Akçurao lu yusuf tüRKÇÜLÜYÜn tar baki-2006

120
ao lu, bu kitabçada islamla bir 
 axundunu dan
r. F qir v  z if islam, xüsus n
zh b ayr
 üzünd n ba na g
n f lak tl ri, z ngin v
man axundun qan f
ran s rt q
üzün  hayq r. H
can v  h rar tl  yaz lan bu risal
n  hm d b yin dini v  m zh bi
rd  geni , d rin bilgisi ortaya ç xd
 kimi, o zamanlar, y ni 1900-cü ill
 do ru,
qövmünün inki af v  ir lil
sin  islam n x tal  anla lmas
 v  xüsus n bundan do an m zh bl r
ayr
n ön mli bir mane  sayd
 da m lum olur.
hm d b y, türkc  q zetçiliy  ba lamadan önc
slama gör  v  islamda qad n” adl  rusca
bir kitabça yaz b n r etdirmi dir.
1
 Bu kitabça da bas lmam  türkc  “Dialoq” kimi islam n
görü
rind  ir liçi oldu unu, Abbasil rin orta dövrün  q
r bu müt
qqi h
kat davam etdiyi
halda, daha sonra aliml rin v
eyxl rin m nf tcikl ri üzünd n islam n geril diyini v  çökdüyünü
iddia etm kd dir.  hm d b y bu kitabças nda islam n ir lil
si v  geril
sin  ölçü olaraq
“qad n”  alm
r.  hm d b yin ara
rmas na gör , h zr ti pey
mb r, qad
ski  ran
niyy tin  v  islamdan önc ki 
b ad tl rin  nisb
n çox yüks ltmi dir. “Quran” n ruhuna
gör , bird n art q h yat yolda  il  evl nm k m sl
t deyildir.  slam al mind  “Quran” n  mrl rin ,
pey
mb rin sözl rin ,  ran v  Assuriya m
niyy tl rinin q
sind n etibar ndir ki, qad n,
kültür l v  sosial mövqeyind n dü
 ba lam
r. “Türk-tatar” qövml rinin islam  q bulu il
islam al min  hakim olmas ndan sonra, qad
n mövqeyi t krar yüks lmi
 d , bu qüvv tli
ünsürün ad t qanunlar  bel  Do unun  ski m
niyy tl rind n olan  ran v  Assuriya
niyy tl rin  qalib g lm
k, qad n yen  kültür l v  sosial bax mlardan dü mü  v  n hay t
bugünkü (y ni 1901-ci ild  Az rbaycandak ) d
sin  enmi dir.
slam qövml rinin qurtulu  v  ir lil
sini t min etm k üçün, A ao lunun fikrinc ,
xüsus n iki ön mli m
nin h lli laz md r: qad n m
si v
lifba m
si.
Dü ünc  v  görü
rini çox diqq
layiq gördüyüm bu kitabçan n son s hif
rini eynil
rcüm  edir m: “Müs lmanlar n qurtar lmas , onlar n m
vi, maddi, h tta siyasi yüks li
ri,
yaln z iki m
nin h llin  ba
r: qad n m
si v
lifban n islah .”
“Zaman
zda müs lman qad
, ancaq s rb st v
üurlu bir ana, bir h yat yolda  oluncad r
ki, sosial v zif sini yerin  yetir  bil
kdir. Yaln z bu  rtl r daxilind  u aqlar
n xarakter v
irad sini t rbiy  ed  bilir v  onlara yüks k duy ular v
sil fikirl r a laya bil r; bugünkü  rtl r
dair sind  müs lman qad
n u aqlar  bir qisim m nas z mövcudiyy tl rd n ibar tdir.”
“Bo ucu h
m havas  içind  keçiril n t nb l v  s rf heyvani bir h yat, qad
n fiziki
inki af na icaz  verm diyind n, irqin fiziki çökü ün  d  yol açmaqdad r.  lifban n ç tinliyi is
oxuyub yazma  ç tinl dirdiyind n müs lmanlar n a l v  q lbl rinin ayd nlanmas  yolunu
qapamaqdad r. Qad n v
lifba, i
 islam al minin iki  n h qiqi dü
ni, onun müalic  olunmayan
1
 Bu 
r Tiflisd , 1901-ci ild  Martirosyans M tb sind  bas lm
r.

