdə isə, bu cür əla- qələr, nə qədər ki, adamlar qanuni surətdə ər-arvaddırsa və belə adlanırsa, heç bir yerdə və ümumiyyətlə, heç bir vəchlə ədəbli bir şey sayılmamalıdır. Əgər birisində aşkara çıxsa ki, o, ömrü boyu belə bir hərəkətdə bulunub, onda o, nalayiq hərə- kətinə müvafıq surətdə bir cəza kimi təhqirə məruz qalmalıdır. 287 XV. 1. Uşaqlar anadan olduqdan sonra zənn edilir ki, on- ların bədənini qüvvətləndirmək üçün keyfiyyət cəhətdən çoxlu seçmə yeməklər hazırlamaq lazımdır. Digər canlı məxluqlar üzərində, eləcə də başlıca qayğıları cəngavərlik vərdişlərini tək- milləşdirmək olan tayfalar üzərində aparılan müşahidələr göstərir ki, südlə zəngin qida bu cür inkişaf üçün daha yaxşıdır. Şərab- dan istifadə edilməməsi isə xəstəliklərin meydana çıxmasının qarşısını ahr. 2. Hərəkət də faydalıdır, çünki bu, ümumiyyətlə, belə erkən yaşla bir araya sığır. Bununla bərabər bədənin zərif üzvlərində mümkün ola biləcək çıxıqlardan özünü gözləmək üçün bəzi tayfalar hal-hazırda qeyri iradi olaraq vərdiş edilən şeylərdən istifadə edir, bunlar körpələrin bədənlərini zədələrdən qoruyur. Kiçik yaşlarından uşaqları bilatəxir soyuğa öyrətmək faydalıdır: bu həm sağlamlığın mühafizə edilməsi üçün, həm də hərbi məşğələlərə tab gətirməyə hazırlıq üçün ən münasib vasitədir. Buna görə bir çox barbarlarda təzə doğulmuş uşaqları soyuq çaya basmaq adəti vardır; digər tayfalarda, məsələn, keltlərdə uşaqları soyuq ədyala bükürlər. 3. Ümumiyyətlə, uşağa nə öyrətmək mümkündürsə, onu bilatəxir, lap əvvəllərdən, lakin yavaş-yavaş öyrətmək yaxşı olar. Uşaq orqanizmi malik olduğu istilik sayəsində möhkəmlənməyə tamamilə qabildir, həm də soyuğa yaxşı dözür. Beləliklə, uşaqlara ilkin çağlarda bax bu cürə və buna bənzər qayğılar göstərmək faydalıdır. 4. Sonrakı, beş yaşına qədər olan çağlarda, uşağa hələ nə isə öyrətməyə başlamaq, onu bir işlə yükləmək lazım deyil, bütün bunlar onun boyunun artmasına mane olmasın deyə, onun bədəninin hərəkətsiz qalmamasından ötrü, ona nə qədər gərəkdirsə bir o qədər hərəkət etməyə icazə vermək lazımdır; bunun üçün həm digər vasitələrdən, həm də oyunlardan isti- fadə edilməlidir; amma bu oyunlar ata-anası kölə olmayan ada- 288 mın məziyyətinə uyğun olmalı, uşağı çox yormamalı, həm də başlı-başına buraxılmamalıdır. 5. Bu yaşda hekayə və əfsanələrin hansına qulaq asmağın münasib olmasına gəldikdə isə, bunun qeydinə pedonom adlanan şəxslər qalmalıdır. Bütün bunlar sonrakı məşğələlər üçün bir növ başlanğıc olmalıdır, buna görə oyunlar da gələcək- də olacaq ciddi məşğələlərə bənzəməlidir. 6. Bəzi qanunvericilər tamamilə əsassız olaraq uşaqlara bərkdən qışqırmağı və ağla- mağı qadağan edir - bu və digəri onların boyunun artmasına kömək edir, çünki bədən üçün bir növ gimnastikadır: nəfəsin saxlanılması işləyənlərin gücünü artırır, bu isə uşaqlar haçan ki, çığırmaqla özlərini yorurlar, onlarda da olur. Pedonomlar, ümumiyyətlə, o şeyə nəzarət etməlidir ki, uşaqlar mümkün qədər qullardan kənarda olsunlar, bu yaşda və yeddi yaşına qədər uşaqlar ev şəraitində tərbiyələnməlidir. 7. Nə ki, ata-anası kölə olmayan adamın məziyyətinə uyğun deyil, bütün bunları bu yaşda uşaqların da qulaqlarından və gözlərindən kənar etmək məntiqəuyğundur. Həm də qanunverici ümumiyyətlə dövlətdən nalayiq sözləri və bu kimi şeyləri uzaq etməlidir (çünki ağzına gələni danışmaq vərdişindən, həm də yaramaz əməllərə meyllik artır); xüsusən də gənclərdən, ona görə ki, onlar özləri belə şeylər danışmasınlar, bunları da başqasından eşitməsinlər. Əgər məlum olsa ki, birisi qadağan olunmuş bir şey danışır və ya edir, ata-anası kölə olmayan, lakin hələ sissitiyalara qəbul edilməyən adamı şallaqlamaq lazımdır, amma əgər onun yaşı artıq bundan çoxdursa28, onda o, gərək kölə kimi hərəkət etdiyinə görə azad adama layiq olmayan təhqirə məruz qalsın. 8. Madam ki, biz dövlətdə bu kimi sözlərin işlənməsinə icazə vermirik, onda aydındır ki, ədəbsiz rəsmlərə və tamaşala- ra da baxmağa izn vermirik. Beləliklə, qanunverici o işin qey- dinə qalmağa borcludur ki, heç bir heykəl və ya rəsm əsəri belə 289 Yüklə 104 Kb. Dostları ilə paylaş:
|