Akçurao lu yusuf tüRKÇÜLÜYÜn tar baki-2006

127
olmas ndan, h r ay bir d rgi yay mlana bilm diyi anla
r. “Türk d rn yi” ad na Akçurao lu Yusuf
find n “Çingiz xana” dair ümumi bir d rs verildiyi kimi, o zamanlar bir neç  d
 mitinqd
“Türk d rn yi”n  m nsub natiql r m qs dl rin  uy un m ruz
r etmi
r.
“Türk d rn yi”nin h yat  uzun davam ed  bilm dis  d , atd
 toxum verimsiz torpa a rast
lm di. D rn yin bir aral q xeyli münt
m davam ed n idar  hey ti toplant lar na, dövl t idar si
ba nda durma a haz rlanan b zi kims
r d  müsafir kimi gedib-g lirdil r.  nv r b yin day
lil b yin, Baha  akir b yin müsafirlikl rini xat rlay ram.
Bir müdd t sonra, d rn yin  n f al üzvl rind n Miralay Raif Fuad, Miralay N cib Asim
yl rin bölükl rinin ba na getm
ri, V
d Ç
bi 
ndinin Konya Böyük Ç
biliyin  t yin
olunmas , Akçurao lu Yusufun  stanbuldan ayr lmas , d rn k toplant lar
 seyr kl dirdiyi kimi
rginin d  qapanmas na s
b olmu dur.
Ancaq, “Türk d rn yi” d rgisinin son nüsx sinin yay mlanmas ndan çox az zaman sonra
“Türk yurdu” adl  v  daha geni  proqraml  bir türkçülük d rgisi yay mlanm
r.
“Türk yurdu”
“Türk yurdu” d rgisini yay mlayan “Türk yurdu” c miyy ti idi. Hökum t “Türk yurdu”
miyy tinin qurulu undan 18 avqust 1327 (1911) tarixli r smi aray la x
rdar oldu unu t sdiq
etmi dir. 1911-ci ilin sonlar nda “Türk yurdu” d rgisinin ilk nüsx si yay mlanm
r.
“Türk yurdu” nizamnam sin  gör , c miyy t, türk çocuqlar na m xsus bir pansiyon açacaq,
“türkl rin z ka v  irfanca s viyy
rinin yüks lm sin , g lir v  t
bbüs sahibi olmalar na xidm t
etm k üzr  bir q zet ç xaracaqd r.” (madd : 4). “Türk yurdu”nun qurucular  bunlard r: M mm d
min b y (türk  airi),  hm d Hikm t b y (m rhum,  ski xariciyy  v kal ti müst ar ), A ao lu
hm d b y, Hüseynzad
li b y, Doktor Aqil Muxtar b y, Akçurao lu Yusuf. “Türk yurdu”
fikrini  air M mm d  min b y ortaya atd . “ ttihad v  t
qqi” c miyy ti bu t
bbüs  diqq t
göst rdi. “Türk yurdu” c miyy ti t msilçiliyin  Akçurao lu Yusuf seçildi. 1912-ci ilin sentyabr nda
hm d Hikm t b y Pe te s firliyin  t yin edilmi  oldu undan, yerin  Göyalp Ziya b y seçildi.
“Türk yurdu”nun qurulu  s ralar nda Ziya b y h
 S lanikd  idi. “Türk yurdu” d rgisinin imtiyaz
air M mm d  min b y ad na al nm
. M mm d  min, 1911-ci ild  avqustda  rzurum valisi
oldu undan, d rginin imtiyaz  v  müdirliyi Akçurao lu Yusufa h val  olundu.  lk nüsx sind n
etibar n, “Türk yurdu”nu Akçurao lu ç xard .
1911-ci ild  “Türk yurdu” yaz  v  t rtib t rzin  dair müdiri Akçurao lu t
find n ir li
sürülüb, idar  hey ti v  yaz  hey ti t
find n b zi d yi iklikl rl  q bul olunan proqram n  hat
etdiyi ön mli xüsuslar bunlard r:

