A r I s t o t e L si y a s ə T
Yüklə 104 Kb. Pdf görüntüsü
|
X. 1. Yuxarıda göstərilmişdir ki, şəhər mümkün qədər ma- terik və dənizlə sıx əlaqədə olmalıdır, eləcə də dövlətin bütün ərazisi ilə. Əgər özlüyündə şəhərin coğrafi mövqeyini müzakirə etsək, onda onun ən yaxşı tələblərə uyğun olması üçün dörd cəhətə diqqət yetirmək lazımdır. Hər şeydən öncə, bu da ən başlıcasıdır, sağlamlıqdır. Yəni cənuba və cənub küləkləri tərəfə yönəldilmiş şəhərlər cana daha çox faydalıdır, bunların ardınca şimal küləklərindən qorunan şəhərlər gəlir, - onlarda şimal küləkləri daha mülayimdir. 2. Digər şərtlərdən daxili siyasi fəaliyyət üçün və müharibə dövründən ötrü nə ki, faydalıdır, on- ları nəzərdə tutmaq lazımdır. Bir qəfil müharibə başladıqda, şə- hər vətəndaşlara rahat yol verməlidir, düşmənlərdən ötrü isə çətin keçilən və çətin mühasirəyə alınan olmalıdır. Su və çeş- mələrlə şəhər mümkün qədər çox təchiz edilməlidir; əks təqdirdə bunun əvəzinə yağış sularının saxlanılmasından ötrü çoxlu, həm də böyük çənlərtəşkil edilməlidir. Belə ki, müharibə nəticəsində vətəndaşların öz əraziləri ilə əlaqəsi itərsə, onda hər ehtimala qarşı heç vaxt çatmamazlıq olmasın. 3. Sakinlərin səhhətinin qeydinə qalmaq lazım olduğun- dan, bu isə müvafiq olaraq şəhərin coğrafi mövqeyi ilə əlaqə- dardır, onda ikinci planda şəhərin sağlam su ilə təchiz edilməsi- nin təşkili məsələsi olacaq; bu vəzifənin yerinə yetirilməsi ciddi diqqət tələb edir. Axı bizim öz fiziki tələbatlarımız üçün çox böyük miqdarda, həm də çox tez-tez istifadə etdiyimiz şeylərin bizim səhhətimizə böyük təsiri var, su və havanın vəziyyəti isə, məhz bunlara aiddir. Buna görə, əgər ehtiyatkarlıq göstərən şə- hərlərdə məlum olsa ki, ora axan suyun hamısı eyni dərəcədə keyfiyyətli deyil, yaxud onlarda çeşmələrin sayı az olsa, içməli suyu digərtəlabatlardan ötrü olan sudan ayırmaq lazımdır. 4. Şəhərin möhkəmləndirilmiş yerlərinə gəldikdə isə, bütün dövlət quruluşu formaları üçün onların faydası eyni 270 dərəcədə deyil. Məsələn, akropol - oliqarxiya və monarxiya üçün, bütün hissələrin eyni dərəcədə möhkəmləndirilməsi - demokratiya üçün, aristokratiya üçün isə nə bu, nə də digəri deyil, daha çox bir neçə yerin möhkəmləndirilməsi münasibdir. Şəxsi evlərin düzülüşü o vaxt daha gözəl və adi həyat üçün faydalı sayılır ki, yeni, yəni Hippodamın üsulu üzrə kı"'çələr düz olsun. Hərbi cəhətdən təhlükəsizliyə görə isə - əksinə, keçmişdə olduğu kimi: bu planlaşdırma elə olmuşdu ki, bunda yad qoşunlar çətinliklə çıxış yolu tapırdı, şəhərə soxulduqda isə orada olduğu yerin səmtini müəyyən etmək çətin olurdu. 5. Buna görə şəhər özlüyündə bu və digər plan- laşmaya uyğunlaşdırılmalıdır (onun təşkilində isə, əgər bu mümkündürsə, kənd sakinlərinin üzüm çubuqlarını basdırdıq- da, onları necə deyərlər çarpaz sıralarda necə yerləşdirirsə, elə də etsin16). Şəhərin hamısı deyil, yalnız ayrı-ayrı hissələri və yerləri düzgün planlaşdırılmalıdır. Bu təhlükəsizlik və gö- zəllik cəhətdən yaxşı olar. Şəhərlərin divarlarına gəldikdə isə, şəhərlər üçün bun- ların gərəkliyini dananlar, hansılar ki, sakinlərinin cəsurluğu ilə öyünürlər, doğrudan da, həddən artıq keçmişdəki kimi müha- kim ə yürüdürlər, buna baxmayaraq görürlər ki, şəhərlərin bu qəbildən olan özündən razı iddialarını gerçəklik təkzib edir. 6. Əlbəttə, cəsurluğu səninlə eyni dərəcədə olan, yaxud say etibarı ilə səni bir qədər üstələyən düşmənlə üz-üzə gəl- dikdə istehkam divarları arxasında gizlənməyə çalışmaq nanə- ciblikdir. Lakin öz sayı ilə həm adi, həm də bəzi cəsur insan- lardan üstün olan düşmənlərlə üz-üzə gəlməli olduğundan və bu ehtim al edildiyindən, madam ki, məsələ həyatın xilas edil- m əsində, bədbəxtlikdən və həqarətdən qurtulmadadırsa, onda m üharibə zamanı təhlükəsiz möhkəm divarları daha vacib hesab etmək lazımdır, xüsusən nəzərə alınsa ki, hal-hazırda 271 atıcı cihazların və mühasirə zamanı istifadə edilən maşınların ixtirasında belə uğurlar əldə edilib17. 