Accepted/Kabul: 27. 03. 2017 doi: 10. 5505/pausbed. 2017. 25901

Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 27, Mayıs 2017       P.Savaş Yavuzçehre, 

O.Donat 

 

ve  kurulmasına  öncülük  ettiği  Cittaslow  Bilim  Kurulu  ile  Yavaş  Yaşamı  Destekleme 

Derneği gerçekleştirmektedir. 

4. KAMUSAL MEKÂNLAR VE SAKİN KENT KRİTERLERİNE YANSIMASI  

Kentlerin  tarihi  boyunca  kamusal  mekânlar;  özel  mekânın  dışında  kalan, 

insanların bir araya geldiği, iletişim kurmak suretiyle etkileşim ve paylaşımda bulunduğu 

ortak kullanım niteliğine haiz mekânlardır. Kamusal mekânlar kentsel yapıyı oluşturan 

unsurların  başında  gelmekle  birlikte  toplumun  gelişimi  noktasında  da  büyük  öneme 

sahiptir  (Donat  ve  Savaş  Yavuzçehre,  2016a:  516).  Kamusal  alan  kamu  mülkiyetiyle 

tanımlanmakla  birlikte,  kavramın  asıl  belirleyicisi  i)  her  türden  insanın,  sosyal  ayrışım 

olmadan,  erişim  serbestliğinin  bulunması,  girişlerinin  ve  kullanımlarının 

engellenmemesi, ii) denetimin kullananlarda olmasıdır (Erkip, 2013). Herkese açık olan 

anlamında  ortaya  çıkan  kamusal  alan  demokrasi,  eşitlik  ve  özgürlük  ilkeleriyle 

açıklanabilir.  Buna  göre  kamusal  alan,  bu  ortak  alanın  içinde  bir  müzakere,  tartışma 

alanıdır (Arendt, 2003: 240-241).  

Geçmiş dönemlerde kamusal alanın temelinde ‘kamu’nun bir araya geldiği ortak 

etkileşim  ve  paylaşımda  bulunduğu  kentsel  kamusal  mekânlar  ön  plana  çıkmıştır. 

Kamusal  mekânlar  tarihsel  dönemlere  göre  değişim  göstermiştir.  Tarih  boyunca 

kamusal mekânlar Antik Yunanda agoralar, tiyatrolar, Eski Roma’da forumlar, Orta Çağ 

Avrupası’nda  pazaryerleri,  14.  Yüzyıldan  sonra  ise  sokaklar,  meydanlar,  parklar  ve 

kiliseler  olarak  görülmektedir.  Osmanlı’da  ise  kahvehaneler,  külliyeler,  camiler 

(avluları), pazaryerleri, hamamlar, han ve kervansaray gibi konaklama yerleri, saray ve 

bahçesi/çevresi ile idari yöneticilerin konakları (temsili kamusal alan) kamusal mekânlar 

olarak  nitelendirilebilir  (Donat  ve  Savaş  Yavuzçehre,  2016:  516).  Kamusal  alan,  sivil 

toplum içinde özel olanın dışında kalan, herkesin katılımına açık ve aleni olan ilişkileri 

ifade  etmektedir.  Caddeler,  parklar,  kahvehaneler,  tiyatrolar,  kitle  iletişim  araçları, 

ortak mekâna ve eylemliliğe dayalı ilişki biçimleri kamusal alan tanımı içinde anılabilir 

(Çulha Zabcı, 1997: 2). 

Tarihsel  süreçte  egemen  düşüncenin  somut  tezahürü,  mekân  ve  mekânsal 

yapılar üzerinden gelişmiştir. Günümüzde de siyasal ve ekonomik sisteme hâkim yapı 

kendini  mekân  üzerinden  tanımlamayı  sürdürmektedir.  Benzer  biçimde  Sakin  Kent 

hareketi  de  ortaya  koyduğu  ilkeler  ve  kriterler  ile  kendine  özgü  bir  kamusal  mekân 

anlayışı tasavvur etmiştir. Sakin Kentlerin yayımlanan ilk manifestosunda biraz da şiirsel 

bir  dille  Sakin  Kentler  tanımlanırken  kamusal  mekân  anlayışı  ile  ilgili  de  ipuçları 

vermektedir: 

“Bunlar;  eski  zamanlara  meraklı  insanları,  zengin  tiyatroları,  meydanları, 

kafeleri,  atölyeleri,  restoranları  ve  ruhani  yerleri,  bozulmamış  manzaraları,  sevimli 

zanaatkârları olan şehirler. İnsanların hâlâ mevsimlerin yavaş seyrini fark edebileceği, 

hakiki  ürünlerin  tadına  varabildiği  ve  kendine  özgü  gelenekleri  olan  yerler” 

(cittaslow.org, 2016). 

