“akp hakimiyyəti dövründə Türkiyənin xarici siyasəti”

46 
 
Mənşələri  Rifah  Partiyasına  dayanan  AKP  qurucuları  əlbəttə  ki,  bilinməyən 
fiqurlar  deyildi.  Bu  səbəblə,  AKP-nin  dünyəvi  dövlət  ilə  ayaqlaşması  mübarizəsi 
Ərəb  islamçıların  üçün  gerçək  bir  çevrilməsi  təmsil  edirdi.  AKP-nin  siyasi  İslamın 
quruluşunda  böyük  bir  təkamül  meydana  gətirdiyi  və  Türk  cəmiyyət  quruluşundakı 
mühafizəkar  dəyişməsi  də  gözlər  önünə  sərən  bu  meydan  oxuma,  İslamçı 
olmayanların gözündə çox daha böyük bir məna ifadə edirdi. 
AKP-nin  2002  seçkilərindəki  bu  müvəffəqiyyəti,  Türkiyədəki  səs-küyə  səbəb 
olmaqla  yanaşı,qonşu  ərəb  dünyasının  respublika  tarixində  bu  zamana  qədər 
görülməmiş  şəkildə  marağını  Türkiyəyə  çəkdi.  Türkiyə  ilə  ərəb  ölkələri  arasında  iş, 
investisiya  və  ticarət  əlaqələri,  gərək  rəsmi  müqavilələrin  bir  nəticəsi  olaraq,  istərsə 
də  xüsusi  cəhdlər  vəsiləsiylə,  daha  əvvəl  görülməmiş  səviyyədə  böyüdü.  Türkiyə, 
2006-cı  il  döyüşündən  sonra  qurulan  Cənubi  Livandakı  çox  millətli  təhlükəsizlik 
gücünün  əhəmiyyətli  bir  parçası  oldu.  Bu,  BMT-nin  çətiri  altında  da  olsa,  Türk 
əsgərinin  1-ci  dünya  müharibəsinin  sona  çatmasından  sonra  ilk  dəfə  bir  ərəb 
ölkəsində konuşlanması mənasını verirdi. Eyni zamanda, Ankara və Ərəb paytaxtları 
arasında  əlaqələr  heç  olmadığı  qədər  sıx  bir  hal  aldı.  Bunun  xaricində  Türkiyə  və 
Suriya arasında uzun müddətdir davam edən problemlər həll edilməyə başladı və iki 
ölkə  arasında  sərbəst  ticarət  razılaşması  imzalandı.  Və  Türkiyə,  Suriya-İsrail 
danışıqlarında  birbaşa  rol  oynadı.  Ancaq  AKP-nin  Ərəb  dünyasındakı  bu  sürətli 
irəliləyişi əlbəttə heç problemsiz reallaşmadı.
53
 
Türkiyənin  Yaxın  Şərq  siyasətini  dəyişməsi  AKP  ilə  başlamaq  doğru  deyil. 
1990-cı  illərin  sonunda  və  2000-ci  illərin  əvvəllərində  üçlü  koalisiya  hökumətləri 
əsnasında xarici işlər naziri İsmayıl Cem dövründə Türkiyə Orta Şərqə olan marağını 
artırmışdı.  Bu  dövrdə  istər  İsrail-Fələstin  problemi,  istər  Suriya  ilə  əlaqələrdə 
əhəmiyyətli  addımlar  həyata keçirilmişdi. Lakin  Orta  Şərqdəki daxili  dinamiklər və 
regional  statusdan  böyük  bir  dəyişiklik  olmaması,  Türkiyənin  Orta  Şərqə  artan 
                                                                                                                                                                                                 
 http://www.tasam.org/Files/Icerik/File/turkiyenin_ortadogu_politikasi_nedir_ne_olmalidir_266c9ce9-fc79-4039-89f8-
88cd7654fafe.pdf, (16.12.2014) 
 
53
 
Erdurmaz, Ali Serdar,“Libya ve Kaddafi Sonrası Dönem, Asıl İş Şimdi 
Başlıyor”,http://www.academia.edu/1192443/Libya_ve_Kaddafi_Sonrası_Dönem_Asıl_İş_Şimdi_Başlıyor,(14.12.2014
) 

