A r I s t o t e L si y a s ə T
Yüklə 104 Kb. Pdf görüntüsü
|
Əhalisinin sayı həddən artıq çox olan dövlət, doğrudan da, ən mühüm tələbatların təmin edilməsi cəhətdən müstəqildir, amma ki, bu dövlət birliyindən çox, tayfa birliyidir, çünki hər hansı bir düzgun quruluşa malik olmaq onun üçün asan deyil. Həqiqə- tən, kim bu dərəcəyə qədər çatan çoxluğa sərkərdəlik edəcək, kim, Stentorun6 səsinə malik olmadan carçı olacaq? Burdan belə nəticə çıxır ki, dövlətin ən əvvəlinci formasınm əhalisinin sayı o qədər olmalıdır ki, beləsi hər şeydən öncə siyasi müna- sibətlər əsasında gözəl həyat qurmaq iqtidarında olsun. Elə dövlət də mümkündür ki, o, əhalisinin sayına görə birincini üstə- ləyib, ondan böyük olsun; lakin biz əvvəllər göstərdiyimiz kimi əhalinin bu artımı hədsiz-hüdudsuz olmamalıdır. Əhalinin həd- dinin artıq olmasını isə işlərin gerçək vəziyyətinə əsasən müəy- yən etmək asandır. Dövlətin fəaliyyəti hökm sürənlərlə itaətdə bulunanlar arasında müəyyənləşdirilir; birincilərin vəzifəsi - sə- rəncam vermək və məhkəmə qərarları çıxarmaqdır. Qərarların düzgün çıxarılmasından ötrü, həm də vəzifələrin məziyyətə görə bölüşdürülməsindən ötrü vətəndaşlar bir-birini tanımalıdır - onlar hansı keyfiyyətlərə malikdir, harda ki, bu yoxdur, orada vəzifəyə adam təyin edilməsi və məhkəmə araşdırmaları ilə bağlı işlər istər-istəməz pis vəziyyətdədir. 8. Üstəlik, əcnəbilərə də, me- teklərə də vətəndaşlıq haqqını mənimsəmək asandır, çünki bunu əhalinin çox olması nəticəsində nəzərə çarpmadan etmək çətin deyil. Beləliklə, aydındır ki, dövlət üçün ən yaxşı hədd aşağıdakından ibarətdir: əhalinin çox olması onun müstəqil halda yaşaması məqsədilə mümkündür, bunu araşdırmaq da asandır. Biz dövlətin böyüklüyünü bax belə müəyyənləşdirirk. V. 1. Ərazi haqqında məsələ ilə də iş təxminən belədir. Onun xüsusiyyətlərinə gəldikdə, aydındır ki, hər kəs o ərazini tövsiyə edərdi ki, beləsi dövlətin müstəqilliyini daha yaxşı təmin 258 edir. Hər cür məhsul əmələ gətirən ərazi belələrindəndir, zira müstəqillik də ondan ibarətdir ki, heç nədə çatışmazlıq olmasın. Ərazinin böyüklüyü o dərəcədə olmalıdır ki, oradakı əhalinin boş vaxtdan yararlanmaq, azadlıqdan zövq almaq, həm də bunlarla bərabər toxtaq yaşamaq imkanı olsun. Bizim verdiyimiz tərifın düz olub-olmamasını biz sonralar, mülkiyyət haqqında və mülkiy- yət fıravanlığı haqqında danışmalı olduqda ətraflı surətdə müza- kirə edəcəyik7, yəni onlardan nə cür faydalanmaq lazımdır. Bu məsələni müzakirə etdikdə, adamlar bu cəhətdən bu və ya digər ağır vəziyyətə düşdüyü üçün bir çox mübahisələr meydana çıxır: bəziləri xəsisliyə başlayır, digərləri - israfçılığa. 2. Ərazinin ümumi xarakterini müəyyənləşdirmək çətin deyil (axı strategiyadan xəbərdar olan adamların bəzi göstəriş- ləri ilə də hesablaşmaq lazımdır): o, basqın üçün çətin keçilə bilən, həm də əlverişli çıxışa malik olmalıdır. Üstəlik, bizim fikri- mizcə, dövlətin əhalisi asan araşdırıldığı kimi, ərazisi də eləcə asan araşdırılmalıdır; «asan araşdırma» o deməkdir ki, onu mü- dafiə etmək asandır. Əgər şəhərin yeri ən yaxşı təkliflərə uyğun olmalıdırsa, onu elə təşkil etmək lazımdır ki, o həm dənizə, həm də dövlətin qalan ərazisinə nisbətdə eyni dərəcədə yaxşı yer- ləşsin. Bununla bərabər, əvvəllər artıq diqqət yetirdiyimiz bir şərti nəzərə almaq lazımdır: şəhər bütün ətraf sahədə özünü mərkəzi punkt kimi göstərməlidir, hansı ki, buradan bütün ətraf tərəflərə yardım göstərmək mümkün olsun. Başqa şərt - odur ki, şəhərə ərzaq məhsulları asanlıqla gətirilə bilsin, daha sonra odur ki, emal etməkdən ötrü ölkədə olan meşə və bütün digər materialları ora rahat daşımaq olsun. 