Adilxan bayramov səMƏd vurğUN
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
122 baycan Xalq Cümhuriyyəti ilə bağlı məqamlar verilmişdir. Gəray bəyin evində ziyafət təşkil olunmuşdur. Buraya toplaşanlar yeyib-içir, «Yaşasın parlaman!», «Yaşasın millət!» şüarlarını söyləyirlər. «Ministr» Elxan hökumətin proqramını şərh edir, ölkədəki vəziyyət barədə məlumat verir, öz adamlarını ayıq olmağa çağırır və bolşeviklərin məqsədini onlara çatdırır (əlbəttə, şair bunları mənfi planda göstərir): Hətta deyirlər ki, parlaman gərək Əlini hər şeydən tamam üzərək, Versin hökuməti bolşeviklərə Yəni mülkədarlıq ölsün bir kərrə... (133, 32) Məclisin iştirakçılarından biri, Türkiyəli Səbri paşa türk xalqlarını birliyə səsləyir: Ayrılıq öldürür milləti hər an, Saatlar vurduqca yetişiyor zaman, Ayrılan quvvalar birleşmelidir. Vatan bir torpağa yerleşmelidir. (133, 32) Şair onu da göstərir ki, bu yaxınlaşmada Türkiyənin də öz marağı vardır: Deyib Səbri paşa qılınça baxır, Başından tüstülər, dumanlar qalxır. Çoxalır, həsrəti, çoxalır yası, Axır xəyalından nöyüt dəryası. Nöyüt kəmərləri düzəlib yola, Axıb tökülürlər düz İstanbula... (133, 32) «Komsomol poeması»nın canrı ilə bağlı tədqiqatçıların müxtəlif fikirləri vardır. Müəllif özü əsəri mənzum roman kimi 123 təqdim etmiş və 1937-çi ildə belə yazmışdı: «...mənzum romanım «Komsomol poeması» çapdan çıxacaqdır». (135, 73) Elə həmin vaxt şair belə bir məlumat da vermişdi: «Bu («Komsomol poeması» – A.B.), sovet ədəbiyyatında birinci mənzum roman olacaqdır».(135, 73) «Komsomol poeması» haqqında ilk dəfə söz deyənlərdən A.Musaxanlı da əsəri roman kimi təqdim etmişdir. (116, 34) Özündən əvvəlki tədqiqatçıların fikirlərini tamamlayaraq «Komsomol poeması»nın «məhz mənzum roman canrının tələblərinə cavab verdiyini» (4, 153) söyləyən professor Cəlal Abdullayev elə həmin tədqiqatında poemanı «mənzum romanın sərhədlərinə yaxınlaşan əsərlər» (4, 28) sırasına daxil etmişdir. Professor Həbib Babayev isə poemanı «epik planlı əsər» adlandırmışdır. (183, 129) Həbib Babayev bununla yanaşı Səməd Vurğunun mənzum roman müəllifi olduğunu bildirsə də, konkret olaraq şairin hansı əsərinin bu canrda yazıldığını göstərməmişdir. Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə «Komsomol poeması»nı «hər şeydən əvvəl dramatik poema» adlandırmış, daha sonra yazmışdır: «Qarşıya qoyulan məqsədin böyüklüyü, əsərdəki hadisələrin rəngarəngliyi, vəziyyətlərin gərginliyi, bir çox obrazların xarakter səviyyəsinə qədər yüksəlməsi, nəhayət, mövzunun əhatə dairəsinin genişliyi bu əsəri («Komsomol poeması»nı – A.B.) epopeya adlandırmağa haqq verir. Lakin təəssüf ki, epopeya olaraq natamamdır». (170, 74) Biz «Komsomol poeması»nın natamam olması barədə fikirləri şərti hesab edirik. Belə ki, Səməd Vurğun 1955-ci ildə poemanın «Son mühasirə» adlandırılan axırıncı fəslini yazmış və əslində əsəri tamamlamışdır. Professor Sadıq Şükürov yazır: «Mən tələbə ikən poema haqqında («Komsomol poeması» nəzərdə tutulur – A.B.) məruzə edəcəkdim. Ona görə əsərin necə başlayıb necə qurtaracağını öyrənmək istəyirdim. Buna görə də şairə müraciət etməli oldum. O, belə izahat verdi: Poema «Ayazlı, şaxtalı bir qış axşamı Yeddi yoldaş olub yola düzəldik...» misraları ilə başlayır». (162, 219) Şair son fəsli yazmaqla hadisələrin təbii 124 axarından və inkişafından doğan məntiqi sonluğu vermişdir. Poemanın Osman Sarıvəllinin nəşrə hazırladığı indiki vəziyyətində bəzi cüzi uyğunsuzluqlar nəzərə alınmazsa (məsələn, Gəray bəyin komsomolçulara təslim olduğunu göstərilir, lakin onun sonradan necə azad edildiyi bilinmir), ciddi