A. X. Pardayev Z. A. Pardayeva boshqaruv hisobi

Qo‘shilgan xarajatlar ^{= x (100 - )}
_{(tugallanmagan ishlab Mahsulot birligi} Yakunlanganlari foizi
chiqarish bo‘yicha)

2. 
   

   Hisobot davrida ishlab chiqarishi boshlangan va tugatilgan mahsulot birligi

   
   ming = 60 - 3 = 57 dona
   

Material xarajatlari bo'yicha hisobot davri oxirida qolgan tugallanmagan ishlab chiqarish
v) ₌
Ushbu jadval bizning misol uchun shartli mahsulot birligini hisoblashning FIFO usulida hisoblanishini ko‘rsatib beradi.

• 
  
  jadval
  

Shartli ishlab chiqarish hajmining hisobi

	Hisobga olinadigan birliklar, ming p.b.	Shartli birliklar
		Moddiy xarajatlar	qo‘shilgan xarajatlar
Belgilangan muddat uchun tugallanmagan ishlab chiqarish	15	-	9
Muddat davomida boshlangan va tugallangan	57	57	57
Belgilangan Uddatning yakuniga tugallanmagan ishlab chiqarish	3	3	1,5
Jami:	75	60	67,5

Mahsulot birligi tannarxi tahlilini ifoda etuvchi jadval (2-jadval) asosida mahsulot birligi uchun shartli xarajatlarni moddiy xarajatlar va qo‘shilgan xarajatlar bo‘yicha alohida-alohida hisoblash mumkin. Shartli mahsulot birligiga qilingan xarajatlarni aniqlash uchun ushbu muddat davomida qilingan moddiy xarajatlar hamda qo‘shilgan xarajatlarni shu xarajatlar bo‘yicha shartli mahsulot birligi soniga bo‘linadi. “Asosiy ishlab chiqarish” schyotidagi hisobot davri boshi qoldig‘iga kiritilgan xarajatlar hisob-kitobda e’tiborga olinmaydi, chunki ular o‘tgan muddatga tegishlidir.

• jadval
  

Mahsulot birligi tannarxi tahlili

	Xarajatlar			Shartli birliklar, ming dona	Shartli birliklarga qilingan xarajatlar
	boshlang‘ic h zaxiralar, ming p.b.da	joriy muddatdagi, ming p.b.da	jami xarajatlar, ming p.b.da
Moddiy xarajatlar	600,0	3300,0	3900,0	60,0	0.55 p.b.*
Qo‘shilgan xarajatlar	166,5	2700,0	2866,5	67,5	0.40 p.b.**
Jami	766,5	6000,0	6766,5		0.95 p.b.***

* 22000 : 40000 = 0.55

** 18000 : 45000 = 0.40
*** 0.55 + 0.40 = 0.95
Yakuniy tannarxni ifodalovchi jadval jami ishlab chiqarish xarajatlarini barcha ishlab chiqarilgan mahsulotlarga taqsimlash uchun ishlatiladi. Xarajatlarning bir qismi A tsexida ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxiga kiritiladi, xarajatlarning qolgan qismi esa hisobot davri yakuniga ushbu tsex uchun “Asosiy ishlab chiqarish” schyotida qoldiq sifatida qoldiriladi.
Mahsulot tannarxini jarayon usulida hisoblashning yakuniy bosqichi A tsexdagi yarim fabrikatlar tannarxini V tsexidagi tugallanmagan ishlab chiqarish schyotiga hisobdan chiqarish orqali amalga oshadi.
Buxgalteriya provodkasi quyidagicha bo‘ladi:
V tsexidagi “Asosiy ishlab chiqarish” 6541,5 ming p.b. A tsexidagi “Asosiy ishlab chiqarish” 6541,5 ming p.b.

Debet	Kredit	Summasi
2010 “В”	2010 “А”	6541,5 ming p.b.

• 
  
  jadval
  

Mahsulot birligi tannarxi tahlili

	Tayyor mahsulot	Asosiy ishlab chiqarish
Boshlang‘ich zaxiralar
Boshlang‘ich qoldiq, ming p.b.	766,5
tugallash uchun xarajatlar (9 ming birlik * 0, 40 p.b.)	360,0
ishlab chiqarilishi hisobot davrida boshlangan va tugatilganlari (57 ming birlik * 0, 95 p.b.)	5415,0
Yakuniy zaxiralar
moddiy xarajatlar (2000 * 0, 55 p.b.)		165
qo‘shilgan xarajatlar (1000 * 0, 40 p.b.)		60
Jami:	6541,5	225
Tekshirish:
tayyor mahsulot	6541,5
Asosiy ishlab chiqarish	225,0
	6766,5

Shu jadvalning quyi qismidagi tekshirishning keltirilish ma’nosi shundaki, agar tekshirish natijasida tafovut, ya’ni chetlanishlar aniqlansa, ishlab chiqarilayotgan bir dona miqdoridagi tayyor mahsulot tannarxi o‘sha miqdorga to‘g‘rilanadi – korrektirovka qilinadi.

