“akp hakimiyyəti dövründə Türkiyənin xarici siyasəti”

43 
 
sərhədlər  siyasətini  qonşularına  qarşı  kin  və  nifrət  üzərində  quran  və  xarici  dəstəyi 
işğala sərf edən erməni millətçilərini və dövlətini “ağıllandırmaq” üçün bir vasitədir. 
Yəni  bağlı  sərhədlər  Ermənistanın  işğalçı  siyasətinin  dayandırılmasıdır.  Əgər 
sərhədlər  siyasəti  uğurla  nəticələnməzsə,  Ermənistan  bu  işğalçılığını  davam  etdirə 
bilər. Ermənistan siyasətçilərində bu siyasət anlayışı dəyişmədən sərhədlərin açılması 
Ermənistanı daha da cəsarətləndirəcəkdir.  
Ermənistanın Türkiyəyə qarşı tələblərində mövqeyini zəiflədəcək bir protokolu 
imzalaması  sərhədlərin  16  il  bağlı  olmasının  nəticəsidir.  Bu  mənada  bağlı  sərhədlər 
siyasətinin  bir  nəticə  vermədiyini  iddia  etmək  doğru  deyildir.  Amma  sərhədlərin 
açılması  üçün  Türkiyə  tərəfindən  irəli  sürülən  Dağlıq  Qarabağ  şərti  hələ  də 
Ermənistan tərəfindən qəbul olunmamış və bu ölkə 1915-ci il hadisələrini beynəlxalq 
aləmdə “soyqırım” kimi tanıtdırma siyasətindən əl çəkməmişdir. Türkiyənin başladığı 
proses  Dağlıq  Qarabağ  məsələsi  həll  olunmadan  sərhədlərin  açılması  ilə 
nəticələnərsə,  Dağlıq  Qarabağda  işğalı  bitirmək  üçün  Azərbaycanın  müharibədən 
başqa  yolu  qalmaya  bilər.  Ermənistanın  sərhədlərin  açılmasına  daha  çox  ehtiyacı 
olduğu bir vaxtda qarşılığı alınmadan sərhədlərin açılması regional sülhə zərbə olar. 
 
 

---

44 
 
Fəsil 2. 2003-2013-cü illərdə AKP hakimiyyətinin Yaxın Şərq siyasəti 
 
2.1. Türkiyə və ərəb dünyası 
Tarix  boyunca  böyük  mədəniyyətlərə  və  əhəmiyyətli  hadisələrə  səhnə  olan 
Yaxın  Şərq  qitələrarası  vəziyyəti  və  coğrafi  mövqeyi  ilə  əhəmiyyət  qazanmışdır. 
Avropa  qitəsi  Anadolu  yarımadası  üzərindən  Orta  şərqə  uzanmaqdadır.  Asiyadan 
İran-Anadolu  istiqamətindən  Avropaya  nəqliyyat  mümkün  olduğu  kimi,  şərqdən 
Mesopotamiya  üzərindən  gələn  yollar  Şərq  Aralıq  dənizinə  və  Sina  yarımadası 
üzərindən Misirə və Afrika qitəsinə birləşməkdədir. Eyni şəkildə, Şərq Aralıq dənizi 
sahillərindəki  müəyyən  başlı  yolların  Anadolu  və  İraq-İran  üzərindən  Asiya  qitəsi 
içlərinə doğru uzanması Orta şərqin dəyərini artırır. 
Türkiyə  yaxşı  idarəçilik,  hüququn  üstünlüyü,  hesab  verə  bilmək,  qadın-kişi 
bərabərliyi,  liberal  iqtisadiyyat,  regional  əməkdaşlıq  və  terrorizmlə  mübarizə 
sahələrində öz təcrübələrini təməl alan bir Orta Şərq vizyonuna malikdir. Buna görə 
də xüsusən Avropada əməkdaşlıq proseslərinə qatılan və Balkanlar ilə Qara dənizdəki 
regional  forumlara  liderlik  edən  Türkiyənin  əldə  etdiyi  qiymətli  təcrübələrin 
paylaşılması  imkanını  da  təqdim  edir.  Uzun  müddətdir  bölgəsində  müsbət 
dəyişikliyin  güclü  bir  müdafiəçisi  olan  Türkiyə,  bölgə  ölkələrinin  xüsusi  islahat 
səylərini  dəstəkləyir.  Türkiyə  bu  istiqamətdə,  bölgədəki  iqtisadi,  siyasi  və  ictimai 
şərtlərin  yaxşılaşdırılması  baxımından  böyük  ümid  vəd  edən  mövcud  yerli  cəhdləri 
təşviq etməkdə və dəstəkləməkdədir.
51
 Türkiyə bölgədə qalıcı sülh və sabitliyin təmin 
edilməsi yolunda ortaya çıxan fürsətin tərəflər qiymətləndirilməsini güclü bir şəkildə 
təşviq  edir.  Barış  dövrünü  irəliyə  aparmaq  üçün  tərəflər  tələb  olunacaq  hər  cür 
köməyi etməyə hazır olduğunu hər vəsiləylə bildirməkdədir. Yaxın Şərq coğrafiyası 
sahib olduğu enerji ehtiyatları ilə dünyanın ən həssas bölgələrinin başındadırBölgədə 
otuz il ərzində meydana gələcək hadisələr əvvəlcə və ən çox Türkiyəni təsir edəcək. 
Bu  səbəblə  bölgədəki  mövcud  vəziyyət  və  gələcək  proqnozlaşdırılması  və  bölgənin 
gələcəyi Türkiyə üçün əhəmiyyətlidir. Bölgədə Türkiyənin qeydsiz qalmasını maneə 
                                                           
