Ağa Musa Nağıyevin xeyriyyəçilik və ictimai fəaliyyəti
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
101 ikisi sərt və müddətli olsa da, – üzümə bütün qapıları aça- caq və həyatımı tamam başqa səmtə yönəldəcək” (51, s.126). 1918-ci ildə Mirzə Əsədullayev həbs edilir. Dövlətli, nazir vəzifəli və həm də “Mürtəce” Partiyasının lideri ol- duğu üçün onun həbsdən qurtarmağa ümidi yox idi. Artıq gənc qızcığazı ərə vermişdilər. Atasının həbsindən sonra ümidsizliyə uğrayan Ümmülbanunu özündən 20 yaş böyük və sevmədiyi Cəmilə (o da “Mürtəce” Partiyasının lideri idi) ərə verirlər. Sonradan Mirzənin xaricə getməsi üçün pasportun alın- masında da Cəmil böyük köməklik göstərir və məcburiyyət qarşısında qalıb, Ümmülbanunu Parisə atasının yanına gön- dərməli olur. O, xatirələrində yazır: “Konstantinopol vağzalında məni yola salarkən, məndən ayrılmağına görə ağlayırdı. Mən də ağlamaq istəyirdim. Sevincdən, sevgisiz həyatdan qurtulduğuma görə. Artıq canımla tək qalmışdım. Amma qorxu məni tərk etmirdi. Özüm də hiss etmədən bir anlığa sevmədiyim Cəmilin yanımda olmasını arzuladım” (51, s.130). Gənc və gözəl olduğundan, Ümmülbanu Parisdə ma- neken işləməyə dəvət alır. Bu sahədə uğursuzluğa məruz qaldığı vaxtlar olsa da, burada o, böyük həyat təcrübəsi qazanır. Sonradan yazdığı “Qafqaz günləri” romanında bu işi haqda çox faktlar göstərir. Həyatda çətinlik çəksə də, əldə etdiyi azadlıqdan həzz alırdı. Ümmülbanu sonradan satıcı, katibə, tərcüməçi və jurnalist peşələrini də sınaqdan keçirir (52, s.36). 102 Keşməkeşli həyatını nəql etdiyi yazıçı dostlarından bi- ri qələmini sınamağı ona tövsiyə edir. Bunu dərk edən Ümmülbanu keçdiyi həyat yolunu qələmə alır. Beləcə onun “Qafqaz günləri” adlandırdığı romanı işıq üzü görür. Ümmülbanu ikinci romanını “Paris günləri” adlandı- rır. Tezliklə Qallimar nəşriyyatına təqdim edəcəyi başqa bir romanını da bitirir. Adının çətinlik yaratdığından, artıq Banin təxəllüsü ilə şöhrətlənmiş yazıçıya çevrilir (51, s.78). Yaradıcılıq xüsusiyyətlərinə görə Banin Parisin ədə- biyyat dairələrində – mühacir təbəqələrindən olan xüsusi qatlarda mühüm yer tutur. Baninin qeydlərində belə bir məqama rast gəlmək olur: “İftixar hissi ilə qanadlanıb uçurdum. Küçə-küçə qaça- raq kitablarım satılan bütün mağazalara dəymək istəyir- dim. Buna baxmayaraq, özümü yazıçı hesab etmirəm. Sa- dəcə olaraq hadisələri şərh edirəm” (51, s.89). O, islam dini mühitində böyüsə də, dindar olmayıb. Paris isə onu tamamilə ateist edir. Bir vaxtlar Paris üçün burnunun ucu göynədiyini qeyd edən Banin, Parisdə olar- kən özünü sükansız, yelkənsiz gəmiyə bənzədirdi. Ondan müsahibə alanlara anasız böyüdüyü və övladı- nın olmadığı üçün təəssüfləndiyini bildirirdi. Əldə etdiyi müvəffəqiyyətlərə baxmayaraq, o, taleyindən şikayətlənir- di. Şəraitin, təsadüflərin, taleyin onu oyuncağa çevirdiyini vurğulayırdı. Axı o, ömrü boyu inam-əqidə üğrunda çarpı- şıb, xeyirxahlıq uğrunda çalışıb. Uzunömürlü olub, maraqlı həyat keçirib, azadlıq əldə etmiş Banin həyatını tənhalıqda tərk etdi. Qeydlərindən məlum olur ki, vətənini dərin məhəbbət- lə sevsə də, nədənsə