A r I s t o t e L si y a s ə T
Yüklə 104 Kb. Pdf görüntüsü
|
hərəkətləri əks etdirməsin, qanun yalnız müəyyən allahlara edilən sitayiş qaydalarında ədəbsizliyə icazə verdikdə, bu hallar istisna edilir. Burası da var ki, qanun bu allahlara sitayiş etməyi adamtarın həm özlərinə, həm uşaqlarına, həm də arvadlarına yalnız müəyyən yaşa yetdikdə icazə verir. 9. Qanun gənclərə yambların tamaşalarında29 və kome- diyalarda bir tamaşaçı kimi iştirak etməyi o vaxta qədər qada- ğan etməlidir ki, onlar sissitiyalarda iştirak etməyə və təmiz şərab30 içməyə icazə verilən yaşa çatsınlar, onların aldıqları tərbiyə isə heç kəsi buradan meydana çıxan zərərli şeylərə yo- luxmağa qoymayacaq. İndi biz bütün bunlar barədə ötəri danı- şırıq; sonralar bu məsələnin üstündə müfəssəl surətdə dayan- maq lazım gələcək, bunu araşdırdıqdan sonra isə, ümumiy- yətlə, buna qadağa qoyulmasının, yaxud icazə verilməsinin, həm də necə icazə verilməsinin lazım olub-olmadığı dəqiqləş- dirilməlidir. Biz hələ bu məsələyə nə qədər lazımdırsa, o qədər də toxunduq. 10. Amma ola bilsin, tragediya aktyoru Feodorun bu xüsusda dedikləri qənaətbəxşdir, o, heç bir vaxt heç bir aktyora, hətta orta səviyyəliiər içərisindən olanlara da özündən qabaq çıxış etməyə icazə verməmişdir, çünki tamaşaçılar əvvəlcə hansı səsləri eşidiblərsə, bunlara da öyrəşirlər. Bunu bizim adamlarla münasibətimizə və bizi əhatə edən şeylərə də aid etmək olar: biz özümüzün ilk təəssüratımızı həmişə daha çox sevirik. Buna görə gəncləri də bütün pis şeylərlə yaxınlıq etməkdən, ələlxüsus da alçaq və ya nifrəti alovlandıran nə varsa, onlardan qorumaq lazımdır. Beş yaşları tamam olduqdan sonrakı iki ildə, yeddi yaşına qədər, uşaqlar artıq o fənlərə dair dərslərdə iştirak etməlidir ki, bunları öyrənmək onların özlərinə sonralar lazım olacaq. 11. Tərbiyə iki yaşa müvafiq olaraq bölünməlidir: yeddi yaşdan cinsi yetişkənliyə çatana qədər və cinsi yetişkənliyə 290 çatdıqdan iyirmi bir yaşa qədər. Yaşı yeddiillik dövrlərə bölən adamlar, adətən, pis düşünmürlər, lakin bu bölgünü hər halda xüsusiyyətlə uyğunlaşdırmaq lazımdır. Axı hər bir dövlət və tərbiyə yaranışdan nə çatmırsa, onun yerini doldurmaq üçün- dür. Beləliklə, hər şeydən öncə onu müzakirə etmək lazımdır ki, uşaqlar üçün qaydalar müəyyənləşdirilmə-lidirmi, yoxsa yox, daha sonra - onların qayğısma qalmağı dövlətə həvalə etmək faydalıdır, yoxsa ki, adamların özlərinin öhdəsinə buraxmaq (bu, əksər dövlətlərdə indi də belədir) və nəhayət, üçüncüsü, bu qayğı özünü nədə göstərməlidir. 291 SƏKKİZİNCİ KİTAB(Ö ) I. 1. Gənclərin tərbiyəsinə qanunvericinin son dərəcə diqqətlə münasibət göstərməsinin gərəkliyinə, çətin ki, kimsə- nin şübhəsi olsun, çünki bu hansı dövlətlərdə yoxdur, həmin dövlət quruluşu da itkiyə məruz qalır. Axı tərbiyə hər dövlət quruluşuna uyğun olmalıdır; hər bir dövlət quruluşuna xas olan xarakter, adətən, həm dövlət quruluşunun saxlanılmasına, həm də lap əvvəldən - onun müəyyənləşdiril-məsinə xidmət edir, necə ki, məsələn, demokratik x a ra k te r- demokratiyaya, oliqar- xik - oliqarxiyaya; ən yaxşı xarakter isə həmişə quruluşun ən yaxşı