“akp hakimiyyəti dövründə Türkiyənin xarici siyasəti”
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
17 Dünya ictimaiyyətinin də diqqətini çəkən və Rusiya əleyhinərı ifadələrin meydana gəldiyi bu döyüşdə Türkiyə də vəziyyətə müdaxilə etmişdir. Rusiya Türkiyənin hərbi yardım adı altında verdiyi materialların gürcü ordusunu inkişaf etdirərək bu hərəkatın başlamasını təmin etdiyini iddia etmişdir. Beləcə Türkiyənin Cənubi Osetiya hərəkatına bilvasitə dəstəyi eyham edilmişdir. 2008-ci il avqust döyüşündə baş nazir Rəcəb Tayyib Ərdoğan atəşkəsin yaradılıb Cənubi Qafqazda sabitliyin təmin edilməsi məqsədiylə Rusiya və Gürcüstan tərəflərinə görüşlər tapılmışdır 15 . Bu məqsədlə 13 avqustda Moskvaya, 14 Avqustda Tiflisə getmişdir. Bu səyahətlərdə Baş nazir Ərdoğan Türkiyənin Gürcüstanın ərazi bütövlüyünə duyduğu hörməti ifadə edərək, BMT Təhlükəsizlik Şurasının də təsdiqlədiyi Gürcüstan sərhədlərinin qorunmasından yana olduqlarını ifadə etmişdir. Eyni zamanda qarşıdurmalardan sonra çətin vəziyyətə düşən gürcü xalqına yardım etmək məqsədiylə Qızılay dəstəyi veriləcəyini söyləmişdir. Ancaq baş nazir Ərdoğanın ən böyük ifadəsi Qafqazda yaradılacaq bir sabitlik və əməkdaşlıq platformasıdır. Tiflisdəki danışıqlarında Ərdoğan mövzuya Rusiyanın da isti baxdığını ifadə etmiş, məqsədlərinin Qafqazda sülhü təsis edib, regional sabitliyi yaratmaq olduğunu açıqlamışdır. 16 Avqust müharibəsində yaşanan bir digər hadisə Gürcüstana yardım aparmaq istəyən iki Amerika xəstəxana gəmisinin Montre boğazlar müqaviləsinə uyğun olaraq boğazlardan keçişinə icazə verilməməsi olmuşdur. Bu mövzu türk-amerikan əlaqələrində də qısa davamlı bir böhrana yol açmışdır. Ancaq Türkiyə burada Gürcüstan ərazi bütövlüyünü müdafiə edib, Tiflis rəhbərliyinə dəstəyini təqdim edərkən, əhəmiyyətli bir ticarət ortağı olan Rusiya ilə də əlaqələrini pozmamaq adına tarazlıq siyasəti izləmişdir. Amerika gəmiləri Montre konvensiyasının uyğun qaydada olmadığı səbəbiylə boğazlardan keçirilməmişdi. Haqqında gedən mövzuyla əlaqəli qanunvericiliyə görə Qaradənizə sahili olmayan ölkələrin Qaradənizdə eynivaxtlı olaraq ümumilikdə saxlaya biləcəkləri donanma gəmilərinin ümumi ağırlığı 45 min ton ola biləcək. Ancaq Vaşinqton rəhbərliyinin Gürcüstana göndərmək istədiyi 15 E. Fuat Keyman ve Ziya Öniş, Turkish Politics in a Changing World, İstanbul Bilgi University Publications, İstanbul, 2008. 16 Independent International Fact-Finding Mission on the Confl ict in Georgia, Report, Eylül 2009 , 18 xəstəxana gəmilərinin yalnız bir dənəsi belə 69 min tonu aşır. Eyni zamanda Amerikanın boğazlardan gəmilərini keçirməsi üçün ən az 8 gün əvvəldən Türkiyə rəhbərliyinə bir bəyanat olması lazımdır. Türk nümayəndələr bu dövrdə Amerika tərəfindən mövzuyla əlaqədar belə bir bildiriş almadıqlarını açıqlamışdır. Ancaq irəliləyən zamanlarda prosedurların uydurulma şərtiylə Türkiyə boğazlardan Amerika gəmilərinin keçməsinə icazə vermişdir. 17 Türkiyə də Qafqaz sabitlik və əməkdaşlıq platformasını ortaya qoyaraq həm Rusiya-Gürcüstan böhranında, həm də Qafqazda ola biləcək başqa böhran problem dərinləşməyə bir çözüm olmasını ya da həll üçün mühitin təmin edilməsini istəyir. Türkiyənin Qafqaz siyasəti baxımından mövzunun çox istiqaməti vardır. Türkiyə həm ümumi xarici siyasət xəttindən həm də Gürcüstanın enerji layihələrindəki mövqeyindən ötrü bu ölkənin ərazi bütövlüyünü müdafiə etmişdir. Ancaq Abxaziya və Cənubi Osetiyanın ayrılması hər nə qədər Gürcüstan tərəfindən tanınmasa da Gürcüstanın onsuz da idarəsinin olmadığı bu torpaq parçalarının yükündən xilas olması mənasını