Ağa Musa Nağıyevin xeyriyyəçilik və ictimai fəaliyyəti
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
53 olmuşdur. Nizamənin sonunda Cəmiyyətin təsisçilərinin 21 nəfərdən ibarət adları qeyd edilir. Onlar aşağıdakılar idi (3, v.17): Kommersiya müşaviri Hacı Zeynalabdin Tağıyev, «Əkinçi» qəzetinin sabiq redaktoru, «Kaspi» və «Həyat» qəzetlərinin əməkdaşı Həsən bəy Məlikov, «Kaspi» qəze- tinin redaktoru – naşiri, «Həyat» qəzetinin naşiri Əlimər- dan bəy Topçubaşov, «Həyat» qəzetinin keçmiş redaktoru Əhməd bəy Ağayev, «Həyat» qəzetinin redaktoru, doktor Əli bəy Hüseynzadə, Bakının “nəcabətli fəxri vətəndaşı” İsmayıl bəy Səfərəliyev, Bakının “nəcabətli fəxri vətən- daşı” Hacı Aslan Aşurov, Bakının birinci dərəcəli gildiya taciri İsa bəy Hacınski, Bakı şəhər idarəsinin üzvü Kamil bəy Səfərəliyev, doktor Əbdülxalıq Axundov, doktor Məmmədrza bəy Vəkilov, doktor Həsən bəy Ağayev, du- ma üzvü Kərbəlayi İsrafil Hacıyev, duma üzvü Həsən ağa Həsənov, Bakının birinci dərəcəli gildiya taciri Mirzə Əsə- dullayev, praporşik Əsəd bəy Səlimxanov, Bakı taciri Ağabala Quliyev, duma üzvü Hacı Həsən Atamalıyev və Bakı taciri Nəcəf Əmiraslanov (65, s.214). Arxiv sənədlərindən məlum olur ki, cəmiyyətin ilk iclasında onun 11 nəfərdən ibarət idarə heyəti seçilmişdir. Hacı Zeynalabdin Tağıyev idarə heyətinin sədri, İsrafil Hacıyev müavini, Hacı Mustafayev xəzinədar, Əhməd bəy Ağayev katib, Əsədulla Əhmədov, İsmayıl bəy Səfərəli- yev, Həsən bəy Zərdabi, Əlimərdan bəy Topçubaşov və başqaları idarə heyətinin üzvləri seçilmişdilər (9, v.23). Cəmiyyətin 1905-ci ilə aid olan başqa bir sənədindən məlum olur ki, onun fəxri sədrliyinə Bakı qubernatoru 54 knyaz M.N.Nakaşidzenin arvadı Adelanda Lvovna Naka- şidze seçilmişdi. H.Z.Tağıyevin həyat yoldaşı Sofya Tağı- yeva isə idarə heyətinin fəxri üzvləri arasında idi (61, s.123). Beləliklə, Azərbaycanda ilk müsəlman xeyriyyə cə- miyyəti fəaliyyətə başlamışdı. Cəmiyyətin maliyyələşdiril- məsi əsasən H.Z.Tağyevin və digər Bakı milyonçularının üzərinə düşürdü. İdeya istiqamətinin keşiyində isə Həsən- bəy Zərdabi və onun həmfikirləri dururdular. Nizamnamənin birinci bəndində Bakı Müsəlman Xey- riyyə Cəmiyyətinin məqsədi belə izah edilirdi: «Müali- cəxanalarda, əlillər evlərində, digər xeyriyyə müəssisələ- rində əldən düşmüş qocaları saxlamaq, habelə kasıb mü- səlman uşaqlarının orta və ali tədris müəssisələrinə daxil olub, təhsillərinin başa vurulmasına maddi yardım göstər- mək. Kasıb müsəlmanlara Cəmiyyətin köməyi onlara pal- tar, yemək verilməsi, mənzillərində tibbi xidmət göstəril- məsi, nadir hallarda isə pul vəsaitlərinin verilməsi və təd- ris haqqının ödənilməsindən ibarətdir» (42, s.145). Nizamnamənin üçüncü bəndində deyilirdi ki, Bakı Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinə azyaşlılar, tədris müəs- sisələrində oxuyan şagirdlər, həqiqi hərbi qulluqda olan aşağı çinli zabitlər və yunkerlər, habelə məhkəmə tərəfin- dən hüququ alınmış şəxslər müstəsna olmaqla millətindən, dinindən asılı olmayaraq hər iki cinsin nümayəndələri üzv ola bilərlər. Cəmiyyətin üzvləri fəxri, həqiqi və adi olmaq- la üç qrupa bölünürdü. Nizamnaməyə əsasən fəxri üzvlər Cəmiyyətin ümumi yığıncağında seçilərək birdəfəlik 500 rubl, ildə isə 50 rubl, həqiqi üzvlər isə ildə 5 rubl, adi 55 