Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
32 
temperaturu  -5
0
C-dən  aşağı  olmamalıdır.  EKPQ-da      istifadə      olunan      bütün    elektrik    avadanlıqları  
eleqaz  izolyasiyalı  avadanlıqlardan ibarətdir.110və 220 kV-luq EKPQ-un yuvaları neytralı torpaqlanmış 
üçfazlı cərəyan şəbəkələrində normal və qəza rejimləri üçün hesablanıb və aşağıdakı nominal cərəyanlara 
malikdir. Məsələn,yığma şin  1600A;  çıxan xətlər-1250A;    qisa  qapanma    zamanı   açma     cərəyanı-
40kA;     elektrodinamiki    dayanıqlığı -127.5kA torpaqlamalar   istisna   olmaqla    EKPQ-un   bütün   
elementleri    üçün   3-saniyədə    termiki     dayanıqlığı 50kA;torpaqlama üçün 1-saniyəlik dayanıqlıq 
50kA;20
0
C  dərəcədə  ЯЭ-110  açarında  eleqazın  təzyiqi  0.6Mpa  vəЯЭ-220kV  açarlarda    isə    0.45Mpa  , 
gərginlik    transformatorunda  –ЯЭ-110    TH-0.4Mpa  ,  EKPQ-un    digər  bütün  elementlərində 
0.25Mpa.Avadanlıqları  eleqazla doldurma zamanı maksimum təzyiq +20
0
C –də    ЯЭ-110  açarı  üçün  
0.65MPa və  ЯЭ-220    üçün   0.5Mpa,   gərginlik   transformatorunda  0.45Mpa   və   digər elementlərdə 
0.3 Mpa qədər olmalıdır.Sadalanan avadanlıqlarda eleqazın minimum təzyiq normal  rejimdəki təzyiqdən 
az olmalıdır. 
Açarların  intiqallarının  sıxılmış    hava    ilə    təmin  edilməsi    2    və    0.6Mpa    təzyiq  yaradan  
kompressor vasitəsi ilə həyata keçirilir və özü də  ümumi komplektə daxil olunur.  
               
ĠES XÜSUSĠ SƏRFĠYYAT ELEKTRĠK TƏCHĠZAT SXEMLƏRĠNĠN TƏDQĠQĠ 
 
 Həsənzadə M.E. 
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası 
 
KES  və  İEM-in  texnoloji  proseslərin  sxemlərinə  baxılanda  qeyd  edilmişdir  ki,  istilik  və  elektrik 
enerjisinin  istehsalı  tamamilə  mexanikləşdirilib.Mexanizmlərin  çox  böyük  hissəsi  elektrik  stansiyasının 
əsas aqreqatların - qidalandırıcı nasosların, hava üfürən ventilyatorların, tüstüsoran nasosların, kondensat 
nasosların, dəyirmanın, xırdalama mexanizmlərinin dövr etdirici nasosların və sairə işlədicilərin işlərini 
təmin edir. 
İşçi  mexanizmlərin  əksər hissəsini  hərəkətə  gətirmək  üçün  qısaqapanmış  rotorlu  üçfazlı  asinxron 
mühərriklərdən istifadə olunur.Çox böyük güclü mexanizmlər üçün sinxron elektrik mühərrikləri istifadə 
oluna bilər.Dövretmə tezliyinin tənzimlənməsi tələb olunan mexanizmlər üçün isə sabit cərəyan elektrik 
mühərriklərindən istifadə olunur. 
Elektrik stansiyasının normal işi bütün xüsusi sərfiyyat mexanizmlərinin etibarlı işləməsi sahəsində 
ola bilər ki, bu da onların etibarlı eıektrik enerjisi ilə təhcizatından asılıdır.Xüsusi sərfiyyat tələbatçıları I 
kateqoriya işlədicilərinə aiddir. 
Hal-hazırda  xüsusi  sərfiyyat  avadanlıqlarının  işçi  gərginliyi  gücü  200  kvt-dan  çox  olan  elektrik 
mühərrikləri üçün 6 kv , başqa elektrik mühərrikləri və işıqlanma üçün isə işçi gərginliyi 0,38/0,23 kv-
dır.Xüsusi sərfiyyat avadanlıqlarlı üçün 3 kv işçi gərginlik özünü doğrultmalı, belə ki 3 və 6 kv elektrik 
mühərriklərinin  qiymətləri  çoxda  fərqlənmir,  ancaq  əlvan  metal  sərfi  və  elektrik  enerji  itkisi  3  kv-lıq 
şəbəkələrdə, 6 kv-lıq şəbəkələrə nisbətən çoxdur. 
 
Böyük güclü blok sxemli İES-i üçün gücü 16-630 kvt olan elektrik mühərrikləri üçün işçi gərginliyi 
0,66  kv,  çox  nəhəng  elektrik  mühərrikləri  üçün  isə  10  kv  qəbul  edilir.Odur  ki,  elektrik  stansiyalarında 
generator  gərginlikli  6-10  kv  paylayıcı  nəzərdə  tutulubsa,  onda  xüsusi  sərfiyyat  paylayıcı  qurğusu 
(X.S.P.Q) birbaşa generator gərginlikli paylayıcı qurğusunun (G.G.P.Q) şinindən reaktorlanmış xətlər və 
yaxud da xüsusi sərfiyyat alçaldıcı transformatorlar - T vasitəsilə qidalanır. 