verməkdədir. Qafqazda baş verən yeni tarazlıqlar Türkiyəyə qlobal siyasətdə rol oynama fürsəti təqdim etməklə birlikdə yeni təhlükəsizlik risklərini də özü ilə gətirməkdədir. Rusiyanın rahatlıqla Gürcüstanın bir limanına girməsi Qaradənizin təhlükəsizliyinə istiqamətli müzakirələrini yenidən gündəmə daşıyacaq. Bu mövzuda Türkiyə baxımından Qaradənizdə risklər olmaqla birliklə ciddi bir təhdidin olmadığı bir vəziyyət vardır və Türkiyə Qaradəniz üçün irəli sürdüyü mexanizmlərin bu bölgədə təhlükəsizlik üçün kafi olduğu fikirindədir. ABŞ və bəzi ölkələr xüsusilə Rusiyanın bölgə ölkələrindəki etnik mübahisələri istifadə ölkələrin daxili işlərinə qarışma siyasətinə qarşı da Qara dənizdə güclü yeni quruluşun yaradılmasını istəyirlər.. Qara dənizdə bir təhlükəsizlik boşluğu (security vacuum) olduğu düşüncəsiylə Aralıq dənizində terrorla və cinayətlərlə mübarizə çərçivəsində fəaliyyət göstərən NATO gücünün vəzifə sahəsinin Qara dənizi də əhatə edəcək şəkildə genişləndirilməsini istəyən ABŞ bu mövzuda Rumıniya və Bolqarıstandan dəstək görməkdədir. Türkiyə Qara dənizdə təhlükəsizlik məqsədi olaraq 2001-ci ildə Qara dəniz Dəniz əməkdaşlıq 17 Amnesty International, Civilians in the Line of Fire: Th e Georgia-Russia Confl ict, London, 2008. 19 dəniz vəzifə qrupunun (BLACKSEAFOR) qurulmasına liderlik etmişdir. Qara dəniz Deniz əməkdaşlıq dəniz vəzifə qrupu sahilyanı ölkələrin axtarış və xilasetmə işləri yanında qeyri-qanuni dəniz trafiki və asimmetrik təhdidlərlə mübarizədə bir vasitə olaraq meydana gətirdikləri quruluşdur. Türkiyə tərəfindən 2004-ci ildə başladılan bir cəhd də Qara dəniz Uyğunlaşma hərəkatı (Operation Black Sea Harmony) dır. 2006- ci ilin sonuna qədər Türkiyənin icra etdiyi hərəkata 27 dekabr 2006-cı il tarixində Rusiya Federasiyası da qatılmışdır. Bu hərəkatın vəzifəsi qeyri-qanuni fəaliyyətlərə qarışdıqlarından şübhə duyulan ticarət gəmiləri təsbit etmək və izləməkdir. Rusiya Qərbə qarşı enerji sahəsində fəal mövqeyi itirməmək üçün enerji qaynaqlarına sahib ölkələr ilə bu qaynaqların öz torpaqlarından beynəlxalq sahəyə daşınması üçün müqavilələr bağlamışdır. Rusiyada Qafqaz və Orta Asiyada Qərbin dəstəklədiyi layihələrə qarşı cəhdlər edilir. Məsələn, Bakı-Tiflis-Ceyhan neft boru xəttinə Qazaxıstan neftinin də daxil olmasına maneə törətmək üçün Rusiya Qazaxıstan ilə Tengiz hövzəsindəki neftin mövcud boru xəttinin tutumunun yüksəldilərək Rusiyanın Novorosisk limanına daşınmasını ehtiva edən bir razılaşma imzalamışdır. 18 Yenə Rusiya Türkiyənin də dəstəklədiyi və qABaqcıllarından olduğu Xəzərdən keçən təbii qaz boru xətti ilə Türkmənistan qazının Azərbaycan qazı ilə birlikdə Türkiyə üzərindən Avropaya çatdırılması layihəsi olan NABUCCO-ya maneə törətməyə yönəlik bir müqaviləni Türkmənistan ilə imzalamışdır. Türkiyə Azərbaycan və Türkmənistan qazlarının torpaqları üzərindən dünyaya açılmasını istəyir və Rusiya-Qərb əlaqələrinin gərginləşməsi Türkiyənin dəstəklədiyi layihələri ön plana çıxarır. Bu çərçivədə NABUCCO layihəsi də yenidən gündəmə daşınmışdır. Azərbaycan qazının Türkiyə üzərindən Yunanıstana çatdırılması üçün təməli 2005-ci ildə atılan boru xəttinin 18 noyabr 2007-ci il tarixində açılması da həm Türkiyə- Azərbaycan əlaqələri baxımından həm də Türkiyənin bölgə enerji qaynaqlarının daşınmasında tranzit rol oynaması baxımından əhəmiyyətlidir. 19 18 MERT O. 2004: Türkiye’nin Kafkasya Politikası ve Gürcistan, s.160., İstanbul 19 Gareth Winrow, Turkey, Russia and the Caucasus: Common and Diverging Interests, Chatham House, Briefi ng Paper, Noyabr 2009 Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|