---

128
“1. Risal  türk irqinin mümkün oldu u q
r  ks riyy ti t
find n oxunub anla lacaq v
faydalan lacaq bir t rzd  yaz lacaqd r.”
“Buna gör , b) dili sad  olacaqd r; c) qövmün  ks riyy tin  faydal  mövzular seçil
kdir; d)
tin mövzular bel  asan ifad  edilm
 çal
lacaqd r. Bununla b rab r, ayd n dü ünc  sahibl rinin
zövqü, m nafeyi gözd n qaç lmayacaqd r.”
“2. Risal  bütün türkl
 m qbul ola bil
k bir ideal yaratma a çal acaqd r.”
“3. Risal
 türkl rin bir-birl rini tan malar na, iqtisad v
xlaqca yüks lm
rin  v  f nni
bilikl r c
td n z nginl
rin  xidm t ed n mövzular  n yüks k yer alacaq, siyas t bunlardan
sonra g
kdir.”
“4. Türkl rin bir-birini tan malar  üçün türk dünyas
n h r t
find  olub keç n v  xüsusil
qarda lar aras nda sevinc v  k
r do uran hadis
r il  türk dünyas
n müxt lif yerl rind  do an
fikir ax mlar  qeyd olunacaq v  türk irqinin çe idli qövmiyy tl rind  do an 
biyyat  irqin bütün
üzvl rin  bildirm k üçün çal
lacaqd r.”
“5. Risal , Osmanl  dövl tinin daxili siyas tind n söz ed rk n, heç bir siyasi partiyaya
fdarl q etm
k, ancaq türklüyün, türk ünsürünün siyasi v  iqtisadi m nafeyini müdafi
ed
kdir. Türk ünsürünün m nafeyini müdafi  ed rk n, müxt lif ünsürl r aras nda anla lmazl qlar
do mas ndan qaç nmaya çal
lacaqd r.”
“6. Risal , Osmanl  türkl ri aras nda türk milli ruhunun inki af na v  qüvv tl nm sin ,
ideals zl qdan do an t nb llik v  b dbinliyin qald
lmas na çox çal acaq v
ks
n heç bir  ey
dayal  olmadan ortaya ç xan mübali
li Bat  qorxusundan da bu mill ti qurtarma a  lind n g ldiyi
r çal acaqd r.”
“7. Risal nin dövl tl raras  siyas td
sas fikri, türk al minin m nafeyini müdafi
etm kdir.”
“Türk yurdu” d rgisi, Akçurao lu Yusufun b zi kiçik aralarla idar  etdiyi alt  il içind , bu
proqrama sadiq qalaraq, proqram madd
rini, i
rini mümkün oldu u q
r t tbiq etm
çal
r.
“Türk yurdu”nun türk çocuqlar na m xsus pansiyonunun in as na V qfl r Naziri Xeyri b y
(Allah r hm t etsin!) zaman nda ba lanm  v  in aat çat
 alacaq q
r ir lil mi  oldu u halda, ad
keç nin ölümünd n sonra bu göz l t
bbüs üzü üst  qalm
r. Binan n tamamlanmas  v  göz l
istifad  olunmas , Türk Maarif C miyy tinin qeyr tind n ümid v  t
nna olunur.
“Türk yurdu” d rgisi bu gün davam etm kd dir v  bu gün bu d rgi, “Türk oca ” t
find n
yay mlanmaqdad r.  lk nüsx si 1911-ci ilin noyabr ay
n  vv ll rind  yay mlanm
r. Dolay
 il ,
rgi bu gün 17 ya ndad r.