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
33 
Əgər  elektrik  stansiyasının  generatorları  enerji  blokları  şəklində  qurulubsa  onda  xüsusi  sərfiyyat 
avadanlıqlarının qidalanması enerji blokundan ayrılmış ayırmalar vasitəsilə yerinə yetirilir. 
İşçi  xüsusi  sərfiyyat  transformatorlarının  gücünün  seçilməsi  xüsusi,  sərfiyyat  avadanlıqlarının 
sayını və gücünü nəzərə almaqla yerinə yetirilir. 
 
SƏNQƏÇAL ES-DƏ ĠKĠNCĠ RESURSLARIN TƏDQĠQĠ 
 
Mənsimov E.K. 
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası 
 
Son zamanlar Azərbaycanda energetikanın inkişafı ilə əlaqədar olaraq rayonlarda və Bakı şəhərində 
dizel  mühərrikli  elektrik  stansiyaları  (modul  stansiyaları)  tikilib  istifadəyə  verilmişdir,  o  cümlədən  
Azərbaycanın    7  regionunda  -  Astara,  Şəki,  Xaçmaz,  Naxçıvan,  Qusar  və  Bakıda  hər  birində  10-12 
aqreqat quraşdırılmış 6 ədəd modul elektrik stansiyaları tikilib istifadəyə verilib. Bu stansiyalarda hər bir 
aqreqatın gücü 8,7 MVt-dır, 4 taktlı dizel mühərriklər yerləşmişdir və qaz yanacaqla işləyirlər. Sənqəçal 
qəsəbəsində hər bir aqreqatın gücü 16,6 MVt olan, ümumi gücü 300 MVt olan yeni tipli həm qaz, həm də 
mazut yanacaqla işləyən modul elektrik stansiyası tikilib istismara verilmişdir. 
Daxili  yanma  mühərrikli  elektrik  stansiyalarından  çıxan  qazlarla  və  soyuducu  su  ilə  sərf  olunan 
yanacağın istiliyinin 60%-ə qədəri itir. Müxtəlif sxemlər tətbiq etməklə atılan istilikdən istifadə etmək və 
qurğunun  f.i.ə-ni  artırmaq  olar.  Bu  məqsədlə  dizel  mühərrikli  "Sənqəçal  ES"-nin  işi  tədqiq  edilmiş  və 
tüstü  qazları  ilə  atılan  istiliyin  miqdarı  təyin  edilmiş,  bu  istilikdən  istifadə  etmək  üçün  sxem  təklif 
olunmuşdur. 
 "Sənqəçal  ES"-də  18  ədəd  4  taktlı  dizel  mühərrik  yerləşdirilmişdir  və  hər  mühərrikdə  saatda              
3500 m
3
 qaz yanacağı yandırılır. Tüstü qazlarının istiliyindən istifadə etdikdə stansiyanın f.i.ə. 16% artır 
və hər kVt∙saat enerjiyə görə 58 qr. yanacağa qənaət olunur və bu istilikdən istifadə etdikdə 83529 nəfəri 
isitmə və isti su ilə təchiz etmək olar. 
 
ИССЛЕДОВАНИЕ РЕЖИМОВ РАБОТЫ ВЫСОКОВОЛЬТНЫХ СЕТЕЙ ПО 
НАПРЯЖЕНИЮ И МОЩНОСТИ 
 
Алиева С.А. 
Азербайджанская государственная нефтяная академия 
 
Компенсация  реактивной  мощности  сопровождается  изменением  падений  напряжения,  а 
также  изменением  потерь  мощности  в  элементах  сети  за  счет  разгрузки  их  от  перетоков 
реактивной  мощности.  Снижения  потерь  активной  мощности  и  электроэнергии  ведет  к 
повышению  экономичности  функционирования  электроэнергетической  системы,  изменения 
уровней напряжения позволяет обеспечить заданное качество электроснабжения присоединенных 
потребителей  электрической  энергии  и  тем  самым  способствует  повышению  эффективности  их 
работы. 
В  соответствии  с  таким  двояким  действием  решения  задачи  компенсации  реактивной 
мощности  в  электрических  сетях  целесообразно  разделить  на  два  этапа.  На  первом  этапе  с 
помощью  размещения  КУ  достигается  минимум  потерь  активной  мощности  в  элементах  сети, 
либо приведенных затрат на производство и распределения реактивной мощности в электрической 
сети после чего, если это потребуется на втором этапе решения с помощью дополнительных КУ 
обеспечиваются требуемые напряжения в узлах сети. Однако в ряде случаев выполнения этих двух 
этапов бывает целесообразно поменять металл. Это особенно актуально в условиях ограниченных 
средств  на  приобретения  компенсирующих  устройств.  В  этом  случае  на  первом  этапе  решения 
задачи  определяется  то  минимальное  количество  КУ,  с  помощью  которых  можно  обеспечить 
требуемые  уровни  напряжения  в  узлах  электрической  сети.  Таких  узлов,  в  которых  напряжения 
оказываются вне допустимых пределов оказываются меньше, чем узлов в рассматриваемой сети, 
что  еще  больше  уменьшает  размерность  решаемой  задачи.  Обеспечение  допустимых  уровней 
напряжения в узлах электрической сети за счет установки конденсаторных батарей  также ведет к 
уменьшению  потерь  мощности  и  энергии  и  поэтому  сопровождается  определенным 

---