Abġd tahġRLĠ
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
68 Azərbaycanda metodları» adlı irihəcmli tədqiqat əsəri isə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bunlardan başqa, Ceyhun bəy mühacirət illərində bir sıra ədəbi-bədii, publisist əsərlər yazmış, tərcümələr etmişdir. Mühacirət dövründəki məhsuldar, dolğun fəaliyyəti Ceyhun bəyin mühacirətə qədərki yaradıcılığını kölgədə qoymur. C.Hacıbəylinin gənc olmasına baxmayaraq, o, mühacirətə qədər istər ziyalılar arasında, istər geniş ictimaiyyətdə özünü təsdiq etmişdir. Ceyhun bəy onuncu illərdən başlayaraq, bir sıra rusdilli mətbuatla, o cümlədən «Baku», «Proqress», xüsusilə «Kaspi» qəzeti ilə sıx əməkdaşlıq etmiş, «İttihad», «İzvestiya» («Kaspi»nin tərkibində), 1918-ci il mayın 28-dən «Azərbaycan» qəzetlərinin redaktoru olmuşdur. Ceyhun bəyin mühacirətə qədərki bədii yaradıcılığı da diqqəti cəlb edir. Onun «Hacı Kərim» povesti, hekayələri Ceyhun bəyin kamil bir yazıçı olduğuna dəlalət edir. C.Hacıbəyli mühacirət edənədək – 1919-cu ilə kimi – XX əsrin ilk 20 ilinin Azərbaycan ədəbiyyat, mədəniyyət, din, incəsənət, maarifçilik, xeyriyyəçilik tarixini mükəmməl yazmışdır – desək yanılmarıq. Onun «Kaspi» qəzetində hər ilin sonunda dərc etdirdiyi irihəcmli icmallarında həyatın bütün sahələri öz əksini tapırdı. Salnaməçi-jurnalist il ərzində görülmüş işləri təhlil edir, qarşıdakı problemləri göstərirdi. Öz əsərlərində İ.Qaspiralı, H.Zərdabi, H.Ərəblinski, A.Bakıxanov, X.Natəvan kimi sənətkarların həyat və yaradıcılığını yüksək qiymətləndirən Ceyhun bəy xalqın, millətin tərəqqisini maariflənməkdə görür, bunun üçün fədakarlıqla çalışırdı. C.Hacıbəylinin təvəllüd tarixi, imzaları, təbii ki, irsi də müəyyən mübahisələr doğurmuşdur. Son araşdırmalarda bütün bunlara bir aydınlıq gətirilmişdir. Əsasən «C.Dağıstani», «D.D.», «Cey Dağıstani», «D-D-ni», «D..», «C.D.» imzaları ilə yazan C.Hacıbəyli 1891-ci il fevralın 3-də Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. Bu gün Şuşa düşmən tapdağı altında, C.Hacıbəylinin qəbiri qürbətdə – Parisdədir. C.Hacıbəylinin sərgərdan ruhu isə yəqin onunla təsəlli tapır ki, R.Abutalıbovun təşəbbüsü ilə ona məxsus bütün sənədlər Fransadan Bakıya gətirilərək, S.Mümtaz adın Mərkəzi Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət arxivinə təhvil verilmişdir. Yeri gəlmişkən, Ceyhun bəy özünün müəllimi hesab etdiyi H.Zərdabi haqqında dəfələrlə məqalə yazmış, millət qarşısında əvəzolunmaz xidmətləri müqabilində onun xatirəsinin layiqincə qiymətləndirilməməsini ürək ağrısı ilə qeyd etmişdir. O, öz həmvətənlərini H.Zərdabinin baş daşının qoyulması üçün belə vəsait toplamaqda Hənifə xanıma (C.Hacıbəyli ən böyük bədii əsəri «Hacı Kərim»i Hənifə xanımın xatirəsinə ithaf etmişdir) yardım etmədikləri üçün qınayırdı. Həyatını bütövlükdə xalqına həsr etmiş H.Vəzirovun da lazımınca yad olunmaması Ceyhun bəyi düşündürürdü. O, Haşım bəyin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi üçün irsinin toplanması və nəşrini kifayət hesab edirdi. Bu gün istedadlı yazıçı, salnaməçi, jurnalist, tərcüməçi, mahir