üzvlər isə 1 rubldan az olmayaraq 5 rubladək cəmiyyətə üzvlük haqqı verməli idilər (2,v.3). Cəmiyyətin əsas gəliri üzvlük haqlarından, pul, paltar, habelə müxtəlif vasitələrlə verilən ianələrdən, konsert ta- maşalarından, bədii gecələrdən toplanmış vəsaitdən ibarət idi. Cəmiyyət öz üzvləri tərəfindən bir il müddətinə ümu- mi iclasda seçilmiş idarə heyəti tərəfindən idarə edilir və ayda bir dəfədən çox olmayaraq iclaslarını keçirirdi. İdarə heyətinin iclasının qanunu sayılması üçün sədrdən əlavə onun ən azı üç üzvünün də burada iştirakı vacib sayılırdı. İdarə heyətində bütün məsələlər sadə səsvermə yolu və səs çoxluğu ilə həll edilirdi. Nizamnaməyə əsasən Cəmiyyətin iclasları ümumi və fövqəladə hallarda çağırılardı. Nizamnamənin 25-ci bəndinə müvafiq olaraq illik iclaslar hər il martın 1-də keçirilirdi. Cəmiyyətin Bakıda yaşayan üzvlərindən dörddə birinin iş- tirak etdiyi halda ümumi iclasın keçirilməsi qanuni sayı- lırdı. Burada da məsələlər adi səs çoxluğu ilə həll edilirdi. Cəmiyyət xüsusi möhürə və maliyyə hesabına malik idi (3, v. 14.). Bakı Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinin xalqımızın ictimai-siyasi həyatında nə kimi xeyirxah işlər görməsi, bi- rinci dünya müharibəsi dövründəki fəaliyyətində daha ge- niş olmuşdur. Əvvəllər Bakı Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyəti başlıca olaraq Bakı və onun ətraf ərazilərində fəaliyyət göstərirdi. Lakin sənədlərdən aydın olur ki, Cəmiyyət müharibənin başlanması dövründə öz nizamnaməsində bəzi dəyişiklik edərək, Qafqaz cəbhəsindən qaçqın düşənlərə, ata-anala- 56 rını itirmişlərə, əsir düşmüş türk əsgərlərinə yardım etmiş, bu sahədə təqdirəlayiq işlər görmüşdür. Cəmiyyət nizam- naməsinə müharibədən qaçqın düşəndərə köməklik gös- tərilməsi barədə xüsusi maddə əlavə edərək, bu sahədəki fəaliyyətini hüquqi cəhətdən qanunlaşdırmışdı. Azərbay- can Mərkəzi Dövlət Tarix Arxivinin 335-ci fondunun iki saxlama vahidi bütünlüklə Bakı Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinin 1916-1917-ci illərdə müharibə dövrü fəaliy- yətinə həsr olunmuşdur (14). Həmin saxlama vahidlərində cəmləşmiş 200-dən artıq sənədin demək olar ki, hamısı Bakı və Qafqaz Müsəlmanları Xeyriyyə Cəmiyyətinin iki illik fəaliyyətindən bəhs edir. Həmin sənədlərdən məlum olur ki, müharibə dövründə Tiflisdə «Qafqaz cəbhəsində qaçqınların yerləşdirilməsi üzrə baş müvəkkillik» adlı xüsusi təşkilat fəaliyyət göstə- rirdi. Bu idarə nəzdində isə Bakı Müsəlman Xeyriyyə Cə- miyyətinin Qafqaz cəbhəsində qaçqınların yerləşdirilməsi üzrə baş müvəkkili var idi. Bu vəzifə XosrovPaşa bəy Sul- tanova həvalə edilmişdi. Qafqaz cəbhəsində qaçqınların yerləşdirilməsi üzrə baş müvəkkillik vəzifəsi isə general- mayor Tamamşevə tapşırılmışdı (14, v.29). Bu təşkilatların müharibə dövründəki fəaliyyətləri ba- rədə xeyli sənədlər, teleqram və məktublar mövcuddur. Məsələn, general Tamamşevin 4 iyun 1916-cı ildə Bakı Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyəti sədrinin adına göndərdiyi teleqramda deyilirdi: «Rəhbərlik etdiyiniz Cəmiyyətin nəzdində neçə yetimxananın mövcudluğu və onlara nə qə- dər kimsəsizin yerləşməsi, habelə onların hökumət tərəfin- dən tam təmin olunması və ya cəmiyyətinizin də köməyinə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|