---

129
“Türk oca ”
“Türk oca ”n n r sm n do
u “Türk yurdu”nun yay mlanmaya ba lamas ndan bir neç  ay
sonrad r. “Türk oca ”n n r sm n qurulu  tarixi, “Türk oca ”n n  sas Nizamnam sinin birinci
madd sind  göst rildiyin  gör , 12 mart 1328-dir (1912).
1
 Ancaq ir lid  görül
yi kimi, qurulmas
üçün t
bbüsl r daha önc
n ba lan r. “Türk oca ”n n  sasi v  Daxili Nizamlar ” adl  ilk
nizamnam si,  stanbulda 1913-d  “M tb yi-Xeyriyy  v
ür kas ” adl  m tb
 bas lm
r. Bu
nizamnam nin ikinci madd sind  c miyy tin m qs di bel  aç qlanmaqdad r: “ kinci madd :
miyy tin m qs di: islam qövml rinin ba
ca mühümü olan türkl rin milli t rbiy  v  elmi, sosial,
iqtisadi s viyy
rininin ir lil
 v  yüks lm si il  türk irq v  dilinin z nginl
sin
çal maqd r.”
miyy tin çal ma t rzi üçüncü v  dördüncü madd
rd  göst rilmi dir: “Üçüncü madd :
miyy t m qs dini  ld  etm k üçün “Türk oca ” adl  klublar açaraq d rsl r, konfranslar,
müsamir
r t kil etm
, kitab v  risal
r yay mlama a v  m kt bl r açma a çal acaqd r.”
“Milli s rv ti qorumaq v  çoxaltmaq üçün h r cür m sl k v  s
t sahibl ri il  görü
k
iqtisadi v  zirai t viq v  uyar da olacaq v  bu kimi qurulu lar n do ub ya amas na  ld n g ldiyi
r yard m ed
kdir.”
“Dördüncü madd : Ocaq, m qs dini  ld  etm
 çal ark n s rf milli v  sosial bir durumda
qalacaq, sla siyas t il  u ra mayacaq v  heç bir siyasi firq
 xidm t etm
kdir.”
smi  kild  1912-ci ilin  vv ll rind  qurulan “Türk oca ”n n daha önc
n ba lanm
uzun bir do
 dövrü vard r: H
 1911-ci ilin ilkbahar nda  sg ri Tibbiyy  M kt bi t
rind n
bir qrup, türk mill tinin mill t kimi formala mas na çal maq arzu v  amal  il  öz aralar nda
toplanaraq fikir mübadil si etmi ; n hay t dü ünc
rini xeyli d qiql dirdikd n sonra 11 may
1911-ci il tarixli m ktublarla m hz bu fikirl rind n yararlana bil
kl ri b zi kims
 üz tuturlar.
Bu m ktublar n biri d  m
 gönd rilmi di. M ktub bel  ba lay r: “Ç
nb , 11 may 1327
ndimiz!
Türk irqinin maarif v  m kt bl rin  xidm t ed
k, ictimai g
yini t min amal  il
toplanm  190 Tibbiyy li t
 ad ndan zati-alil rin  müraci t edirik. M qs dimiz  rz ed
yimiz
eyl
 hakiman  v
diban  fikirl rini öyr nm kdir.”
Bu  kild  ba layan m ktub “türk qövmünün m hv olma dövrünü ya ad
” söyl
k
buna “s
fl rimiz kimi ilgisiz qala bilm
yimizi” bildirdikd n sonra, “h yat n 
di bir
mücadil  oldu una v  bu mücadil
 u urun  n böyük  rtinin maarif v  m kt bl rin q
si”
1
 “Türk d rn yi”, “Türk yurdu” v  “Türk oca ” adl  ilk türkçülük t kilatlar
n qurulu  tarixl ri “Türk y ”n n birinci
say nda yanl  göst rilmi dir: mövcud r smi s
dl
 gör  bu mü ssis
rin qurulma tarixl ri, m tnd  aç qland
 kimi
bel dir: “Türk d rn yi: 25 dekabr 1908, “Türk yurdu”: 18 avqust 1911; “Türk oca ”: 12 mart 1912.

---