Misol. Xo‘jalik yurituvchi subyekt buyurtmalar bo‘yicha mahsulot ishlab chiqaradi. Buxgalter ancha vaqtdan buyon yo‘q. Maxsus jadvallar tuzilmagan. O‘zingiz mahsulot tannarxini hisoblashingiz lozim.

Quyidagi ma’lumotlar mavjud:

Hisobot davri boshiga:	(ming p.b.da)
Materiallar	6063
(B-2 buyurtma) bo‘yicha аsosiy ishlab chiqarish	8865
(B-1 buyurtma) bo‘yicha tayyor mahsulot	10755
Davr mobaynida buyurtmalarni bajarish uchun materiallar sarflangan:
B-2 buyurtma uchun	2550
B-4 buyurtma uchun	6420
B-6 buyurtma uchun	8175
Davr mobaynida ish haqi xarajatlari quyidagicha bo‘lgan:
K-2 buyurtma bo‘yicha	5295
K-4 buyurtma bo‘yicha	6522
K-9 buyurtma bo‘yicha	9840

Umumishlab chiqarish xarajatlarining normativ koeffitsiyenti ish haqi xarajatlariga nisbatan 150 foiz miqdorida belgilangan.

1. B-2, B-4 buyurtmalar tugatilgan.

   
   

2. B-1, B-2 buyurtmalar xaridorlarga jo‘natilgan.

   
   

v) B-1 buyurtma - 450 birlik mahsulot B-2 buyurtma - 825 birlik mahsulot B-4 buyurtma - 720 birlik mahsulot

Talab qilinadi:

1. B-1, B-2, B-4 buyurtmalar bo‘yicha ishlab chiqilgan mahsulot birliklarining tannarxini hisobang.

   
   

“Asosiy ishlab chiqarish”, “Тayyor mahsulot” va “Sotilgan tayyor mahsulotlarning tannarxi” schyotlaridagi qoldiqni hisoblang.

Yechimi: 1.

B-1 buyurtmasi
Bir dona mahsulot tannarxi	10755 : 450 = 23900 p.b.
B-2 buyurtmasi
Buyurtma tannarxi, jami	24652,5 ming p.b.
a) davr boshida tugallanmagan ishlab chiqarish	8865 ming p.b.
b) to‘g‘ri material xarajatlar	2550 ming p.b.
v) to‘g‘ri ish haqi xarajatlari	5295 ming p.b.
g) umumishlab chiqarish xarajatlari (150% x 5295) 100%	7942,5 ming p.b.
Bir dona mahsulot tannarxi	(24652,5 : 825) = 29880 p.b.
B-4 buyurtmasi
Buyurtma tannarxi, jami:	22725 ming p.b.
to‘g‘ri material xarajatlar	6420 ming p.b.
to‘g‘ri ish haqi xarajatlari	6522 ming p.b.
umumishlab chiqarish xarajatlari (150% x 6522) 100%	9783 ming p.b.
Bir dona mahsulot tannarxi (22725 : 720)	31560 p.b

2.
B-6 buyurtmasi

Buyurtma tannarxi, jami, ming p.b.da	32 775
shu jumladan:
to‘g‘ri material xarajatlar, ming p.b.da	8 175
to‘g‘ri ish haqi xarajatlari, ming p.b.da	9 840
umumishlab chiqarish xarajatlari, p.b.da (150% x 9840)	14 760

• Ko‘rinib turibdiki, B-6 buyurtma tugallanmagan, shuning uchun shu buyurtma tannarxi – 32775 ming p.b., bu “tugallanmagan ishlab chiqarish” (2010-schyot);

  
  

• B-4 buyurtma tugatilgan, lekin xaridor, ya’ni buyurtmachiga jo‘natilmagan, shuning uchun shu buyurtma tannarxi 22725 ming p.b. – bu “tayyor mahsulot” (2810-schyot);

  
  

v) B-1 va B-2 buyurtmachilarga jo‘natilgan, shuning uchun 35407,5 ming p.b. (10755 + 24652,5), bu – realizatsiya qilingan mahsulot tannarxi (9010-schyot)

