A r I s t o t e L si y a s ə T
Yüklə 104 Kb. Pdf görüntüsü
|
Birisinin hansı məqsədləsə nə isə etməsinin, yaxud öyrən- məsinin fərqi böyükdür. Əgər bu, ya özündən ötrü, ya dostla- rından ötrü, ya da xeyirxahlıqdan ötrü edilirsə, onda bu, ata- anası kölə olmayan adama layiqdir; amma ki, bu, özgələrdən ötrü edildikdə çox vaxt günəmuzd işləyənin və kölənin etdiyi hərəkət kimi görünə bilər. Artıq yuxarıda qeyd edildiyi kimi hal- hazırda intişar tapmış dərs fənləri adları çəkilən hər iki məqsədə xidmət edir. 3. Dörd adi dərs fənni var: qrammatika1, gimnastika, musiqi və hərdənbir də rəsm. Qrammatikanı və rəs- mi adi həyatda və təcrübədə geniş tətbiq edilən faydalı fənlər kimi öyrənirlər; gimnastika ilə ona görə məşğul olurlar ki, o cəsarətin artmasına səbəb olur. Musiqiyə gəldikdə isə bəlkə də şübhə yarana bilər, çünki hal-hazırda musiqi ilə əksər hallarda yalnız zövq almaq üçün məşğul olurlar. Lakin dəfələrlə göstə- rildiyi kimi bizim əcdadlarımız musiqini ona görə ümumtəhsil fənləri ilə bir sıraya qoymuşdular ki, təbiətin özü yalnız bizim fəaliyyətimizi düzgün istiqamətləndirməkdən ötrü deyil, həm də asudə vaxtdan çox gözəl yararlanmaq üçün bizə imkan ver- məyə çalışır. Axırıncı isə - biz bunu yenə də qeyd edirik - hər şeyin başlanğıcını müəyyən edəndir; bu isə bizi yenə onun yanına dönməyə təhrik edir. 4. Əgər bu və o biri lazımdırsa, asudə vaxtda da fəaliyyətə üstünlük verilməlidir, onda, nəhayət, ortalığa sual çıxır, bu boş vaxtı nə ilə doldurmaq lazımdır. Əlbət- tə, oyunla yox, çünki bu halda o, istər-istəməz bizim həyatımı- zın axır məqsədi olardı. Madam ki, bu mümkün deyil, oyunlara da daha çox bizim dərslərimiz arasında yer vermək lazımdır (axı zəhmətkeşlərə istirahət verilməlidir, oyunlar isə istirahət üçündür, hər cür fəaliyyət isə zəhmət və gərginliklə bağlıdır), buna görə oyunlar tətbiq etmək, bunu dərman kimi vermək üçün münasib vaxt seçmək lazımdır, axı oyunlar zamanı edilən hərəkət cana rahatlıq gətirir, alınan zövq nəticəsində isə adam 294 dincəlir. 5. Lakin asudə vaxt artıq, görünür ki, özü-özlüyündə həm zövqdən, həm xoşbəxtlikdən, həm də kefdən ibarətdir və bütün bunlar məşğul adamların deyil, asudə vaxta malik olan adamların payına düşür. Axı nə iləsə məşğul olaniar bununla nədən ötrüsə məşğul olur, çünki onlar hələ məqsədə yetmə- yiblər, bununla belə xoşbəxtlik özü-özlüyündə bir məqsəddir, bu isə bütün insanların təsəvvürünə məyusluqla deyil, ancaq zövqlə bağlanır. Amma hər kəs bu zövqü eyni cür deyil, öz xüsusiyyətlərinə müvafiq olaraq, fərdi qaydada alır - ən yaxşı adam ən yaxşı zövqə və ən gözəl mənbələrdən meydana çıxan şeylərə üstünlük verir. Burdan aydındır ki, asudə vaxtdan istifadə etməyi bacarmaq üçün həyatda bəzi şeyləri öyrənmək, bir az tərbiyə almaq lazımdır və necə ki, bu tərbiyə, eləcə də bu təhsil özü-özlüyündə məqsəddən ibarətdir, halbuki işgüzar həyata tətbiq edilmək üçün vacib olan təhsil digər məqsədləri nəzərdə tutur. 6. Buna görə bizim də əcdadlarımız musiqini tərbiyəvi fənlər sırasına vacib və hamı üçün faydalı olan (bunda qətiyyən belə şey yoxdur) fənn kimi qoymayıblar, necə ki, savad, hansı ki, həm pul işlərini bilmək üçün, həm ev işləri üçün, həm elmlə məşğul olmaq üçün, həm də dövlətin bir çox sahələrində fəaliy- yət göstərmək üçün vacibdir. Rəsrn çəkməkdən də, görünür, fayda hasil edilir - incəsənət əsərlərinə daha yaxşı qiymət ver- mək bacarığı, öz növbəsində, gimnastikanın sağlamlığın möh- kəmlənməsinə və bədənin gücünün artmasına xidmət etməsi kimidir (musiqi ilə məşğul olmaq buna bənzəmir). Deməli, bir şeyi qəbul etmək qalır, musiqi bizim boş vaxtımızı doldurmaq üçündür, o yəqin ki, buna görə də adi tərbiyəyə tətbiq edilir. Doğrudan da, xəyal edilən kimi, ata-anası kölə olmayanların əy- iəncəsi nədən ibarətdirsə - bura musiqi də