A r I s t o t e L si y a s ə T
Yüklə 104 Kb. Pdf görüntüsü
|
bundan ötrüdür. 3. Bilavasitə bundan sonrakı və bununla çox sıx əlaqədə olan ikinci himayə şəhərdəki ictimai və xüsusi binalara olan qayğıdır; ondan ötrü ki, onlar lazımi qaydada olsun (bərbad halda olan evlərin və küçələrin mühafızəsi və təmiri) və ondan ötrü ki, ayrı-ayrı malikanələrin hüdudu tam dəqiqliklə müəyyən- ləşdirilsin, həm də bu kimi qayğıya ehtiyacı olan digər işlərdən ötrü. Lakin belə vəzifəni, adətən, astinomiya adlandırırlar; bu vəzifəni icra edən şəxsin fəaliyyət sahəsi bir neçə şaxəyə bölü- nür, bunların hər birindən ötrü əhalisi çox olan dövlətlərdə xüsusi vəzifəli şəxslər təyin edirlər, məsələn, şəhər divarlarının keşik- çisi, çeşmələrin müdiri, limanların mühafizəçisi kimi. 4. Digər - vacib olan və buna uyğun hokumət orqanı da belə işlərə nəzarət edir, lakin onun fəaliyyət sahəsinə yalnız dövlətin ərazisi, yəni, məhz şəhərdən kənarda yerləşən nə varsa, onlar aiddir; bəziləri bu cür vəzifəli şəxsləri aqoranomlar, digərləri - giloramlar9 adlandırır. Göstərilən şeylərə dair üç qay- ğı bundan ibarətdir. Sonrakı vəzifə - dövlətin əldə etdiyi gəlirə nəzarət edir; bunları mühafizə edən və idarəetmənin ayrı-ayrı sahələrinin ehtiyacları üçün bölüşdürən adamlar apodeklər10 və xəzinədarlar adlanır. Bundan sonrakı vəzifələr xüsusi müqavilə- lərin və məhkəmə qərarlarının surətlərinin mühafizə edilməsi işinə baxır; yazılı şikayətlər də onlara göndərilməlidir, həm də ibtidai məhkəmə işlərinə onlar baxır. Bəzi yerlərdə bu vəzifəni bir neçə adamın arasında bölüşdürürlər, digərlərində isə bütün bunlara bir vəzifəli şəxs baxır. Bu, «gieromnemonlar», «epista- lar», «mnemonlar» və bu kimi adlarla ifadə edilir. 5. Daha sonrakı hökumət orqanı ən vacib orqan olsa da, işi demək olar, ağırdır: bu, məhkum edilmişlər üzərində məhkə- mənin hökmünü həyata keçirir, dövlətə borclu olanlardan vergi- nin qalığını alır, məhbusların keşiyini çəkir. Özünə böyük nifrət doğurduğu üçün bu çətin vəzifədir; buna görə də harda ki, bu 242 vəzifəni icra etmək böyük mənfəətlə bağlı deyilsə, orada hər kəs bunu öz üzərinə götürməkdən imtina edir, bu vəzifəyə gön- dərildikdə isə qanunla işləmək istəmir. Bu, ona görə vacibdir ki, məhkəmənin qərarı həyata keçirilməzsə, ədalət məhkəməsinin heç birxeyri də olmaz, belə ki, dövlət münasibəti, ümumiyyətlə, məhkəməsiz mümkün olmadığı kimi, qərarların yerinə yetirilmə- si olmadan da mümkün deyil. 6. Buna görə yaxşı olardı ki, bu vəzifə bir adama verilməsin, ancaq ayrı-ayrı məhkəmə palata- larından olan müxtəlif şəxslər arasında bölüşdürülsün; həmçinin dövlətə borclu olan adamlardan vergi qalığının alınması ilə əla- qədar vəzifələri də bir neçə şəxsin arasında bölüşdürmək la- zımdır. Üstəlik, bəzi cərimələrin alınmasını məhkəmənin hökmü ilə başqa vəzifələri icra edən vəzifəli şəxslərə də həvalə etmək olar, həm də vəzifəsinin icrasına başlamış şəxslər, səlahiyyətini itirmiş vəzifəli şəxslərin çıxardığı məhkəmə qərarlarını həyata keçirə bilər, vəzifədə olan şəxslərin çıxardığı qərarı isə digər bir vəzifəli şəxs həyata keçirə bilər, məsələn, aqoranomların elan etdikləri qərarları astinomlar həyata keçirər, ikincilərin qərar- larını isə - digərləri. Axı cərimə qoyan şəxslərə qarşı nifrət nə qədər az olsa, qərarlar bir o qədər tez həyata keçirilər. Əgər eyni şəxslər həm qərar çıxarırsa, həm də onu həyata keçirirsə, onda nifrət ikiqat olacaq; əgər eyni şəxslər hər şey barə- sində...11 onda onlar hamıyla düşmən münasibətdə olacaq. 