---

121
iki x st liyi ki, onlar n t siri alt nda bu al m yava -yava  m hv olmaqdad r. Yaln z son zamanlarda
müs lmanlar bu iki m
ni ciddilikl  göz önün  alma a ba lad lar. Ancaq bu bar
stanbul,
Qahir , Bombey v  K lkütt
 göst ril n xidm t v  qeyr tl r -ki o lanlara oldu u q
r q zlara da
kt b açmaq v
lifba islah  t
bbüsl rind  ortaya ç xmaqdad r- yet rli say lmaz; bütün bu
qeyr tl r, mütl q ölüml  n tic
k uzun sür n v  öldürücü x st liy  qar  z if v  keçici  laclar
sind dir. Müs lman al minin oyanmas  v  o al min m
ni mill tl r mühitin  gir  bilm si
üçün, çox ciddi bir sars nt ya ehtiyac vard r. Müs lmanlar n öz islahat dövrünü keçirm
ri v
içl rind n olduqca qüvv tli bir irad  sahibi v  n fsini i  üçün tamamil  f da etm
 haz r bir
adam n g lib ç xmas  laz md r.
1
Bel
bir islahatç  yuxar da gördüyümüz kimi  xs n islamda,
islam n  tarix  v
rind
ll rin   uy un bir  z min  tapa  bil r.  T krar  edirik:  n   “Quran”,  n
ri t özlüyünd  inki afa qar  deyildir. Yaln z onlar n da
 olan  eyxl r v  aliml r faydalar
runda “Quran” v
ri
 m
niyy tl  uyu mayan bir  kil verm
 çal
lar. Bunu çox göz l
bil n misirli yenilikçi M mm d  li, Misirin  eyxl rini v  aliml rini saray nda toplayaraq  traflar
özün  tamamil  sadiq olan üç s ra  sg rl
hat  etdikd n sonra etdiyi yenilikl r v  islahat  ölüm
hdidi alt nda onlara t sdiq v  imza etdirdi.”
“Müs lman dini,  slind  sevinc g tir n v  ir lil
yi sev ndir.  slam, q
ri, h r hans
ursuz v  uydurma bir qüvv tin insan h yat na d
tverici v  q ddar t zyiqi t rzind  anlamaz,
islama gör  q
r, meydana g ldikd n sonra hadis
r il  uyu man  t min ed n bir n
riyy dir ki,
insanlar  qüvv tl ndir r v  qeyr tl ndir r. Müs lmanlar n pey
mb ri  xs n bir neç  d
 t krar
etmi dir: “D
ni Allaha  man t et, amma daha  vv lc  dizini yax ca ba la!”
1901-ci ild  n r olunan 59 s hif lik bu kiçik kitabçan n  hat  dair si, o dövrd  müs lman
müt
kkirl rinin dü ünc  t rzin  uy undur.  slam  islah il  islamda bir s ra islahat ed
k,
müs lman qövml rini çökü
n qurtarmaq, ir lil
 v  yüks lm
 sövq etm k. A ao lu  hm d
y, bu risal sind  bütün müs lmanlarla m
uldur; onun türkçülük duy usunu, ancaq türkl rin, öz
ifad si il  “türk-tatar”lar n qad na verdikl ri d
ri ifad  ed n bu s tirl rd n ç xara bil rik: “Türk-
tatar qad
 idealiz  etm kd dir.  hm d b yin “ slama gör  v  islam al mind  qad n” risal sind
dü
nçilik h
fi  ski  ran m
niyy tidir. 
bl rin  ran m
niyy tinin üstün t sirind n uzaq
olduqlar  zamanlar, islamda qad
n yeri v  dolay
 il  müs lmanlar n m
ni s viyy si yüks k idi;
türk qad
 a
layaraq türk h yat v  m
niyy tinin inki af na, yüks lm sin  mane olan qüvv t
 o köhn  v  çürük  ran m
niyy tidir.
limiz  keç n bu iki 
rind  A ao lu  hm d b yin d  bir çox türkçü kimi, önc  islam n
islah , islam n  sil özün  dönd rilm si m
si il  m
ul oldu u anla
r. H
 Parisd  ik n
Do unun tarixin , xüsus n 
biyyat tarixin  dair d rsl ri t qib etmi  v  bu yolda  xsi
1
 Kursiv bizimdir (A. Y.). (C mal ddin  fqaninin fikirl ri il  qar la
ls n).

---