---

47 
 
marağının  böyük  bir  dinamizmin  çevrilməməsinə  səbəb  olmuş  ola  bilər.    Buna 
qarşılıq 2002-ci ildə İraq Döyüşü əvvəli Orta Şərqdəki hərəkətli mühit və 2003 –dən 
sonra  tarazlıqların  dəyişməsi  Türkiyədəki  daxili  siyasi  dəyişməyə  də  bərabər 
düşmüşdür.  Yəni  regional  mübadiləsi  və  Türkiyədəki  siyasi  inkişafların  eyni 
zamanlarda  reallaşması  AKP-nin  yeni  Orta  Şərq  görüntüsünü  ön  plana  çıxarmışdır. 
Ancaq, əlbəttə, AKP ilə Türkiyənin həm daxili siyasətində, həm də xarici siyasətində 
başlayan yeniliklərin özünə xas tərəfləri var.  
AKP  hökumətinin  məşğul  olmaq  məcburiyyətində  olduğu  problemlərdən  ən 
əhəmiyyətlilərindən  biri  İraqda  yaxınlaşan  Amerika  işğalı  oldu.    İraqa  yeni  bir 
Amerika  hücumunun  gündəmə  gəldiyi  2001-ci  ilin  sonlarından  etibarən  Türkiyə, 
1990-cı  illər  boyunca  mənimsədiyi  siyasətinə  uyğun  şəkildə,  İraqın  bölünməsinə 
qarşı  olduğunu,  bölgədə  bir  Kürd  dövləti  qurulmasına  icazə  verməyəcəyini  və 
İraqdakı  türkmənlərin  qorunmasının  prioritetləri  arasında  olduğunu  açıqlamış, 
sonrasında  kürd dövlətinin qurulmasını döyüş səbəbi sayacağını elan etmişdir. 1 mart 
tərxisinin  rədd  edilməsindən  sonra  Türkiyənin  ABŞ-ın  siyasətlərindən  duyduğu 
narahatlıq  böyüdü.  Çünki  Türkiyənin  dəstək  verməməsi  ilə  ABŞ  bölgədə  ən  yaxın 
müttəfiq  olaraq  kürdləri  tapdı.  Bundan  sonra  Türkiyənin  həssaslıqları  geri  plana 
atılaraq  qırmızı  xəttlərinin  pozuntu  edildiyi  bir  çox  hadisə  reallaşdı.
54
  Türkiyə 
bölgədəki mənfi inkişafları qarşısını almaq üçün xaricdən bəzi cəhdlər etdi. Məsələn, 
"İraqa  Qonşu  Ölkələr  'yığıncaqları  təşkil  edildi.  İraq  müharibəsindən  sonra  İraqa 
tətbiq  olunan  embarqonun  qalxması  ilə  ticarət  və  tikinti  sektoru  kimi  müxtəlif 
sektorlarda Türk şirkətlərinin iş etməyə başlaması Türkiyənin İraq siyasətinə yeni bir 
gündəm  maddəsi  daha  əlavə  etdi.  Türk  parlamenti  işğalın  ərəfəsində,  Amerika 
qüvvələrinin İraqa keçişini təmin edəcək qüvvələri rədd  etməyi böyük alqış aldı. İraq 
işğalı  Türkiyədə  özünə  yandaş-dəstək  tapa  bilmədi  və  bu  da  Ərəb  ictimaiyyət 
üzərində  böyük  bir  əks-səda  meydana  gətirdi.  Rəcəb  Tayyib  Ərdoğan  hökuməti, 
Amerikanın  bölgədəki  siyasətinin  edəcəyi  mənfi  təsirləri  də  dilə  gətirdi.  Ancaq 
                                                           
54
 Davutoğlu, Ahmet, “Turkey’s Foreign Policy Vision: An Assessment of 2007”, Insight Turkey, Vol. 10, No. 1, 
January-March 2008. 

---

48 
 
Türkiyə  İraqdakı  hadisələrə  daxil  oldu  və  bu  mövzuda  hər  zaman  tutarlı  bir  siyasət 
izləməyi bacara bilmədi. 
İraqdakı  Amerika  işğalı  qısa  bir  müddət  sonra,  Türkiyə  Şimali  İraqdakı 
Amerika qüvvələri üçün əhəmiyyətli birl xətt halına gəldi. Demək olar ki, bütün digər 
ərəb dövlətləri kimi, AKP Türkiyəsiz də İraqdakı yeni məzhəbi və etnik səbəblərdən 
qaynaqlanan  problemləri  bilmirdi.  İraqdakı  təhlükəsizlik  ehtiyacı  səbəbiylə 
Türkiyəyə  Washington  tərəfindən  sünni  bölgələrə  əsgər  göndərməsi  təklif  edildi. 
Ankara  bu  dəvəti  qəbul  etdi  və  beləcə  İraqdakı  qrupların  güclü  müxalifəti  ilə 
qarşılaşdı. Türkiyə təbii olaraq, bölgədəki kürd qruplara Amerika tərəfindən verilən 
dəstək üzündən narahat oldu ancaq şimal İraqı bir sığınacaq halına gətirmiş olan PKK 
ilə mübarizə mövzusunda atacağı addımlardan əmin görünürdü. Türkiyə 2007-ci ilin 
sonlarında  Şimali  İraqdakı  PKK  düşərgələrinə  hərbi  bir  əməliyyat  təşkil  etdi.  AKP 
hökuməti  Ağ  Evə  və  Maliki  hökumətinə  etdiyi  bir  ziyarət  ilə  bu  vəziyyətə  zəmin 
hazırlamışdı onsuz da.  
İraq  müharibəsindən  sonra  Orta  Şərq  qaynaqlı  inkişaflar  Türkiyə  üçün  daha 
böyük təhdid qaynaqları yaratdı. Bu təhdidlər belə sıralana bilər: 
• İraqda mərkəzi nüfuzun zəifləməsi, İraqlı kürdlərin ölkənin şimalında böyük 
ölçüdə  mərkəzdən  fərqli  hərəkət  edən  bir  federal  bölgə  qurması  və  etnik-məzhəb 
vətəndaş müharibəsi səbəbiylə bu ölkənin parçalanması nəticəsində Şimali İraqda bir 
Kürd dövləti qurulması ehtimalı; 
• ABŞ rəhbərliyinin təpədən enicii "demokratikləşdirmə" anlayışının yaratdığı 
rejim dəyişikliyinin sabitliyi pozacağı ehtimalı; 
•  İraqda  başlayan  vətəndaş  müharibəsinin,  sünni-şiə  qarşıdurması  formasında 
bölgəyə yayılacağı və Türkiyənin də içinə çəkiləcəyi bir xaos doğurması ehtimalı; 
•  1990-cı  illərin  sonunda  məğlub  olduğu  düşünülən  PKK-nın,  Şimali  İraqda 
tapdığı uyğun mühit sayəsində 2004-cü ildən etibarən hərəkətlərini artırması; 
•  Əfqanıstan,  İraq,  Fələstin  və  Livandakı inkişaflar  nəticəsində  İranın  az  qala 
ən güclü regional aktor halına gəlməsi.
55
 
                                                           
55
  Sedat LAçıner “Türk dış politikası”  Ankara 2009 

---