51
 
Akbaş, Zafer (2012),Ortadoğu'da Değişim Süreci ve Türk Dış Politikası,Akademik Yaklaşımlar jurnalı, 3(1),  
 

---

45 
 
törədəcək  xüsusiyyətdə  iqtisadi  və  ictimai  hadisələr  meydana  gəlir.Yaxın  Şərq 
bölgəsi ölkələrində əvvəlcə iqtisadi islahatlara ehtiyac duyulur. Neft gəlirləri ilə neft 
zəngini  olaraq  qəbul  edilən  bölgə  iqtisadi  baxımdan  qlobal  sahədə  böyüməüş  və 
inkişafdan  heç  pay  ala  bilməmişdir.  Siyasi  quruluş,  qeyri-sabitlik  və  təhlükəsizlik 
problemləri  bunun  başlıca  səbəbidir.  İqtisadiyyat  neft  gəlirlərindən  həddindən  artıq 
asılıdır. İqtisadiyyatda fərqliləşmə yoxdur.  
Son  illərdə  Türkiyənin  Orta  Şərq  məsələlərinə  marağında  gözlə  görülər  bir 
artım  olduğu  deyilə  bilər.  Bu  artımın  ən  konkret  göstəriciləri  Türkiyə  ilə  bölgə 
ölkələri  arasında  tez-tez  prezident,  baş  nazir,  xarici  işlər  naziri  və  digər  üst  səviyyə 
səlahiyyətlilər  səviyyəsində  baxılıb  reallaşması;  Orta  Şərqi  maraqlandıran 
əhəmiyyətli mövzularda Türkiyənin diplomatik cəhdlərinin artması; Türkiyənin İran 
və Suriya ilə əlaqələrini inkişaf etdirməsi; İraq, Fələstin və Livandakı hadisələrdə rol 
oynama  səyidir.  Türkiyənin  Orta  Şərqdə  daha  aktiv  bir  siyasət  izləmə  səyinin  əsas 
səbəbinin Türkiyənin yaxın ətrafında yaşanan regional dəyişmə ilə Türkiyənin daxili 
siyasətində yaşanan dəyişmənin kəsişməsi olduğu deyilə bilər. 
11  sentyabr  hücumları,  İslam  dünyası  və  ABŞ  arasında  onsuz  da  var  olan 
gərginliyinin  yaxşıca  cəmləşməsinə  səbəb  oldu.  İslam  və  müsəlmanlar  dünya 
səviyyəsində zənn altında qalarkən, Amerika Birləşmiş Ştatları, Əfqanıstan üzərində 
bir döyüş başlatdı, İraqa qarşı bir hərəkat hazırlığına giriş və İsraillilər ikinci Fələstin 
intifadasını  əzmək  üçün  yaşıl  işıq  yandırdı.  İslamın  mübtədası  edilmək  istənən 
döyüşlər  və  terror  ilə  çalxalanan  dünyada,  AKP-nin  iqtidara  gəlişi  müasir  dünyada 
müsəlman  olmanın  mənası  və  İslam  baxımından  yeni  bir  regional  başlanğıc  təşkil 
etdi.  AKP-nin  2002  parlament  seçkilərindəki  müvəffəqiyyəti  bütün  dünyada  olduğu 
kimi,  Ərəb  dünyasında  da  heyrətlə  qarşılandı.  AKP-nin  bu  yüksəlişi  ilə  əlaqədar 
başlıca  nəzəriyyələr;  ziddiyyətli  bir  İslamçı  partiya,  dünyəvilik  zəmini  üzərindən 
hərəkət  edən  Amerikanvari  bir  İslami  hərəkət  növündən  fərqliliklər  ifadə  edirdi. 
Ancaq  Ərəb dünyasının tərəfləri  yavaş  yavaş  fərq  etməyə  başladı  ki; təkcə  Türkiyə 
deyil, bölgə yeni bir dövrün başlanğıcında idi.
52
 
                                                           
52
 
Bilhan, Murat,“Türkiye’nin Ortadoğu Politikası Nedir? Ne Olmalıdır?” 

---