92
Tunal
n
siyasi xalqç
dild “xalqç
” v -türkc yazd
üçün- “türkçülüyünü”
do urdu. Yen o xalqç qd r ki, Tunal
n “milliyy t” m
rin , ba qa arkada lar ndan art q
ön m v d
r verm sin s
b oldu. Ba da müxt lif Osmanl ünsürl rin öz dill rind , y ni
arnavudca,
bc , bolqarca, rumca v erm nic v .b. xitab
rd bulunmaq ist
k, b zi
xütb
rini t rcüm d etdirdi; ancaq
ona qulaq as b dinl
nl rin sad
türk oldu unu anlay nca
“ünsürl rin birl
si” x yal ndan uzaqla ma a ba lad , n hay t hadis
rin inki af il siyasi
türkçülüy q
r ir lil di. F
t Tunal bu son yetkinl
m rh
sin m rutiyy tin elan ndan bir
xeyli zaman sonra yeti bilmi dir. Bizc , Hilmi b yin özün
xsus xüsusiyy ti xalqç
r, bu
xalqç qda türkçülük t bii olaraq vard r. Ancaq
Tunal özü bel , çox güman ki, bunun çox f rqind
deyildi.
Tunal
n türkçülüyü sonradan hadis
rin inki af il ortaya ç xd v yetkinl di...
1
Ankarada co un v art q h
canl bir hal ald .
2
1
M mi Çavu , “M n bu m clis girm liy m”, “ kaz” m tb si, Ankara. 1337 (1921), s. 13.
2
Tunal Hilmi b y, ski Tuna vilay tinin ski Cuma q
sind , avqust 1871-ci il tarixind do ulmu dur.
Kantarç
ullar ndan smay l a an n o lu Hilmi 6 ya nda mühacir oldu. Ail si il dola
Anadolunun müxt lif
rl rind ilk v orta t hsilini tamamlad qdan sonra, Kuleli Tibbiyy Edadisin yaz ld . Gülhan Tibbiyy sinin IX
sinfind ik n “G nc türklük” fikri ax
na qap laraq 1896-da sveçr
qaçd v orada n
,
siyasi f aliyy
ba lad .
Bir xeyli mac radan sonra 1902-d Qahir
yerl di. M rutiyy tin elan ndan sonra stanbula döndü. M rutiyy t
hökum ti Tunal Hilmi b yi qaimm qaml qlarda v Mühacirin Müdiriyy ti Sevqiyyat Xariciyy m murlu unda v zif
il t min etdi. Mütarik dövründ
stanbul M clise-M busan na Ere lid n mill t v kili seçildi. Qazinin d
ti il
Ankaraya g lib Böyük Mill t M clisin üzv oldu. kinci v üçüncü Böyük Mill t M clisl rin Cümhuriyy t Xalq
Firq si t
find n Zonquldak mill t v kili seçildi. M clisd Tunal
n co un s si daima türkçülük v xalqç q u runda
yüks lm kd idi. 1928-ci il iyulun 24-d
stanbulda öldü. Tunal
n ba
ca
rl ri 11
d xütb si il , “M mi Çavu ”
pyesidir. Bir neç parçaya bölün n bu pyes m nzumdur. M mi Çavu türk köylüsünü t msil ed n bir q hr mand r.
Tunal Hilmi haqq nda bax n: Yaqub Q dri “Bir qoca çocu un ölümün dair”, “Milliyy t”, 6 avqust, 1928.
93
Akçurao lu Yusuf
Akçurao lu Yusufun bir az üurlu türkçülüyü H rbiyy M kt bi s ralar ndan ba lay r. O
zamanlar, y ni Yunan H rbi önc sind N cib Asim b yl rin, V
d Ç
bi
ndil rin, Bursal
Tahir b yl rin türkçülüy aid risal v m qal
ri n r olunmaqda idi; smay l
b y Qasp ral
n
“T rcüman” da bir ara stanbula g lib da
rd . Akçurao lunun bu yaz lardan fikir ald
q tidir.
Bu t sirl
bir növ ski türklük, Orta Asiya türklüyü v
n sevgisi, h sr ti d
lav edilm lidir.
Akçura ail sinin kökü v ba lar , Yusufun h
10-12 ya nda ik n Orta Asiya türklüyünün bir
kö sini, Ba
rd stan bozq rlar
görüb orada bir az çad r h yat ya amas , bir az q
z içm si, bu
yurd h sr tini b lk aç qlaya bil r.
Akçura ail si, Quzey
türklüyünün ski ail
rind dir. Bütün aristokrat ail
r kimi
Akçurao lular da baba v d
rini 400 il vv
q
r bilm m neç göb k sayar dururlar.
Yusufun atas böyük bir çuxa fabrikas sahibi, olduqca z ngin H
n b y adl bir fabrikaç
r. Anas
Kazan n ski v m hur bir burjua ail si olan Yunuso lular ndan Bibi Q
r Banu xan md r. Yusuf,
1879-cu il qanuni- vv linin (aral
n) ikinci günü Volqa sahilind ki Simbirsk (bu günkü Ulyanovsk)
rind do uldu. Yusuf h
iki ya nda
ik n atas
itirdi v 7 ya
tamamlad qdan sonra anas
il b rab r stanbula g ldi; v
stanbulda lifbadan ba layaraq bütün t hsil m rh
rini
tamamlad qdan sonra, 1897-ci ild H rbiyy M kt bind n rkani-H rbiyy sinifl rin ayr ld .
Akçurao lu h
m kt bd ik n yazarl a h
s etmi di. lk bas lm m qal si türklüyün iki
qolunu bir-birin tan tmaq yolunda yazd
“
hab ddin M rcani” bioqrafiyas
r. 1897-ci ild ,
stanbulun
“M lumat” d rgisind n r olunan bu m qal Quzey türklüyünün n ünlü aliml rind n,
quzeyd dini yenilik, milli oyan h
kat
n ilk önd rl rind n yuxar da ad keç n
hab ddin
zr tin dü ünc v çal malar
v bu kild Quzey türklüyünün
irfan s viyy sini, fikir
katlar
, güneyd ki qarda lar na anlatmaq m qs di il yaz lm
r.
1
Yusuf, “
hab ddin
zr t” bioqrafiyas il b rab r Quzeyd milli fikir qurucular ndan v ça da m
niyy
qat lma
fdarlar ndan Q yyum Nasirinin bioqrafiyas
da yaz b eyni d rgiy vermi
d , bu ikinci
qal n r olunub yay mlanmam
r.
Bu zaman
Akçurao lu Yusuf t til aylar
, qohumlar
n ya ad
Kazan, Simbirsk
r v
köyl rind keçir
k quzey türklüyünün h yat v fikirl rini yax ndan izl
imkan tap rd . V
yol üz rind olan Kr
n Baxçasaray na ged
k eni
si smay l Qasp ral
ziyar t etm kl ondan
feyz al rd .
1
killi “M lumat” q zet sinin c. XXIII, no. 69, 20 qanuni- vv l 1312 (2 ocak 1897) tarixli v nömr li nüsx sind
zr tin bir r smi il b rab r yay nlanm
r. Eyni m qal Kazanda h zr tin do umunun yüzüncü ildönümü münasib ti
il n r olunan “M rcani” adl böyük kitaba da daxil edilmi dir. “M rcani”,
Maarif m tb si, Kazan, 1333 (1917), s.
422.