5. b) Test savollari

1. Buyurtmali usul bo‘yicha tannarxni kalkulatsiya qilish jarayonida umumishlab chiqarish xarajatlarini hisobdan chiqarish uchun:

   
   

2. 2010 - schyot kreditlanadi

   
   

3. 2510 - schyot kreditlanadi

   
   

v) 2510 - schyot debetlanadi

g) 2810 - schyot debetlanadi

2. Umumishlab chiqarish xarajatlarini taqsimlashning normativ koeffitsiyenti – bu:

   
   

3. Haqiqiy umumishlab chiqarish xarajatlarining, haqiqiy ishlab chiqarish hajmiga nisbati shaklida aniqlanadi

   
   

4. Haqiqiy umumishlab chiqarish xarajatlarining rejalashtirilgan ishlab chiqarish hajmiga nisbati

   
   

v) Rejalashtirilgan umumishlab chiqarish xarajatlarining, haqiqiy ishlab chiqarish hajmiga nisbati

g) Rejalashtirilgan umumishlab chiqarish xarajatlarining, rejalashtirilgan ishlab chiqarish hajmining nisbati

3. Xo‘jalik yurituvchi subyekt bo‘lajak davrga umumishlab chiqarish xarajatlarini – 255 ming p.b.da rejalashtirgan. Rejalashtirilgan to‘g‘ri ish haqi xarajatlari - 100 ming kishi-soat. Davr oxirida umumishlab chiqarish xarajatlari bo‘yicha qoldiq - 270 ming p.b. bo‘lgan. Haqiqiy ish haqi xarajatlari - 105 ming kishi-soatni tashkil qilgan. Shu holatda umumishlab chiqarish xarajatlari ko‘p yoki kam hisobdan chiqarilganligini toping.

   
   

4. 2250 p.b. ko‘p

   
   

5. 2250 p.b. kam v) 15000 p.b. ko‘p

   
   

g) 15000 p.b. kam

4. Xo‘jalik yurituvchi subyekt hisobot davrida 3000 dona mahsulot ishlab chiqqan, tugallanmagan ishlab chiqarish - 400 donani tashkil qilgan. Qo‘shilgan xarajatlar 10 foizga nihoyasiga yetkazilmagan (tugallanmagan), material xarajatlar sarfi 100 foiz nihoyasiga yetkazilgan. Davr boshida tugallanmagan ishlab chiqarish bo‘lmagan. Xarajat turlari bo‘yicha mahsulot birligini toping.

   
   

5. qo‘shilgan xarajatlar bo‘yicha - 3400 dona material xarajatlar bo‘yicha - 3360 dona

   
   

6. 3360 qo‘shilgan xarajatlar va 3400 material xarajatlar

   
   

v) 3040 dona qo‘shilgan xarajatlar va 3400 material xarajatlar

g) to‘g‘ri javob yo‘q

5. Xo‘jalik yurituvchi subyekt hisobot davrida 2500 dona mahsulot ishlab chiqqan, tugallanmagan ishlab chiqarish - 500 donani tashkil qilgan. Qo‘shilgan xarajatlar 30 foizga yakunlangan, material xarajatlar 100 foizga yakunlangan. Davr boshida tugallanmagan ishlab chiqarish bo‘lmagan. Material xarajatlar ish davrida 9300 p.b.ni tashkil qilgan.

   
   

Qayta ishlash xarajatlari summasi - 5300 p.b.. Ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxini hisoblab toping.

a) 13050 p.b.
b) 12785 p.b.
v) 13450 p.b.
g) to‘g‘ri javob yo‘q

6. Mahsulotlar tannarxini jarayonli usul bilan kalkulatsiya qilishda xo‘jalik yurituvchi subyekt nechta 2010 - schyotdan (tugallanmagan ishlab chiqarish) foydalanadi:

   
   

7. ishlab chiqarilayotgan mahsulot miqdoriga va turiga bog‘liq

   
   

8. faqat bitta

   
   

v) har bir ishlab chiqarish bo‘g‘iniga (bo‘limiga) bittadan

g) hamma vaqt ikkita

7. Qo‘shilgan xarajatlar – bu:

   
   

8. umumishlab chiqarish va ish haqi xarajatlari

   
   

9. to‘g‘ri material va to‘g‘ri ish haqi xarajatlari

   
   

5. hamma ishlab chiqarish xarajatlari

   
   

g) hamma davr xarajatlari