3. Yaxşı qanunlarla idarə edilən dövlətlərin dənizə yaxın olmasının xeyirli, yaxud zərərli olması xüsusunda çoxlu fikir ayrılıqları var. Deyirlər ki, başqa qanunlarla tərbiyələnmiş əcnə- bilərin dövlətdə uzun müddət qalması, orada qanunçuluğun 259 saxlanılmasından ötrü zərərlidir, eləcə qələbəlik də ondan ötrü zərərlidir; bu ona görə ortaya çıxır ki, dəniz yolunun rahat olma- sı nəticəsində dövlətə xaricdən çoxlu tacirlər gəlib, orada yaşa- yır, bu hal isə yaxşı idarəçiliklə ziddiyyət təşkil edir. 4. Lakin göstərilən nöqsanları əgər saymasaq, onda tama- milə aydındır ki, şəhərin və dövlətin bütün ərazisinin dənizlə əlaqəsi həm dövlətin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün, həm də onun bütün şeylərlə bol təchiz edilməsi üçün böyiik üstünlük verir. Kimlərə xilas olmaq, düşmənin hücumuna davam gətirmək lazım gəlirsə, o eyni vaxtda hər iki tərəfdən - həm qurudan, həm də dənizdən yardım aldıqda, onlara xeyli asan olur; eyni surətdə dövlət üçün hər iki yol açıq olduqda, hücum edənlərə hər iki tərəfdən olmasa da, heç olmasa bir tərəfdən zərbə endirmək asandır. Eləcə də özündə olmayan zəruri məhsulları almaq, öz məhsullarının artığını isə xaricə göndərmək dövlət üçün rahatdır, axı ticarəti dövlət başqalarının marağından ötrü deyil, öz xüsusi marağından ötrü aparmalıdır. 5. Hansılar ki, özünü bazar kimi hamının istifadəsinə verir, bunu mənfəətə görə edir, bu cür tamahkarlığa cəhd etməyi lüzum bilməyən dovlətə belə bir limanın olması lazım deyil. İndi isə biz görürük ki, bir çox ölkə və şəhərlərdə, şəhərə nisbətdə çox gözəl yerləşib, onunla bir tam əmələ gətirməyən port və limanlar vardır, lakin ondan çox da uzaqda deyil, həm də şəhər özünün divarları və bu kimi digər istehkamları sayəsində onlar üzərində hakim olur. Aydındır ki, limanlarla olan əlaqə nəticəsində birfayda hasil edilirsə, onda bu fayda dövlət üçün də qalır, əgər ki, bir zərər dəyirsə, onda müvafiq qanunlar çıxarmaq yolu ilə bunun qarşısını asanlıqla almaq olar, hansı ki, müəyyənləşdirər və dəqiq göstərərdi ki, kimə qarşılıqlı münasibətdə olmağa icazə verilir, kimə isə yox. 6. Dəniz qüvvələrinə gəldikdə, onda, tamamilə aydındır ki, onu müəyyən inkişaf həddinə gətirmək yaxşıdır. Axı dövlət 260 təkcə özünümüdafiəyə hazır olmamalıdır, həm də qorxuya salmaq və bəzi qonşularına quruda olduğu kimi, dənizdə də kömək etmək vəziyyətində olmalıdır. Bəs bu qüvvə hansı miq- darda və dərəcədə olmalıdır - bunu artıq dövlətin həyat tərzin- dən bilmək olar, əgər o, təkcə mülki həyat sürməyə yox, üstün olmağa da cəhd edirsə, onda, əlbəttə, onun dəniz qüvvələri də onun bu məqsədinə uyğun olmalıdır. 7. Digər tərəfdən, dövlət- də dənizçilərdən ibarət qara camaatın çox olması heç də vacib deyil, hər halda bu axırıncıların vətəndaşlıq hüququna aidiyyatı olmamalıdır. Axı dəniz hərbçiləri bekar adamlardan və piyada döyüşçülərdən yığılır, onlar isə dənizçilik işində başlıca rol oynayır və əsas qüvvəni təşkil edir; əgər perieklər və əkinçilər çoxdursa, onda dənizçilərin sayı da çox olur. Belə qəbildən olan hadisələrlə biz hal-hazırda da rastlaşırıq, məsələn, herak- leotların dövləti8, çoxlu sayda trier hazırlasa da, özü-özlüyündə böyüklüyünə görə digər dövlətlərdən geri qalır. Dövlətin ərazisi haqqında, onun limanları, şəhərləri, dənizi və dəniz qüvvələri haqqında bizim fikirlərimiz bax budur. VI. 1. Biz əhalinin vətəndaş hissəsinin həddi haqqında yu- xarıda danışmışdıq, indi o haqda danışacayıq ki, o hansı xüsu- siyyətlərə malik olmalıdır. Bu xüsusda, məşhur ellin dövlətlərinə və müxtəlif tayfaların bütün dünyada yerləşməsinə diqqət yetir- dikdə, kifayət qədər aydın məlumat əldə etmək olar. Soyuq ölkələrdə, həm də Avropada yaşayan tayfalar cəsarətlidirlər, lakin kifayət qədər ağıllı və işə yararlı deyillər. Buna görə onlar öz hürriyyətlərini daha çox saxlayırlar, lakin dövlət qurub, yaşa- mağı bacarmırlar, həm də öz qonşuları üzərində ağalıq edə bil- mirlər. Asiyada yaşayanlar isə ağıllıdırlar və iş qabiliyyətləri ilə fərqlənirlər, lakin cəsarətli deyillər, ona görə də onlar tabe- çilikdə və kölə vəziyyətində yaşayılar. Ellinlər soyu isə elə bil 261 Yüklə 104 Kb. Dostları ilə paylaş:
|