Abġd tahġRLĠ
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Ədəbiyyat qəzeti» 3 oktyabr 2003.
70 desək, son 50-60 ilin bütün tənqidçiləri İlyas Əfəndiyev irsindən yazmışdır və böyük sənətkarın əsərlərinin mövzusu, ideyası, sənətkarlıq xüsusiyyətləri, aktuallığı, əhəmiyyəti barədə ən yüksək fikirlər söyləmiş, İlyas Əfəndiyev yaradıcılığını «ədəbi məktəb», ondan qidalanan teatrı «İlyas Əfəndiyev teatrı» adlandırmış, yazıçının fəaliyyətini ədəbiyyat tarixinin yeni inkişaf mərhələsi kontekstindən və elmi-nəzəri baxımdan qiymətləndirmişlər. Bu proses – İlyas Əfəndiyev irsinin tədqiqi bu gün də davam edir və sabah da dayanmayacaqdır. Son vaxtlar işıq üzü görən müxtəlif nəşrlər, KİV-də verilən materiallar qənaətimizin təbii və doğru olduğuna dəlalət edir. Lakin yazının əvvəlində toxunduğumuz mətləbə və məsələyə qayıdaraq qeyd etmək istərdik: İlyas Əfəndiyev yaradıcılığında dil, üslub problemi elə şəkildə təzahür edir ki, bu mövzunun ayrıca öyrənilməsi zərurətə çevrilir. Ədiblər doğma dilin yaşadıcıları, təəssübkeşləri, əzabkeşləridir. Dilin işləkliyi, onun zənginləşdirilməsi söz ustalarının tale və tarixi missiyasıdır. Onlar bu vəzifəni, əgər belə demək mümkündürsə, iki yolla həyata keçirmişlər. M.F.Axundzadə və Mirzə Cəlil kimi maarifçilər dilin saflığı, təmizliyi uğrunda hər iki üsuldan istifadə etmişlər: bir tərəfdən dilin bütün zənginliyini, gözəlliyini özündə əks etdirən bədii əsərlər yaratmışlar, digər tərəfdən həmkarlarını da doğma dildə, sadə, açıq, aydın yazmağa səsləmiş, ana dilinin təmizliyi uğrunda fədakarcasına mübarizə aparmışlar. Böyük Molla Pənah Vaqif, İsmayıl bəy Qutqaşınlı və ulu Məhəmmədhüseyn Şəhriyar kimi sənətkarlar isə yaradıcılıqları ilə ana dilinin keşiyində durmuş, onu zənginləşdirmiş, doğma dilin bütün güc və qüdrətini qələmləri ilə nümayiş etdirmişlər. İlyas Əfəndiyevin ədəbiyyat, sənət və mədəniyyət məsələlərinə həsr etdiyi məqalələrdə dil, üslub və sənətkarlıqla bağlı dəyərli fikirlər, mülahizələr kifayət qədərdir. Lakin fikrimizcə, onun Azərbaycan dili qarşısındakı ən böyük xidməti «bulaq suyu kimi şəffaf, təmiz dağ havası kimi saf ifadə tərzi» ilə ərsəyə gəlmiş ədəbi irsidir. İlk yaradıcılığından toxunduğu mövzuları, yaratdığı qəhrəmanları ilə yanaşı, dili, üslubu ilə ədəbi mühitin diqqətini çəkən İlyas Əfəndiyev illər ötdükcə Azərbaycan ədəbi dilinə yeni-yeni naxışlar vurmuşdur. Beynəlmiləlçilik və «sovet xalqı» adı altında milli sərvətlər, o cümlədən dil sıxışdırılanda İlyas Əfəndiyev ana dilinin bütün gözəlliyini, təravətini, zənginliyini, ecazkarlığını təbliğ edirdi – yəni bu dildə heyrətamiz əsərlər yaradırdı. İlyas Əfəndiyevin oxucuları, tamaşaçıları ictimai yerdə bu dildə danışdıqları, övladlarını bu dildə oxutduqları üçün xəcalət çəkmirdilər. Xatırlayıram, 70-ci illərin ikinci yarısında Bakı metrosunun sərnişinləri – rus dilini biləni də, bilməyəni də vaqona daxil olar-olmaz «Pravda», «Komsomolskaya pravda», «İzvestiya» qəzetlərinə nümayişkaranə göz gəzdirərdilər. Sanki bununla «mən mədəniyəm, aristokratam, savadlıyam» deyərdilər. Bir dəfə bu səhnəni təkrar seyr edərkən tələbə dostlarıma üz tutdum: «İmkanım olsaydı, bu vaqondakıları birbaşa Azdramaya» - İlyas Əfəndiyevin «Mahnı dağlarda qaldı» tamaşasına aparar və sonra soruşardım: «Hansı dil yaxşıdır?» Bəli, bu, keçmişimizin qəribə bir epizodudur, lakin ibrətamiz tarixdir. İlyas Əfəndiyev əsərləri ilə bütöv bir sistemin ilk baxışda görünməyən və dilimizə qarşı yönəlmiş mənfur niyyətləri ilə mübarizə aparırdı. 