həmyerliləri ilə görüşməkdən boyun 103 qaçırırdı. Qohumları ilə əlaqə yaratmaq arzusunda olma- yıb. Atasından incik düşən Banin, ömrünün sonunadək onun məktublarını da oxumayıb. Ömrünün sonuna yaxın ayağından aldığı zədə ucbatın- dan, oturaq həyat keçirən Banin qiraət etməkdən usanmır və gənc müəlliflərin əlyazmaları ilə tanış olur. Yaradıcılıq hisləri ilə yaşayan azərbaycanlı Ümmülbanu – iki nəhəng milyonçunun nəvəsi, ömrünün 75 ilini qürbətdə keçirən yazıçı – yazışmalarını bir neçə dildə aparırdı. Fransız ədəbiyyatının axarına düşməsinə baxmayaraq, hər zaman müsahibələrində Azərbaycanın sadiq qızı oldu- ğunu vurğulayırdı. Sanki bunun təsdiqi olaraq, Banin “Azər- baycan evi” Paris Assosiasiyasının fəxri üzvü seçilmişdi (53, s.88). 1992-ci ildə dünyasını dəyişərkən, nəşinin “yandırıl- masını” vəsiyyət etmişdi. Buna səbəb ömrünün sonunadək özünü idarə etmək iqtidarında olmaqla bərabər hər zaman həyat kredosu hesab etdiyi azadlıq idi (51, s.120). O, bununla sanki azadlığı hər şeydən üstün tutduğunu sübut etdi. Aprel çevrilişi olmasaydı, bəlkə də, o Qafqazdan Pa- risə səyyah olmazdı. Əsrimizi səyyah kimi yaşayan bir qa- dının taleyi – məhz bir qəlbin qəribə taleyi də çox güman ki, yaşanmazdı. Gənc yaşlarında, heç bir xüsusi peşəsi və ixtisası ol- madan o zamanın amansız Avropa mühitinin ağuşuna atıl- sa da itib-batandan az sonra təkcə gözəlliyi ilə Paris salon- larını heyrətləndirməklə kifayətlənməyib qələmi ilə Fransa və bütövlükdə Avropa ədəbi həyatına bir Qafqaz ab-havası gətirən Banin mənsub olduğu nəsillərin adını inamla ucalt- mağa nail olmuşdu. Onun Ümmülbanu həyatı, Banin ta- 104 leyi – Nağiyevlərin 1920-ci ildən sonrakı qismətini sanki özündə formalaşdırmış, əks etdirmiş bir taledir. Bakının apreləqədərki tarixi ilə maraqlananlar bu gün o qədər də çox deyildir. O tarix həm də vətənimiz və xal- qımızın tarixinin üzvi tərkib hissəsi kimi düzgün həyat sal- naməsini əks etdirir: insanlar necə yaşayıb, arzuları nə olub, geyimləri nə cürə olub? XIXəsrin axırlarında, XX əsrin əvvəllərində Azərbay- can qadını deyəndə, gözümüzün önündə stereotip qadın obrazı: sivilizasiyadan uzaq, çadralı, dəbdən xəbərsiz, sa- vadsız bir qadın dayanır. Bu yönümdə Ümmülbanu Azərbaycan ədəbiyyatı tari- xində şux və əsrarəngiz bir qadın kimi görünür. Uzun illər onun həyat tarixçəsi ilə maraqlananların sayı çox deyil. Halbuki, bu həyatdan neçə-neçə cild yazsan da qurtaran deyil. Hər səhərin açılmasında bir xeyir, qaranlığın sonunda bir işıq, hər çıxılmazlığın qurtaracağında bir nicat, qəm- qüssə və kədərin sonunda bir sevinc, şadlıq, bəxtiyarlıq olur. Bu həyatın aksiomasıdır. Bu gün, XX əsrin sonlarında yenidən dövlət müstəqil- liyinə yiyələnmiş Azərbaycanımızın quzeüində, suveren Azərbaycan Respublikasında öz əməyi, işi, gücü, fəaliy- yəti ilə xalqın tərəqqi yolunda xidməti olan bir kəsin haqqı özünə qaytarılır, haqsız yerə yaxılmış qaralar silinib təmiz- lənir, ağa-ağ, qaraya-qara deyilir. «Kapitalist», «istismar- çı» və s. ləkələr vurulmuş Tağıyevlərin, Nağıyevlərin hör- mət-izzətinə yiyələnir… Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|