Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
26 
Sağımdan sonra südün soyudulması onun tərkibindəki mikroblarının fəaliyyətini xeyli gecikdirir. 
Aşağıdakı  cədvəldə  prof.  P.F.Dyarenkonun  südün  temperatundan  asılı  olaraq  onun  dəyişməsi 
məlumatdan verilmişdir.  
Cədvəl 1. 
Südün sağıldıqdan sonra 
saxlanması vaxtı, saat 
Südün turşuluğu 
soyudulmamış 
soyudulmuş 18
0
C 
Təzə sağılmış süd 
17,5 
17,5 
3 
18,3 
17,5 
6 
20,9 
18,0 
9 
22,5 
18,5 
12 
turşumuş 
19,0 
 
Cədvəldən  görünür  ki,  yeni  sağılmış  süd  ancaq  12  saatdan  sonra  turşumaağa  başlayır.  Soyutma 
prosesi  daha  effektiv  aparılarsa,  onun  turşuluğu  xeyli  azalır.  Südün  fermadan  emal  məntəqəsinə 
qaldırılması xeyli vaxt tələb edir. 
Moskva  ət  və  süd  məhsulları  institunun  apardığı  təcrübələr  göstərir  ki,  südün  bakteriyadan 
təmizlənməsi üçün müxtəlif mərkəzləşdirilmiş fuqalazdan istifadə edirlər.Lakin elə mikroorqanizmlər var 
ki, onları südün tərkibindən təmizləmək ücün mümkün olur: Məsələn Bak. Meqatherium, subtilis,staptı 
anreus,Bakt.soli və s. 
Odur  ki,  ferma  daxilində  südün  termik  emal  edilməsi  çox  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Buna  görə 
də,mütərəqqi metodlardan istifadə edərək südün sğım zamanı pasterizə olunması enerjiyə qənaəbi 2 dəfə 
azalır, onun saxlanma müddətini xeyli uzadır və daha keyfiyyətli sud məhsulu olmağa imkan verir. 
Məhz buna görə də kicik tipli avtomatlaşdırılmış posterizə qurğusunun tətbiqinə ehtiyac var. 
 
TEMPERATUR VƏ NƏMLĠYĠN ASĠNXRON MÜHƏRRĠKLƏRĠN ĠZOLYASĠYA 
MÜQAVĠMƏTĠNƏ TƏSĠRĠ 
 
 Eminov X.Q.   
Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti 
 
Elektrik  maşınların  izolyasiya  müqaviməti  onun  nəmliyə  dayanaqlığının  əsas  kriteriyası  kimi 
istifadə olunur və bütün normativ texniki sənədlərdə izolyasiyanın nəmliyə dayanaqlığı deyildikdə söhbət 
onun müqavimətindən gedir.  
İzolyasiyanın  elektrik  keçiriciliyi  diffuziya  prosesi  kimi  nəzərdən  keçirmək  olar,  çünki  elektrik 
sahəsinin  təsirindən  cərəyan  daşıyıcıları  (yüklənmiş  hissəciklər)  izolyasiya  mühitidən  diffuziya  etməyə 
məcburdurlar.  
Nəmlənmiş dielektrikin elektrik keçiriciliyinin dəyişməsinin səbəbini nəzərdən keçirək. 
Nəmlənmiş dielektrikdə əmələ gələn yük daşıyıcılarına aid olan bütün kamiyyətləri ―i‖ indeksi ilə 
işarə edilir. Nəmlənmiş izolyasiyanın ümumi xüsusi keçiriciliyi aşağıdakı tənliklə təyin edilir: 
 
                   
burada 
 - Bolsman sabiti; 
            
- mütləq temperatur; 
           
 - yüklənmiş hissəciklərin konsentrasiyası; 
           
 - hissəcikin yükü; 
             - natural laqorifmin əsası; 
           
 - yüklənmiş hissəcikin aktivləşmə enerjisi; 
           
 - yüklənmiş hissəciklərin diffuziya əmsalı. 
Bu vəziyyətdə əlavə yük daşıyıcıları kimi suda olan qarışıqların ionlara dissosiasiyası, materiallara 
dissosiasiya  olunan  suda  əriyən  qarışıqlar,  suyun  yüksək  dielektrik  nüfuzluğu  nəticəsində  izolyasiyanın 
malekullarının dissosiasiyası, dissosiasiya olunmuş suyun hidrogen və hidrooksid ionlarıdır.  

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
27 
Əlavə yük daşıyıcıları suyun müsbət yüklənmiş hissəcikləri kimi  olduqda, onların  yer dəyişməsi 
bərk fazanın hərəkətsizliyində elektroforez kimi təsvir edilən səhənin təsirindən olur. Əgər ―s‖ indeksi ilə 
nəmlənmiş izolyasiyada olan su hissəciklərə aid olan bütün kəmiyyətləri işarə etsək izolyasiyanın ümumi 
xüsusi keçiricilik təhliyini aşağıdakı kimi yazmaq olar: 
                         
Nəzərə  alsaq  ki, 
 nəmlənmiş  izolyasiyanın  elektrik  keçiriciliyin  təhlili  üçün  ümumi 
münasib tənliyi alırıq: 
 