7. Bir çox yerlərdə məhkəmə qərarlarını həyata keçirən vəzifəli şəxslərə həm də dustaqların keşiyini çəkənlər qoşulur, məsə- lən, Afinada on bir adlananlar. Buna görə həm bu vəzifəni ayır- maq, həm də buna tezliklə bir çarə tapmaq yaxşı olardı. Bu vəzifə göstərilən birincidən heç də az vacib deyil; amma elə olur ki, nəcib adamlar inadla xüsusən bu vəzifəyə yaxın gəl- mirlər: bu işi yaramaz adamlara tapşırmaq isə qorxuludur, çünki bu cür adamların başqalarını mühafizə etməkdən çox, özlərinin 243 nəzarətə ehtiyacı var. Bunu nəzərə alaraq belə işlərə bir nəfəri təyin etmək lazım deyil, bununla belə fasiləsiz olaraq eyni bir adamı, amma gənclərdən təyin etmək olar, harda ki, xüsusi efeb qrupu, yaxud qarnizonda xidmət edənlər var, həm də vəzi- fəli şəxslərdən ayrı-ayrı adamlar bu işin yerinə yetirilməsinin dərdinə qalmağa borcludurlar. 8. Yuxarıda bir-bir adları çəkilən bütün vəzifələri, ən lazımi vəzifələr kimi birinci yerə qoymaq lazımdır. Bunların ardınca gələn, lakin daha yüksək vəzifələr də bir o qədər vacibdir, zira bunları icra etmək üçün böyük təcrübə və mötəbərlik lazımdır. Bu cür vəzifələr sırasına dövlətin müha- fizəsindən, həm də hərbi ehtiyaclardan ötrü təsis edilən vəzi- fələri aid etmək olar. Həm sülh, həm də müharibə dövrlərində elə adamlar olmalıdır ki, şəhər darvazasının və divarlarının mü- hafızəsinə can yandırmış olsunlar, vətəndaşlara baxış keçirsin- lər və onları hərbi bölmələrə ayırsınlar. 9. Bəzi dövlətlərdə bütün bu işlərin yerinə yetirilməsindən ötrü çoxlu vəzifə təsis edilir, digərlərində az, kiçik dövlətlərdə - hamısı üçün biri. Bu cür vəzifə sahiblərini strateqlər və pole- marxlar adlandırırlar. Üstəlik, dövlətdə atlı qoşun, yaxud yün- gülsilahlı qoşun və oxatanlar, yaxud donanma varsa, onda hər qoşun növündən ötrü hərdən ayrıca bir vəzifə təsis edilir. Onların navarxlar, hipparxlar, taksiarxlar, onların tabeçiliyində onları isə müvafiq olaraq trierarxlar, loxaqlar, filarxlar12 adlan- dırırlar, sonrakılar da bu qaydada bölünür. Bütün bunlar - eyni cür vəzifələrdir, hərbi iş hər birinin ixtiyarında olan işdir. 10. Be- ləliklə, bu vəzifə haqqında belə demək olar. Vəzifəli şəxslərin hamısının olmasa da, bəzilərinin əlindən çoxlu dövlət pulu gəlib keçdiyinə görə müstəsna olaraq hesabatların qəbul edilməsi və yoxlanılmasından ötrü digər bir vəzifə də lazımdır; belə vəzifəli şəxslər yevfinlər, logistamlar, eksetastlar, seneqorlar13 adlanır. 244 Bütün bu vəzifələr üzərində, bütün işlərdə ali səlahiyyətə malik olan hökumət orqanı durur; o, çıxarılan qərarları həyata keçirir, qanun layihələri təklif edir, harda ki, ali hakimiyyət xalqa məxsusdur, həmin dövlətlərdə xalq məclisinə sədrlik edir, axı dövlətə rəhbərlik edənləri dəvət etməkdən ötrü də bir vəzifə lazımdır. Bəzi yerlərdə bu hökümət orqanını probullar adlandırır- lar, çünki onlar ilkin qərarları tərtib edir; demokratiyalarda isə çox vaxt - şura. Beləliklə, fəaliyyəti siyasi sahəyə aid olan bü- tün vəzifələr demək olar ki, bunlardır. 11. Himayənin digər forması dinə aiddir. Bura kahinlər və ziyarətgahlara aidiyyatı olan hər şeyə hamilik edənlər daxildir - dinlə əlaqədar mövcud olan tikililərin mühafizəsi, qədimdən qalanların bərpası və dini işlərin saxlanılmasına xidmət edən bütün qalan şeylərin qayğısı. Elə olur ki, bəzi yerlərdə, məsələn, kiçik dövlətlərdə bütün bu işləri himayə etmək bir vəzifəli şəxsə həvalə edilir, digər yerlərdə isə kahinlikdən fərqli olan çoxlu ayrı-ayrı vəzifələr var, yəni: gieropelər, naofilaklar14, dinlə əla- qədar olan pulların xəzinədarları; bunların ardınca ayrı-ayrı vəzi- fəli şəxslər gəlir, bunlar dövlət səviyyəsində qurban kəsmələri yerinə yetirmək üçün seçilir, bu işi qanuna görə kahinlərə hə- valə etmirlər, lakin dövlət yerinə yetirdiyindən xüsusi əhəmiyyə- tə malikdir. Bu cür vəzifəli şəxsləri bəziləri arxontlar, digərləri - çarlar, üçüncüləri - pritanlar adlandırırlar. 12. Beləliklə, lazımi himayələr ümumi nəticəyə gəldikdə aşağıdakı sahələri əhatə edir: dini, hərbi, mədaxili və məxarici, şəhər meydanını, şəhərin özünü, limanı, dövlətin ərazisini, həmçinin məhkəməni, müqavilələrin qeydiyyatını, həbsxanala- rın mühafizəsini, hesabatların qəbul edilməsini və yoxlanılma- sını, vəzifəli şəxslər üzərində nəzarəti, nəhayət, dövlətə aidiy- yatı olan işlərin müzakirəsini. 245 Yüklə 104 Kb. Dostları ilə paylaş:
|