formasını təmin edir. 2. Daha sonra, hər bir qabiliyyət və bacarığı ilkin tərbiyə və ilkin öyrədilmə işlərinə uyğun gələn surətdə tətbiq etmək iazımdır. Görünün ki, bütün bunlar xeyir- xahlıq ruhunda olan fəaliyyət üçün də vacibdir. Amma bütöv- lükdə dövlətin axırda yeganə bir məqsədi olduğundan, aydındır ki, hamı üçün bir və eyni tərbiyə lazımdır, bu tərbiyənin dərdinə qalmaq isə ümumun işi olmalıdır, daha hər kəsin şəxsi işi yox, necə ki, indi hər kəs öz uşaqlarının qeydinə özü qalır və özünün ağlına nə gəldi, onu dərs keçir. İctimai maraq nədən ibarətdir- sə, bununla da birgə məşğul olmaq lazımdır. Bundan başqa, düşünmək lazım deyil ki, guya hər bir vətəndaş özü özündən ötrüdür; yox, bütün vətəndaşlar dövlətə məxsusdur, çünki hər bir vətəndaş dövlətin bir zərrəsidir. Hər bir zərrənin dərdinə qalmaq isə təbii ki, tamın qayğısına qalmağı nəzərdə tutur. 3. Bu cəhətdən lakedemonluları təqdir etmək olar: onlar uşaq- ların tərbiyəsinə çox böyük qayğı göstərir, həm də bu onlarda ictimai xarakter daşıyır. Beləliklə, aydındır ki, tərbiyəyə aid qanunlar mövcud olmalı, axırıncı isə ictimai olmalıdır. Ümumiyyətlə, tərbiyənin nə olduğunu və bunun necə həyata keçirilməsini aydınlaşdırılma- 292 mış qoymaq olmaz. Hal-hazırda tərbiyənin praktika edilməsi barədə fikir ayrılığı mövcuddur: həm gənclərin daha çox xeyir- xah olmasından ötrü, həm də ən yaxşı həyatdan ötrü onlara nə öyrədilməlidir, bu xüsusda həmrəylik yoxdur; həmçinin təcrübə- nin məqsədi də aydınlaşdırılmamışdır - əqli qabiliyyət inkişaf et- dirilməlidir, yoxsa mənəvi keyfiyyətlər. 4. Adi tərbiyənin xarak- teri ucbatından, tərbiyənin müzakirəsində də qarma-qarışıqlıq var, həm də tamamilə qaranlıq qalmışdır ki, nəyi öyrətmək la- zımdır, həyatda faydalı olan şeyləri, yoxsa xeyirxahlığı, yoxsa, nəhayət, mücərrəd biliyə aid olan şeyləri. Göstərilən hər fikrin öz müdafiəçiləri var. Eyni zamanda xeyirxahlığa nəyin səbəb olması barəsində də heç bir razılığa gəlinməmişdir. Hamı heç də eyni bir xeyirxahlığı dəyərləndirmədiyindən təbii ki, bu məsə- lədə də fikir ayrılığı var. II. 1. Tamamilə aydındır ki, yararlı fənlər içərisindən, ha- mısı deyil, həqiqətən, lazım olanlar öyrədilməlidir. Çünki bütün məşğələlərdən elələri var ki, bunlar ata-anası kölə olmayanlara münasibdir, elələri də var ki, bunlar kölələrə xasdır, onda, görü- nür, yalnız o yararlı məşğələlərdə iştirak etmək lazımdır ki, bun- larda iştirak edənlər dönüb sənət adamı olmasın. Elə məşğələ- lər, elə peşələr və elə dərs fənləri kustar sayılmalıdır ki, bunlar ata-anası kölə olmayan adamların cismini və qəlbini xeyirxahlıq göstərmək üçün, həm də bununla bağlı olan fəaliyyət üçün yararsız edir. Buna görə biz hansı peşələr və məşğələlər ki, ödənişlə həyata keçirilir, onları kustar adlandırırıq; bunlar adam- ları lazım olan asudə faxtdan məhrum edir və onları alçaldır. 2. Müstəqil elmlərdən bəzilərini ata-anası kölə olmayan adamlar yalnız müəyyən həddə qədər öyrənə bilər; bunları əsaslı surətdə öyrənmək üçün bunlar üzərində olduqca səylə çalışmaq yuxarıda göstərilən ziyana səbəb olur. 293 Yüklə 104 Kb. Dostları ilə paylaş:
|