A r X e o L o g ġ y a V ə e t n o q r a f ġ y a ġ n s t ġ t u t u
Yüklə 7,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
19 hazırlamıĢ, orada yığıcılıqla məĢğul olmuĢ, ova çıxmıĢlar. Azıx mağarasının VII-X təbəqələrindən aĢkar edilmiĢ əmək alətləri Quruçay mədəniyyətinin 700 min il əvvələ kimi davam etdiyini təsdiqləyir. Bu mədəniyyətin daĢıyıcıları ovçuluq və yığıcılıqla məĢğul olmuĢ, oddan istifadə etməyi bacarmıĢlar. Alt qatlardakı sümük yanıqları və kömür qırıntıları Azıx sakinlərinin təbii oddan istifadə etdiklərindən xəbər verir [4]. Azıx mağarasının VI təbəqəsindən 2 mindən çox daĢ alət, çoxlu heyvan sümük- ləri aĢkar edilmiĢdir. Erkən AĢel dövrünə (700 min - 500 min il əvvəl) aid edilən bu təbəqədən tapılan alətlər tipoloji cəhətdən alt təbəqələrin alətləri ilə uzlaĢsa da, daha təkmil olmaları ilə seçilirlər. Bu dövrdə yeni alətlər: əl çapacaqları, diĢli-gəzli alətlər meydana çıxmıĢ, ovlanan heyvanların çeĢidi geniĢlənmiĢdir. Quruçay mədəniyyəti təbəqələrindən yalnız məhdud sayda maral, antilop, qaban sümükləri aĢkar edildiyi halda, Erkən AĢel dövründə mağara ayısı, ibtidai at, kərgədan, bizon və s. iri heyvanlar ovlanması geniĢ miqyas almıĢdı. Azıx mağarasında aĢkar edilmiĢ bu heyvanların sümüklərinin çoxu iliyi çıxarılması üçün qırılmıĢdır, həm də çoxunun üzərində yanıq izi vardır. Azıx sakinlərinin uzun müddət ərzində davamlı surətdə oddan istifadə etmələri AĢel qatlarında 4 ocaq yerinin üzə çıxarılması ilə təsdiqlənir. Ən qədim ocağın yaĢı 700 min ilə yaxındır və bu, elmə məlum olan ilkin ocaq yerlərindən biridir. Mağaranın V təbəqəsi Orta AĢel dövrünə (400 min - 200 min il əvvəl) aiddir. Bu təbəqədən tapılan alətlərin çeĢidi daha geniĢ, hazırlanma texnikası daha yüksəkdir. Bu təbəqədən 45 növ müxtəlif heyvanın və quĢun, о cümlədən sürətlə qaçan ceyran, cüyür, dağ keçisi sümüklərinin aĢkar edilməsi ovçuluğun daha da inkiĢaf etdiyini əyani göstərir. Azıx mağarasının V təbəqəsindən aĢkar edilən çox qiymətli tapıntı ibtidai insanın alt çənəsidir. Çənə sümüyü 350 min - 400 min il öncə yaĢamıĢ 18-22 yaĢlı qadına aiddir [5]. Tədqi- qatçıların Azıxantrop - Azıx adamı adı verdikləri bu çox qə- dim insanın çənəsinin qurulu- Ģundakı spesifik cəhətlərə görə Fransanın Araqo mağarasından aĢkar edilmiĢ preneandertallara yaxındır. Həmin təbəqədə divar- ların arasında xəlvəti yer qeydə alınmıĢ və ayı kəllələri aĢkar edilmiĢdir. Kəllələrin biri üzərində 8 xətt cızılmıĢdır ki, bu da ibtidai dini təsəvvürlərlə bağlı ola bilər. Azıxantropun öz sələflərinə nisbətən daha bacarıqlı və düĢüncəli olmasını
20 baĢqa dəlillər də göstərir. Bu baxımdan, V təbəqədəki ocaq yerinin yanında əhəngdaĢı parçaları və maral buynuzları ilə hörülmüĢ divar qalıqları [6] diqqəti cəlb edir. Orta Paleolit - Mustye mədəniyyəti (100 min - 40 min il əvvəl) dövründə insanların daha geniĢ ərazidə yaĢaması Kiçik Qafqazın bütün Ģərq dağətəyi bölgələrində, Kür və Araz çayları vadilərində yayılmıĢ mağara düĢərgələrindən aĢkar edilmiĢ maddi mədəniyyət nümunələri ilə təsdiqlənir. Azıx mağarasının III təbəqəsindən, onun yaxınlığındakı Tağlar mağarasından, Qazax ərazisində Damcılı və DaĢsalahlı mağaralarından, Qazma (Naxçıvan), Zar (Kəlbəcər) və Buzeyir (Lerik) düĢərgələrindən Mustye mədəniyyətinə aid minlərlə əmək alətləri, heyvan sümükləri aĢkar edilmiĢdir. Bu abidələr içərisində ən möhtəĢəmi Tağlar düĢərgəsidir. Burada ibtidai insanlar davamlı yaĢamıĢ, yeni, daha təkmil əmək alətləri düzəltməyi bacarmıĢlar [7]. Tağlar sakinləri çaxmaqdaĢı və dəvəgözü (obsidian) qəlpələrindən itiuclu, diĢli, gəzli ərsinlər, lövhəvari bıçaqlar hazırlamıĢlar. Ġtiuclulardan nizə ucluğu kimi istifadə edilmiĢdir. Arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində Tağlar düĢərgəsinin çox böyük areal üçün mühüm maddi mədəniyyət mərkəzi olması, burada hazırlanmıĢ əmək alətlərinin hələ orta paleolit dövründə Yaxın ġərq ölkələri ərazisində yayılması müəyyən olunmuĢdur. Orta Paleolit dövründə Neandertal - yeni tipli insanlar yaĢamıĢdır. Dikqamətli və beyin tutumu Homo habilisdən 2 dəfəyə qədər böyük olan bu insanlar fiziki görünüĢünə və həyat tərzinə görə müasir insana daha yaxın olmuĢlar. Onların Ģüurunun daha da inkiĢaf etməsinin mühüm göstəricilərindən biri rəngləri, rəng çalarlarını qavraya bilmələridir. Tağlar mağarasından qırmızı, sarı, yaĢıl, qəhvəyi, qara, ağ rəngli və bu rənglərin 20-dən çox çalarında daĢ məmulatları aĢkar edilməsi bunu açıqca göstərir. Azərbaycanda Neandertal adamın qalığı - bud sümüyü Urmiya gölü yaxınlığında Tamtama mağarasından aĢkar edilmiĢdir. Bu tapıntı 40-50 min il əvvələ aiddir və ibtidai insanların Azərbaycan ərazisində ən qədim çağlardan üzü bəri fasiləsiz yaĢamını davam etdirdiyini sübut edir. Mağara sakinləri ovçuluqla məĢğul olmuĢlar. Buradan çoxlu maral, öküz, at sümükləri tapılması bunu təsdiqləyir [8]. Mustye dövründə kortəbii sürü münasibətləri tədricən arxada qalmıĢ, nəsil, qəbilə icması yaranmağa baĢlamıĢdır. Neandertal qəbirləri həmin dövrdə uzunmüddətli birgə yaĢayıĢ nəticəsində xəstənin, Ģikəst olanın qayğısına qalmaq kimi ümumilik münasibətlərinin qərarlaĢmasını gostərir. Bu, qarĢılıqlı yardım elementlərinin Yüklə 7,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|