yarımçıqlıq və natamamlıq yoxdur. Bununla yanaşı, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, şair əsərə müəyyən əlavələr etmək, yeni fəsillər yazmaq fikrində olmuşdur. Müəllifin nəzərdə tutduqlarından bəziləri – Cəlalın dəfn mərasimi və burada bolşeviksayağı çıxışlar («Xanlar» pyesində olduğu kimi), Bəxtiyarın komsomol toyu (yəqin ki, Bəxtiyar toyundan birbaşa Gəray bəylə vuruşmağa gedəcəkdi. Poemadan götürdüyümüz aşağıdakı misralar məhz düşündüyümüz hadisənin məntiqi nəticəsi kimi artıq yazılmışdı: Üç aydır toy olub gəlin gələli, Hələ dəyməmişdir Gülzara əli.) əsərə elə bir ciddi təsir göstərə bəlməzdi. Beləliklə də aydın olur ki, «Komsomol poeması» sücet xətti, hadisələrin inkişafı, insan xarakterlərinin açılması, xalq həyatı və məişətinin geniş lövhələrinin yaradılması baxımından bitkin bir əsər kimi mənzum roman canrının tələblərinə cavab verir. Xalq yazıçısı Mehdi Hüseynin bu barədə dedikləri məntiqəuyğundur: «Komsomol poeması» epik dastan növünün misilsiz nümunələrindən biridir. Şair yalnız əsas qəhrəmanlarının inkişafını və taleyini izləməklə kifayətlənməyib, xalq həyatının geniş və realistik lövhələrini də çəkmişdir. Burada artıq canr çərçivəsinin məna və ideyaya tabe olduğunu, şairin hər şeydən çox həyat həqiqətinə daha dərindən nüfuz etmək prinsipinə sadiq qaldığını görməkdəyik. Bir az da sadə desək, S.Vurğun bədii lövhəni hadisələrin öz məntiqi inkişafı hesabına tamamlaya bilmişdir». (131, 11-12) «Komsomol poeması»nın motivləri üzrə ayrı-ayrı müəlliflər tərəfindən daha iki əsər yaradılmışdır. Bunlardan biri şair-dra- 125 maturq İsgəndər Coşqunun eyni adlı pyesi (1961), digəri xalq yazıçısı Yusif Səmədoğlunun ssenarisi əsasında recissor, xalq artisti Tofiq Tağızadənin çəkdiyi «Yeddi oğul istərəm» (1970) filmidir. Bu əsərlərdə, xüsusən «Yeddi oğul istərəm» filmində sücet xətti, hadisələrin əhatəliliyi, xarakterlərin canlılığı və tamlığı «Komsomol poeması»nın tamamlanması barədə mülahizələrimizin doğruluğunu müəyyən mənada təsdiq edir. Əlbəttə, natamam bir əsərin əsasında «Yeddi oğul istərəm» kimi geniş şöhrət qazanmış, Azərbaycan kinosunun uğurlarından sayılan bir film yaradıla bilməzdi. «Komsomol poeması»nın qəhrəmanlarının prototipləri barədə maraqlı faktlar vardır. Qeyd etdiyimiz kimi, Səməd Vurğun dostu Osman Sarıvəlliyə bu əsəri yazmağa başladığını bildirərkən belə bir məlumat da vermişdi: «Ə, qəhrəmanları elə özümüz olacağıq». Aparılmış tədqiqatlar nəticəsində əsərdəki obrazların bir çoxunun prototipi müəyyənləşdirilmişdir. Bu məsələ barədə şairin qardaşı Mehdixan Vəkilovun xatırladıqları xüsusi maraq doğurur: «... Söhbət zamanı Səməd yazacağı yeni əsərindən söz saldı. Dedi ki, ilk gənclik illərimizi, komsomoldakı odlu-alovlu fəaliyyətimizi qələmə almaq istəyirəm. Komsomolçu yoldaşlarımızı xatırladıq. Səmədin sözləridir: «Mənə qəhrəman axtarmaq lazım gəlmir, elə onlardan yazacağam». Daha sonra, yarıciddi dedi: «A Qara, ∗ əsərdə Cəlal adlı bir obraz da olacaq – səni nəzərdə tutmuşam». (173, 8) Deməli, Cəlal obrazının prototipi Meh- dixan Vəkilovdur. O, Qazaxda ilk dəfə komsomola yazılanlardan biri olmuş, həmin illərdə «inqilabi mövzuda şerlə birpərdəlik pyeslər» (173, 129) yazmışdır. Əsərdə Cəlal da şair kimi təqdim olunur. «Kənddə teatr» fəslindəki səhnəciklərin müəllifi də Cəlaldır. Gəray bəy obrazının prototipi Salahlı kəndindən olan Mədəd bəydir. Əsərdəki Sarı Şəmistan və Çalpapaq Kərəm də həyatda olmuşlar. Bu adamlar – Şəmistan Əyyubov və Kərəm Əh- ∗ Сямяд Вурьун юз гардашына «Гара» дейя мцражият етмишдир. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|