redaktor Ceyhun Hacıbəylinin öz irsinin belə qayğıya ehtiyacı var. Həyatın bütünlüklə xalqına, onun tərəqqisinə, azadlıq mücadiləsinə həsr etmiş C.Hacıbəyli qarşısında onun həmvətənlərinin borcu çoxdur. Ən əvvəl, Ceyhun bəyin dünyaya göz açdığı və mədəniyyətimizin beşiyi sayılan Şuşa nəyin 69 bahasına olursa-olsun, geri qaytarılmalıdır. Ceyhun bəyin irsinin bütünlüklə nəşri, nəşrinin Vətənə gətirilməsi, adının əbədiləşdirilməsi də qarşıda duran vəzifələrdəndir. Fevralın 3-ü C.Hacıbəylinin anadan olmasının 107-ci ildönümüdür. Təbii ki, bu rəqəm ənənələrə görə yubiley kimi qeyd olunmur. Lakin fikrimizcə, xalqın tarixində və taleyində C.Hacıbəyli kimi silinməz iz buraxmış hər bir kəsin ad gününü hər il xatırlamağa dəyər. 1 dekabr 1998-ci il. • İlyas Əfəndiyev Nasir və dramaturqun… lirikasi Obrazın daxili aləmini, hiss və həyəcanlarını, duyğu və fikirlərini əks etdirən lirika, onun xüsusiyyətləri haqqında Aristotel, sonralar Belinski, Hegel və başqaları ətraflı bəhs etmişlər. Oynaq, canlı dil, ekspressivlik və metaforiklik, adətən həcmcə qısa və yığcam olan lirik əsərlər – şeirlər üçün xarakterikdir. Lakin maraqlı və diqqətçəkəndir ki, Azərbaycan ədəbiyyatının klassiki, Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin (1914-1996) yaradıcılığından söhbət açan tanınmış ədəbiyyatşünas, akademik Yaşar Qarayev İlyas Əfəndiyevin şeir yazmadığını xüsusi vurğuladıqdan sonra, «İlyas Əfəndiyevin lirikası Azərbaycanda bugünkü milli ədəbi hərəkatın üslub əlvanlığını və forma zənginliyini qabarıq şəkildə əks etdirir» qənaətini cəsarətlə bəyan edir. O yazır: «Əlbəttə, mübahisə etmək olar ki, İlyas Əfəndiyev daha çox nasirdir, ya dramaturqdur? Hətta, mübahisə etmək olar ki, nəsrdə də, dramaturgiyada da o, daha çox ədibdir, yoxsa şairdir? Lakin bir şey mübahisəsizdir: İlyas Əfəndiyev hər şeydən əvvəl, bir lirikdir, şairanə istedad və üsluba malikdir». Akademik Yaşar Qarayev İlyas Əfəndiyev yaradıcılığının təkrarsızlığını, nəsrdə və dramaturgiyada onu hamıdan ayıran cəhəti məhz «poetik fərdilikdə», «vüsətli, miqyaslı fəlsəfi lirikada», «İlyas Əfəndiyev» ünvanlı poetik bir işıqda görür: «Fəal, yenilik duyğusu, təzəni, işığı, sabahı ifadə edən və hər şeyə şairanə, həssas və heyran bir münasibət bu istedadın zahiri əlaməti deyil, təbii fitri bir xüsusiyyətidir. Onun yazıçı «mən»inin ən çox və ən tam halda təzahür etdiyi keyfiyyətdir». …İlyas Əfəndiyev haqqında çox yazılmışdır, sağlığında da, vəfat etdikdən sonra da. Onun hekayələri, povestləri, dram əsərləri müxtəlif aspektlərdən işıqlandırılmış, aktual və əhəmiyyətli tədqiqat predmeti kimi araşdırılmış, dəyərləndirilmişdir. Səməd Vurğun, Məmməd Araz, Mehdi Hüseyn, Mirzə İbrahimov, Kamal Talıbzadə, Cəfər Cəfərov, Məmməd Cəfər, Əli Vəliyev, Osman Sarıvəlli, Cəfər Xəndan, Əli Sultanlı, Mehdi Məmmədov, Əkbər Ağayev, Əzizə Cəfərzadə, Abbas Zamanov, Bəxtiyar Vahabzadə, İsmayıl Şıxlı kimi qələm sahibləri İlyas Əfəndiyev yaradıcılığına dəfələrlə müraciət etmişlər. Mübaliğəsiz Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|