A r I s t o t e L si y a s ə T
Yüklə 104 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (logioi )11
- (para to kalon)
- (homophylon)
adamlara; amma digər tərəfdən ağlasığmazdır ki, gücünü gös- tərməyə, həm də müqavimət göstərməyə imkanı olan adamlar həmişə özlərinin asılı vəziyyətdə olması ilə barışsınlar, onda - eyni şəxslərə. Axı, doğrudan da, dövlət quruluşunun saxlanıl- ması, yaxud ləğv edilməsi silaha malik olanların ixtiyarındadır. 4. Beləliklə, bir şey qalır - bu dövlət vəzifələrinin hər iki kateqo- riyasını eyni adamlara vermək, lakin eyni vaxtda yox, yalnız tə- biətin cavanlara fıziki qüvvə, böyüklərə - ağıl bəxş etdiyinə mü- vafiq olaraq, vəzifə bölgüsünü də bu və digərləri arasında mü- vafiq surətdə aparmaq xeyirli və ədalətlidir. Bu cür bölgü onların dəyərinə uyğun olacaq. 5. Mülkiyyət də onların əlində cəmləşməiidir. Axı vətən- daşlar istər-istəməz varlı olmalıdır, vətəndaşlar isə, məhz on- lardır. Ümumiyyətlə, əhalinin bütün digər təbəqələri kimi, fəaliy- yəti xeyirxahlığın xidmətinə yönəlməyən sənətkarların da vətən- daşlığa aidiyyatı yoxdur. Bu ilk şərtdən aydındır ki, yalnız xeyir- xahlıqla birlikdə xoşbəxt olmaq mümkündür, dövlət isə, əgər ümumən bütün vətəndaşlar deyil, təkcə hər hansı bir hissə nəzərə alınırsa, xoşbəxt sayıla bilməz. Madam ki, əkinçilər kölə, yaxud barbar - periek olmalıdırsa, bu da aydındır ki, mülkiyyət hüququ o birilərə mənsub olmalıdır. 6. Sadalananlardan kahinlər təbəqəsi qalır, onun təşkili də aydındır. Nə əkinçini, nə sənətkarı kahin təyin etmək olmaz (axı Allaha ehtiram göstərmək vətəndaşlara yaraşır). Vətəndaşlar bütövlükdə iki hissəyə, yəni ağırsilahlılara və məşvərətçilərə parçalandığından, həm də bir tərəfdən dini işləri icra etmək lazım olduğundan, digər tərəfdən isə - o adamlara istirahət ve- rilir ki, onlar yaşlarına görə digər işlərdən azad olur, onda kahin vəzifəsinin icrasını da bu axırıncılara tapşırmaq lazımdır. İndi biz artıq o hissələri göstərdik ki, onlarsız dövlətin möv- cud olması mümkün deyil, həm də dövlətin hissələrinin sayını 266 müəyyən etdik; hərçənd ki, əkinçilər, sənətkarlar və hər qəbil- dən olan günəmuzd işləyənlər istər-istəməz dövlətdə olmalıdır, lakin, əslində, dövlətin hissələri ağırsilahlılar və məşvərətçi- lərdir; bu hissələrdən hər biri də digərindən fərqlənir, həm də bir cəhətdən tamamilə fərq var, digər cəhətdən - nisbi. IX. 1. Görünür ki, siyasi mütəfəkkirlərə bu, həqiqətən, indi yox, çoxdan aydın olmuşdur ki, dövlət ayrı-ayrı təbəqələrə parçalanmalıdır və əsgəri təbəqə əkinçilərdən ayrı olmalıdır. Misirdə, eyni zamanda da Kritdə belə bir qayda hələ indiyə qə- dər də var, həm də deyirlər ki, Misirdə bu, Sesobrisin qanunları ilə yerini tapmışdır, Kritdə isə - Minosun. 2. Sissitiyalar da, görünür ki, keçmişdə yaradılmışdı. Kritdə bunlar Minosun çarlığı dövründə, italiyada isə - bundan da xeyli qabaq tətbiq edil- mişdi. Orada yaşayan alimlər (logioi)11 danışır ki, İtal adlı birisi Enotriyanın çarı olmuşdu; onun adıyla enotrlar öz adlarını italla əvəz etmişlər, İtaliya adı da burdan ortaya çıxmışdı. Avropanın bu sahil zonası yarımgünlük məsafə ilə bölünmüş Skillet və Lamet körfəzləri arasında uzanıb gedir. 3. Deyirlər ki, həmin bu ital köçəri həyat sürən inotları əkinçi etdi, onlarda yeni qanunlar qurdu və birinci olaraq sissitiyaları təsis etdi, hələ indinin özün- də də İtalın nəslindən kimlərdəsə sissitiyalar mövcuddur və onun çıxartdığı qanunlardan bəziləri işləyir. Tirren dənizi istiqamətində yerləşən ölkəni12 opiklər tutmuşdular, onlar əvvəllər olduğu kimi indi də avsonlar adlanır, Yapigiya və İon dənizi istiqamətində olan, yəni Siritis adlanan ölkədə isə xonlar məskunlaşmışdı; xon- lar da mənşəcə enotrdır. 