7. Şəhərləri divarlarla əhatə etməmək tələbi ona bərabər olur ki, birisi düşmənlərin soxulması üçün rahat yer axtarmaqla, bütün dağlıq yerlərin uçurulmasını da əmr edir, yaxud xüsusi evlərin də divarlarla əhatə olunmasını qadağan edir, zira bunlar olduqda, bu evlərin sakinləri də qorxaq olacaq. Üstəlik, onunla da hesablaşmaq lazımdır ki, əgər şəhər divarlarla əhatə edilib- sə, onda bundan həm belə, həm də başqa cür istifadə etmək olar, yəni həm divarı olan, həm də olmayan şəhər kimi, divarı olmayan şəhərə bu şamil edilmir. 8. Əgər belədirsə, onda şə- həri təkcə divarlarla əhatə etmək deyil, həm də bunların saz- lığının qeydinə qalmaq lazımdır: bu da şəhərə layiqincə bəzək verilməsinə səbəb olacaq və müharibə zamanı həm şəhərin digər vasitələrlə mühasirə edilməsinə qarşı, həm də hal-hazırda ixtira edilənlərə qarşı onun müdafiəsi üçün xidmət edəcək. Necə ki, hücum edənlər uğura nail olmaq yollarının dərdinə qalırlar, eləcə də kim ki, müdafiə olunur, onlar üçün bir vasitə artıq tapılıb, digərlərini isə axtarmaq və ixtira etmək lazımdır. Axı, kim yaxşı hazırlıqlıdırsa, onlara, ümumiyyətlə, hücum etmə- yə cəsarət etmirlər. Bütün vətəndaşlar sissitiyalardan ötrü müəyyən qruplara bölünməli olduqlarından və digər tərəfdən divarlara, həmin yerlər üçün rahat qaroulxanalar və gözətçi qüllələri artırmaq lazım gəldiyindən özlüyündə aydındır ki, sis- sitiyalardan bəzilərinin, məhz bu otaqlarda təşkil edilməsi vacibdir. XI. 1. Bunu, məhz bu surətlə də təşkil etmək olar. Ən yük- sək vəzifəli şəxslər üçün nəzərdə tutulan dini işlər və sissiti- yalardan ötrü olan binaları isə bundan ötrü düzəldilmiş eyni bir yerdə birləşdirmək əlverişlidir, əgər bu, ya qanunla, yaxud bir 272 kahinin göstərişi ilə olan ayrıca səcdəgah deyilsə. Yerin özü- nün, onun yüksək roluna uyğun görkəmi olmalıdır, həm də şəhərin qonşu hissələri ilə müqayisədə daha çox möhkəm- ləndirilməlidir. 2. Bu yerdən aşağıda elə meydan təşkil etmək lazımdır ki, beləsi Fessaliyada «azad meydan» adlanır. Bura heç bir mal çıxarılmamalıdır, həm də nə sənətkarlardan, nə əkinçilərdən, nə də bu qəbildən olan digər adamlardan heç birinin, əgər onu vəzifəli şəxslər dəvət etməsə, ora ayaq bas- mağa haqqı yoxdur. Əgər göstərilən yerdə böyüklərdən ötrü gimnasiyanı da yerbəyer etmək mümkün olsaydı, ora gözəllikdə udardı, axı şəhərə gözəllik verən bu binaları da yaşa uyğun birləşdirmək lazımdır, həm də nəzərə alınmalıdır ki, gənclər gimnasiyasında hansısa vəzifəli şəxslər olmalıdır, böyüklərinki isə vəzifəli şəxslərin yaxınlığında olmalıdır. Vəzifəli şəxslərin gözünün qabağında olmaq xüsusən həyalı və məsuliyyətli olmağı öyrədir ki, bu da azad adamlara xasdır. Ticarət meydançası bu meydandan ayrı olmalı və ayrıca yerləşməlidir: onun üçün elə yer seçmək lazımdır ki, dənizlə və quru yolla gətirilən hər cürə malı ora daşımaq rahat olsun. 3. Dövlət başında duranlar kahinlərə və vəzifəli şəxslərə bölündüyündən, kahinlərin sissitiyalarından ötrü olan otaqları da dinlə əlaqədar olan binaların yaxınlığında yerləşməlidir. Mü- qavilələr bağlanmasına, məhkəmə işlərinin qaldırılmasına, müqəssirlərin çağırılmasına və bu kimi işlərə, habelə aqora- nomiyaya və astinomiya adlananlara nəzarət edən vəzifəli şəxslərin olduğu yerlər meydanın yaxınlığında bir qəiəbəlik yerdə təşkil edilməlidir, belə yer isə gündəlik işlərdən ötrü olan meydandır18: axı o, yuxarı meydan bizim layihəmiz üzrə asudə vaxtdan ötrü təxsis edilmişdi, bu isə - işgüzar tələbat üçün. 4. Göstərilən qaydaları dövlət ərazisi xüsusunda da tətbiq etmək olar: bəzilərində giloralar, digərlərində aqoranomlar adla- 273 Yüklə 104 Kb. Dostları ilə paylaş:
|