),
(
6
1
)
(
6RT
1
2
2
2
RT
U
s
s
s
s
RT
U
d
d
d
d
RT
U
i
i
i
i
RT
U
s
s
s
RT
U
d
d
d
RT
U
i
i
i
üm
s
d
i
s
d
i
e
q
v
C
e
q
v
C
e
q
v
C
RT
e
q
D
C
e
q
D
C
e
q
D
C













,          
burada 
 -  yüklənmiş  hissəciyin  azad  gedişinin  uzunluğu; 
 -  hissəciklərin  özünə  məxsus  rəqslərin 
tezliyi. 
İifadədən görünür ki, nəmlənmiş izolyasiyanın həcmi müqaviməti və nəmliyin udulması, diffuziya 
sabitləri, havanın nəmliyi və bir mənalı izolyasiyanın dayanalıqlığının əsas kriteriyası ola bilər. 
Asinxron  elektrik  mühərriklərin  izolyasiyalı  materialı  heyvandarlıq  binasının  nəmli  mühitində 
olduöundan bir qədər nəmliyi udur. Əvvəl materialın üzərində su buxarların absorsiyası əmələ gəlir, sonra 
suyun  qradiyentin  azalma  istiqamətinə  diffuziya  əmələ  gəlir  –  su  buxarların  kiçik  konsentrasiyalı 
fəzasından  desorbsiya.  Əgər  elektrik  izolyasiyası  güclü  nəmlənibsə,  ətraf  hava  isə  qurudur,  suyun  quru 
hava istiqamətində diffuzuya və ətraf mühitə suyun desorbsiyası əmələ gəlir, yəni materialın qurudulması 
.  
Elektrik  izolyasiyasının  nəmlənməsində  diffuziya  prosesi  bir  qayda  olaraq  işləməyən  elektrik 
mühərrikində əmələ gəlir.  
Cərəyan yükü altında olan elektrik mühərrikində nəmliyin diffuziyası materialdan əmələ gəlir, yəni 
elektrik izolyasiyasının qurudulması əmələ gəlir. 
Suyun udulması və ya kondensasiyasında səthi və əsasən həcmi müqavimət aşağı düşür, dielektrik 
itkiləri bucağı artır və bir qədər dielektrik nüfuzluq artır, izolyasiya materialın daxilində sahənin yenidən 
paylanması nəticəsində elektrik möhkəmliyi aşağı düşür, bu zaman dielektrikin su ilə doymuş sahələri çox 
böyük dielektrik nüfuzluğa malik olurlar, daha az nəmlənmiş sahələrdə isə elektrik sahəsinin gərginliyi 
kəskin  artır.  Artmış  nəmliyin  və  eyni  zamanda  elektrik  gərginliyin  təsirindən  izolyasiya  materialın 
səthində  cərəyan  keçirən  körpücüklər  əmələ  gəlir.  Nəmli  atmosferdə  elektrik  izolyasiyalı  materialın 
səthində  müxtəlif  elektrik  potensiallarda  yerləşən  sıxaclar  arasında  nazik  elektrik  keçirici  təbəqə  əmələ 
gəlir.  Bu  təbəqədə,  təbəqəni  qızdıran,  nisbətən  kiçik  cərəyan  keçir,  o  da  ayrı  –  ayrı  yerlərdə  quruyur. 
Təbəqə qurumuş yerdə cərəyanın axımı kəsilir kömürləşmiş sahə əmələ gəlir. Bir müddət keçəndən sonra 
kömürləşmiş sahələr birləşə bilər və cərəyan keçirən körpü əmələ gətirərək son nəticədə qısaqapanma baş 
verə bilər.  
Suyun  özü  kiçik  elektrik  müqavimətinə  malikdir,  bir  çox  maddələrlə  birləşərək  elektrolit  əmələ 
gətirir,  elektrik  sahəsinin  yaxşı  keçiricisi  olaraq  son  nəticədə  elektrik  izolyasiyasına  suyun  təsirini 
şiddətləndirir.  
Yüksək nəmliyin uzun müddət təsirindən su elektrik izolyasiyalı materialın müxtəlif dərinliyə keçir 
və  yaxud  materialın  növbəli  nəmlənməsi  və  ya  quruması  əmələ  gəlir,  bu  zaman  onun  xarici  və  daxili 
təbəqələri müxtəlif dərəcədə və müxtəlif anda köpür. Bunun nəticəsində səthi təbəqədə kiçik çatlar əmələ 
gəlir, onlar da suyun daha intensiv  materialın daxilinə keçməsinə səbəb olur, bu da elektrik izolyasiyalı 
materialın  elektrik  xaccələrini  və  mexaniki  dayanaqlığını  azaldır  və  hava  nəmliyin  dəyişmə  tezliyi 
çoxalduqca o daha da sürətlənir. Belə hadisələr elektrik mühərriklərin stator dolağının alın hissəsi daha 
çox təsir edir və orada çatlar əmələ gəlir. Yüksək nəmlik tez – tez hidroliz əmələ gətirir. Suyun təsirindən 
elektrik  izolyasiyalı  material  yumşalır,  kətan  yağın  əsasında  olan  laklar  suyun  təsirindən  yumşalaraq, 
əriyir  və  maye  halına  keçir.  Bu  zaman  üzvi  turşular  ayrılır,  onlar  da  başqa  üzvi  materialı  dağıdır  və 
metalın paslanmasına səbəb olur.  
 
 

---