4. Beləliklə, sissitiyalar oradan meyda- na çıxıb, dövlətin əhalisinin vətəndaş hissəsi isə - Misirdən, axı Sesostrinin çarlıq dövrü, zamanına görə Minosun çarlıq döv- rünü xeyli qabaqlayır. Həm də, ümumiyyətlə, onunla hesablaş- maq lazımdır ki, qalan qanunlar da, madam ki, əsrlər ərzində 267 düşünülmüşdür, çoxdur, yaxud yaxşı olar deyək ki, saysız- hesabsızdır. 5. Bütün bu qanunların - qədim mənşəyə malik olduğunu bizə Misir subut edir, misirlilər ən qədim xalq sayılır, onlarda isə həmişə qanun da, dövlət qaydaları da olub. Buna görə bir tərəfdən birinci növbədə düşünülüb tapılmış şeylərdən kifayət dərəcədə istifadə etmək, digər tərəfdən isə - nəzərdən qaçırıl- mış şeylərin yerini doldurmaq lazımdır. Əvvəllər göstərilmişdi ki, dövlətin ərazisi öz hesabına silahlanmış adamlara və dövlət idarəçiliyində iştirak etmək hü- ququna malik olanlara məxsus olmalıdır, əvvəllər o da göstəril- mişdi ki, əkinçilər nəyə görə xüsusi təbəqə olmalıdır, həm də dövlətin ərazisi öz böyüklüyünə və keyfiyyətinə görə necə olmalıdır. 6. İndi bunun hər şeydən öncə necə bölüşdürülməsi haqqında bir neçə söz demək lazımdır, hansı qəbildən olan adamlar əkinçi olmalıdır, onlar hansı xüsusiyyətlərə malik olmalıdır: axı biz bəzilərinin13 fikrinə zidd olaraq o nöqteyi-nəzər üstündə dururuq ki, torpaq mülkiyyəti ümumi olmamalıdır, o, ancaq dostluq əsasında ümumun istifadəsinə verilməlidir və heç bir vətəndaş dolanışacaqdan məhrum edilməməlidir. Hamı bununla razıdır ki, abad dövlətlərdə olan sissitiyalar - faydalı qurumdur; onun nəyə görə bizdə də belə təsəvvür yaratması haqqında biz sonralar danışacayıq14. Bunda bütün vətəndaşlar iştirak etməlidir, hərçənd ki, yoxsullara öz vəsaitlərindən müəy- yən edilmiş haqqı vermək və əlavə olaraq həm də yerdə qalan ev təsərrüfatını saxlamaq çətindir. 7. Daha sonra dini işlərin icra edilməsinin xərci bütün dövlət üçün ümumi olmalıdır. Buna görə dövlətin bütün ərazisini iki hissəyə bölmək lazımdır: onlardan biri ümumun istifadəsində olmalıdır, digəri - şəxsi mülkiyyət. Bu iki hissədən hər biri öz növbəsində iki yerə bölünməlidir: 268 ümumun istifadəsində olan torpağın bir hissəsi allahların xidmətinə verilməlidir, digəri - sissitiyaların təşkil edilməsinin xərcini ödəməlidir. Xüsusi sahibkarların torpağının bir payı dövlətin sərhədində yerləşməlidir, digəri - şəhərin yanında, ondan ötrü ki, iki məntəqənin hər birində bir pay olmaqla, hamının iki pay torpağı olsun. 8. Beləliklə, bərabərlik və düzgünlüyə riayət olunmaqdan başqa qonşularla müharibə olduğu halda daha da çox həmrəylik yaranardı. Doğrudan da, göstərilən qaydalar saxlanılan yerlərdə bəziləri qonşularla qərəzli münasibətə laqeyd baxırlar, digərləri isə buna oiduqca çox, hətta biabırçı (para to kalon) dərəcədə fikir verir. Buna görə bəzilərində sərhəddə yaşayanlara öz qonşuları ilə m üharibə haqqında məsələnin müzakirəsində iştirak etməyə yol verməyən qanun da mövcuddur, çünki onlar şəxsi maraq- larını əldə rəhbər tutduqlarından düzgün məsləhət vermək iqtidarında deyillər. Beləliklə, dövlət ərazisi xülasə edilmiş səbəblərə görə yuxarıda göstərilən tərzdə bölünməlidir. 9. Əgər arzu olunan qaydalar haqqında danışılmalıdırsa, onda əkinçilərin qul olması hər şeydən yaxşıdır. Amma, onlar eyni birxa lq a (homophylon) mənsub və coşqun ehtirasa malik olmamalıdır; yəni belə bir şəraitdə onlar iş üçün yararlı ola- ca q la r və onlar tərəfindən hər hansı bir qiyama təşəbbüsdən ehtiyatlanm ağa lüzum olmayacaq. Ona görə ikinci yerdə, onlar həm inki təbii xüsusiyyətlərlə fərqlənən barbar - periek də ola bilərlər. Onlardan xüsusi sahibkarların torpağında yaşayanlar xüsusi sahibkarlara mənsub olmalıdır, hansılar ki, ümumi tor- paqda yaşayır, onlar isə ümumi olmalıdır. Qullardan necə yarar- lanm aq lazımdır və nəyə görə bütün qullara bir mükafat kimi azadlığa çıxmağa ümud verilməsinin düzgünlüyü haqqında biz sonralar danışacayıq15. 269 Yüklə 104 Kb. Dostları ilə paylaş:
|