aiddir. Buna görə də Homer belə şer yazmışdı: «Zəngin ziyafətə yalnız o çağırılma- 295 Iıdır»2; bəzilərinin adlarını bir-bir saydıqdan sonra o deyir: «Kim hamıya kef verən xanəndəni çağırar»3. Digər yerdə Odissey deyir ki, vaxt keçirmək üçün ən yaxşısı odur ki, adamlar şənlə- nən zaman «qonaqlar evlərdə vəzifələrinə görə yanaşı oturub, nəğməkara qulaq assınlar»4. III. 1. Beləliklə, belə bir tərbiyənin olması da aydındır, hansı ki, valideynlər bunu oğlanlarına praktiki cəhətdən faydalı və ya vacib olduğu üçün deyil, ona görə verməlidir ki, bu ata- anası kölə olmayan adama layiqdir, yaxud özü-özlüyündə çox gözəldir. Bu tərbiyənin əhatə sahəsinə bir fənn daxildirmi, yoxsa bunlar bir neçədir və bunlar hansılardır, həm də necə təşkil edilməlidir - bütün bunlar barədə biz axırda danışacayıq5. İndi isə bizim qabaqcadan göstərdiklərimizdən kifayət qədər aydın oldu ki, bizim adi tərbiyə haqqında olan fikirlərimizin xeyrinə keçmişdəkilər də şəhadət verir: musiqinin timsalında bu bəlli olur. Üstəlik, uşaqlara hamı üçün faydalı olan fənlər yalnız mənfəət üçün deyil, - savad almaq, məsələn, belələrindəndir, həm də ona görə öyrədilməlidir ki, bu təhsil nəticəsində onlara bir sıra məlumatları çatdırmaq mümkün olsun. 2. Rəsm çəkməklə də iş bu vəziyyətdədir: bunu bazarlıq edərkən səhvə yol verməməkdən, həm də ev ləvazımatlarının və qəşəng şeylərin alqı-satqısında aldanmamaqdan ötrü deyil, daha çox ona görə öyrənirlər ki, bu maddi gözəlliklərin müəy- yənləşdirilməsi zamanı gözləri inkişaf etdirir. Ümumiyyətlə, hər yerdə yalnız bircə fayda axtarmaq yüksək mənəvi keyfiyyətlərə malik olan və ata-anası kölə olmayan adamları hər şeydən az şərəfləndirir. Aydındır ki, tərbiyə işində vərdişlərin inkişafı ağlın inkişa- fından əvvəl olmalıdır, həm də fıziki tərbiyə əqli tərbiyənin önün- də getməlidir. Burdan belə çıxır ki, oğlan uşaqlarını gimnastika 296 müəllimlərinə və pedotriblərə tapşırmaq lazımdır: birincilər onların bədənlərini lazımi vəziyyətə gətirəcək, ikincilər isə onlara diribaşlıq aşılayacaq. 3. Hal-hazırda uşaqların tərbiyə edilməsinə olsun ki, hamısından çox fikir verən dövlətlər arasından bəziləri onlarda atletik bədən quruluşu yaratmağa çalışır və təbii inkişafa mane olmaqla, uşaqların bədən quruluşunu korlayırlar; lakedemon- lular belə səhvə yol vermədilər, lakin ağır təlimlərlə onlar uşaqları vəhşi heyvan ovçusu edir, guya ki, bu cəsarətin artması üçün hər şeydən daha çox faydalıdır. Amma, tez-tez göstərildiyi kimi, bütün fikri bircə şeyə, daha çox isə bu məqsədə yönəltmək lazım deyil, buna baxmayaraq hətta onlar yalnız bu məqsədə doğru can atsalar belə, onda hər halda heç nəyə nail olmurlar. Axı nə vəhşilərdə, nə də barbar tayfalarda cəsurluğun onlardan mütləq ən vəhşisinə həmrah olduğunu hiss etmirik, əksinə - bunu daha çox mülayim və aslanlara oxşar olanlarda görürük. 4. Qətl törətməyə və adamyeməyə meyl edən bir çox tayfalar var. Pont sahillərində məskunlaşan axeylər və genioxlar belələrindəndir, həm də materikdə yaşayan bir para digər tayfalardan6 - bəziləri eyni, digərləri - daha çox dərəcədə; bütün bunlar quldur tayfalardır, lakin heç də cəsur deyillər. Həm də lakedemonlular haqqında biz bilirik ki, onlar nə qədər ki, səylə çətin təlimlərlə məşğul olurdular, digərlərini üstələyirdilər, indi isə həm gimnastika yarışları sahəsində, həm də hərbi işlərdə onlar digərlərindən geri qalırlar. Axı lakedemonlular digərlərindən, öz gənclərinə yuxarıda göstərilən tərzdə təlim keçməklə deyil, bircə onunla fərqlənirdilər ki, onları möhkəmlənməyənlərə qarşı möhkəml- əndirirdilər. 5. Burdan belə çıxır ki, birinci yeri vəhşilik deyil, ən yaxşı tutmalıdır. Axı nə canavar, nə də digər bir vəhşi heyvan ən yaxşıya görə, cəsur xadim kimi təhlükəli mübarizəyə 297 Yüklə 104 Kb. Dostları ilə paylaş:
|