Kentsel  mekânlar  kentlilerin  karşılaşmalarını  ve  bunun  sonucu  birlikte  üretim 

oluşumunu sağlayan, kentin ortak kamusal benliğinin inşa edildiği mekânlardır (Aytaç, 

2007: 200). Sakin Kent, insanları ‘mekân kültürünü’ yeniden keşfetmeye iten bir hareket 

tarzı olarak da nitelenmektedir (Knox, 2005: 6). Sakin Kentler manifestosunun yanında 

303 

 

---

Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 27, Mayıs 2017       P.Savaş Yavuzçehre, 

O.Donat 

 

başta  Sakin  Kent  uygunluk  kriterlerinde  ve  Sakin  Kent  hareketinin  internet  sitesi  vb. 

resmi yayınlarında mekân anlayışına yönelik izler sürmek mümkündür. Bununla birlikte, 

kamusal  mekân  üzerinde  Sakin  Kentlerde  hayata  geçirilen  uygulamaların 

incelenmesinden yola çıkılarak çeşitli çıkarımlar yapılabilmektedir. Bu noktada mekâna 

yönelik sadece fiziksel bir takım düzenlemelerin değil aynı zamanda mekânın ekonomik 

ve  sosyo-kültürel  boyutta  bir  yaklaşımla  ele  alınması  söz  konusudur.  Farklı  başlıklar 

halinde  gruplanmış  Sakin  Kent  kriterleri  de  bu  yaklaşımı  destekler  niteliktedir.  2014 

yılında  son  şeklini  alan Sakin  Kent  üyelik  kriterleri;  (1)  Enerji  ve  Çevre  Politikaları,  (2) 

Altyapı  Politikaları,  (3)  Kentsel  Yaşam  Kalitesi  Politikaları,  (4)  Tarımsal,  Turistik  ve 

Sanatkârlara  Yönelik  Politikalar,  (5)  Misafirperverlik,  Farkındalık  ve  Eğitim  için 

Politikalar,  (6)  Sosyal  Uyum,  (7) Ortaklıklar  olmak  üzere  7 başlık  altında gruplanan  72 

kriterden

6

  oluşmaktadır.  Tüzüğe  göre  31  kriter,  uyulması/uygulanması  zorunlu 

niteliktedir.  Bunun  yanında  5  kriter  içinse  uygulama  yerine  ileriye  dönük  somut  bir 

perspektif/plan sunulması şarttır. Bu kriterler en başta nüfusu 50.000’in altında olan ve 

il/eyalet merkezi olmayan yerler için geçerlidir (Cittaslow Tüzüğü, 2014).  

Sakin  Kent  kriterleri  arasından  kamusal  mekânlara  yönelik  eylemleri  içerenleri 

keskin  çizgilerle  ayırt  edebilmek,  kamusal  alan  ve  kamusal  mekân  kavramlarının 

tartışmalı  doğasında  kolay  gözükmemektedir.  Ancak  kentlilerin  bir  araya  geldiği  ve 

ortak  paylaşımda  bulunduğu  kentsel  kamusal  mekânları,  bazı  kriterlerin  doğrudan, 

bazılarının  ise  dolaylı  yoldan  ilgilendirdiğini  söylemek  mümkündür.  Bunun  yanında 

mekânı  kullanan  insan/kamu  ve  onun  taşıdığı  kültürel  kimlik  faktörünü  de  göz  ardı 

etmemek  gerekmektedir.  Sakin  Kentlerde  mekânı,  kamusallığın  görünür  olduğu  bir 

konuma getirmek önemlidir. 

Kriterleri kamusal mekânlara göre kategorize etmekteki bir diğer başlıca zorluk; 

kriterler  çerçevesinde  yapılacak  uygulama,  proje  ve  çalışmaların  bir  şekilde  kamusal 

mekânlarla  ilişkilendirilebilir  duruma  getirilebilmesidir.  Bu  durumda  doğrudan  mekân 

üzerindeki  pratik  eyleme  ve  uygulamalara  bakmak  gerekebilecektir.  Örneğin  Knox 

(2005:  7)  Sakin  Kentlerin  yavaşlık  kavramının  çağrıştırdığı  durağanlığı  aşmak  için 

festivaller, üretici pazarları, davetkâr kamusal mekânları ön plana çıkardıklarını belirtir.  

Ortaya  konan  kamusal  mekân  ve  Sakin  Kentlerin  kamusal  mekân  perspektifi 

ışığında Sakin Kent üyelik kriterlerindeki kamusal mekânları doğrudan ve dolayı olarak 

ilgilendiren maddeler şu şekilde belirtilebilir: 

•

 

Binalarda ve kamu kullanım alanlarında enerji tasarrufu,  

•

 

Görsel kirliliğin ve trafik gürültüsünün azaltılması,  

•

 

Kamusal ışık kirliliğinin azaltılması,  

•

 

Kamu binalarına bağlı verimli bisiklet yolları,    

•

 

Metro ve otobüs durakları gibi aktarma merkezlerinde bisiklet park yerleri,  

•

 

Engellilere yönelik mimari engellerin kaldırılması,  

•

 

Kente  ait  değerlerin  iyileştirilmesi,  kent  merkezlerinin  ve  kamu  binalarının 

değerlerinin arttırılması için programlar,  

•

 

Verimli  bitkiler  ve  meyve  ağaçları  kullanılarak  sosyal  yeşil  alanların  iyileştirilmesi 

ve/veya oluşturulması,  

6

 Sakin Kent üyelik kriterleri için bkz. http://cittaslowturkiye.org/uyelik-sureci-ve-kriterler/ (erişim 30.06.2015) 

304 

 

                                                 

---