71 Bu gün Azərbaycan müstəqil dövlətdir. Azərbaycan dili rəsmən dövlət dili kimi təsbit edilmişdir. Lakin bu ali status da hələlik istənilən effekti vermir. Bir tərəfdən dünyada informatikanın sürətli tərəqqisi, bizim isə elmi sahədə geriliyimiz dilçiliyin inkişafında da müəyyən problemlər yaradır. Digər tərəfdən səbatsız, milli dəyərlərə qarşı biganə insanların əcnəbi dillərə ifrat meyli, doğma dilə münasibətdə nankor, nadan mövqeyi Azərbaycan dilinin cəmiyyətdə mütləq hakim dil olmasını əngəlləyir. Müxtəlif reklamlar, elanlar hələ də xarici dillərdə təqdim edilir. Azərbaycan dilinin tətbiqi ilə bağlı ən yüksək səviyyədə qəbul edilən müxtəlif hüquqi normativ aktlar hələ də istənilən bəhrəni vermir. Bax, bu zaman ana laylası qədər şirin, əziz, doğma dilimizin ədəbi keşikçilərinin, təəssübkeşlərinin, təbliğatçılarının danılmaz xidməti bütün əzəməti ilə göz önünə gəlir. Onların cərgəsində bu gün də İlyas Əfəndiyev ön sıradadır. Bəli, bu gün böyük ədibin «Kənddən məktublar» kitabında verilmiş ilk qələm təcrübələri olan «Qızbəs xala», «Qarımış oğlan», «Mirzə İman», «Uxajor» və sonradan qələmə aldığı onlarca digər hekayəsi, «Bahar suları», «Atayevlər ailəsi», «Sən həmişə mənimləsən», «Unuda bilmirəm», «Mahnı dağlarda qaldı», «Xurşidbanu Natəvan», «Büllur sarayda», «Şeyx Xiyabani», «Bizim qəribə taleyimiz», «Hökmdar və qızı» və sair kimi pyesləri, «Qaçaq Süleymanın ölümü», «Torpağın sahibi», «Sadıqcanın nağılı» … adlı povestləri, «Söyüdlü arx», «Körpüsalanlar», «Sarıköynəklə Valehin nağılı», «Geriyə baxma, qoca» … kimi romanlarının mövzusunun, ideyasının aktual və əhəmiyyətli olduğu qətiyyətlə söylənilir. Və bu, həqiqətdir. Eyni zamanda İlyas Əfəndiyevin əsərləri Azərbaycan dilinin saflığını, gözəlliyini, zənginliyini, qüdrətini özündə yaşadan və gələcək nəslə ötürən böyük xəzinə və dilin keşiyində ayıq-sayıq dayanan əvəzolunmaz milli mənəvi irsdir. «Ədəbiyyat qəzeti» 3 oktyabr 2003. Ədibin dramları haqqında yeni tədqiqat XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının klassiki, Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin əsərləri hələ onun ilk yaradıcılıq dövründən ədəbi ictimaiyyətin, tənqidçilərin və tədqiqatçıların diqqətini çəkmişdir. Bu marağın səbəbini akademik Kamal Talıbzadə sərrast ifadə etmişdir: «Ədib, adətən, hamı üçün aydın və məlum olan həyat problemlərinə müraciət etməyi sevmir, gerçəkliyin elə həqiqətlərini, elə məsələləri üzə çıxarmağı bacarır ki, onlar həm yeni olur, ədəbi maraq oyadır, müasir problemlər barədə düşünənləri hərəkətə gətirir və təsadüfi deyil ki, ictimai müzakirəyə, mübahisəyə səbəb olurlar» («Yazıçının ideyası və təhkiyə». «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzeti, 1980-ci il, 4 aprel). Elə bu səbəbdəndir ki, İlyas Əfəndiyev yaradıcılığa başladığı ötən əsrin 30-cu illərinin sonu 40-cı illərinin əvvəllərindən gənc nasirin ədəbi fəaliyyəti ilə bağlı mətbuatda məqalələr işıq üzü görməyə başlayır. İlyas Əfəndiyev haqqında istər görkəmli elm, mədəniyyət xadimlərinin, nüfuzlu ədəbiyyatşünasların, yazıçı və şairlərin elmi-nəzəri, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|