“akp hakimiyyəti dövründə Türkiyənin xarici siyasəti”
Partiya iqtidarının yeni olaraq xarakterizə edilən xarici siyasət ifadəsinə
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
20 AK Partiya iqtidarının yeni olaraq xarakterizə edilən xarici siyasət ifadəsinə, Türkiyənin tarixi və bu keçmişin gətirdiyi məsuliyyətə vurğulanmış, bu çərçivədə bir cür təsir sahəsi yaratmağa çalışılmışdır. Bu sahədə ya da coğrafiya, prioritetli olaraq Türkiyənin qonşuları və onu əhatə edən yaxın ətrafıdır. Bu məzmunda xarici siyasət prioriteti olaraq "qonşularla sıfır problem"in hədəfləndiyi, təhlükəsizlik-azadlıq, demokratiya tarazlığı, regional səviyyədə xarici siyasət, qonşularla inteqrasiya ifadələrin önə çıxardıldığı, bu hədəfə çatmaqda da "ritmik diplomatiya" formasında adlandırılan daha girişkən və fəal bir diplomatik yanaşmanın izlənilməyə çalışıldığı görülmüşdür. Ana ox, çox ölçülü bir xarici siyasət izlənilməsi və problem mərkəzli yanaşmadan həll-mərkəzli bir yanaşmaya keçid kimi vurğulanıb. Bu yanaşmada bir bölgə olaraq Qafqaz ən azından avqust 2008-ə qədər çox da prioritetli deyildi. Prioritet AB üzvlüyü və Orta Şərqdəki inkişaflar qarşısında Türkiyənin mövqeyini gücləndirir. Qafqaz Türkiyənin "Asiyaya açılan qapı"sı və meydana gəlməyə yeni başlayan Qara dəniz bölgəsi içində bir ana sahə olaraq qiymətləndirilmişdir. Qafqazı ara-sıra önə çıxardan digər başlıqlar isə Rusiya ilə inkişaf edən əlaqələrin regional inkişaflara təsir etməsi, ABŞ-ın bölgəyə yönəlik artan marağının Türkiyəyə təsirləri və enerji siyasətinin olmağı idi. AK Partiya dövrü xarici siyasətinin ümumi çərçivəsini təyin edən ad olaraq qəbul edilən Əhməd Davudoğlu Qafqazı Türkiyənin "yaxın quru hövzəsində" iştirak edən və Balkanlar və Orta Şərqlə birlikdə bu hövzəni təşkil edən alt bölgələrdən biri olaraq xarakterizə etməkdədir. Türkiyənin Qafqaza baxışında Azərbaycan Davudoğlunun dəyərləndirmələrində də mərkəzi bir mövqedədir. Qafqazda Azərbaycan, Balkanlarda isə Albaniya sabit və güclü bir regional mövqe qazanmadıqca, Türkiyənin hər iki bölgədəki çəkisini artıra bilməsi də, yaxın dəniz hövzəsi içində olmaqla birlikdə sərhəd hadisələri içində qalan Adriatik və Xəzərə istiqamətli siyasətlər yarada bilməsi də mümkün olmaz. AK Partiya iqtidarının avqust 2008-ə qədər olan dövründə, əvvəlki dövrdən fərqli bir Qafqaz siyasətinin varlığından bəhs etmək olmaz. 2001-ci ildən sonrakı dövrdə yenə əvvəlki dövrə bənzər şəkildə, bölgənin əsas problemi xüsusiyyətindəki dondurulmuş anlaşılmazlıqlara Gürcüstan və Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində 21 yanaşılmış, problemlərin həllində yaxşı niyyət və əməkdaşlığı vurğulayan baxış bucağı müdafiə olunmağa davam etmişdir. Regional əlaqələrin davamı üçün Gürcüstan-Azərbaycan oxunun qorunduğu, iqtisadi, siyasi və hərbi bağların gücləndirilməyi çalışıldığı görülür. İqtisadi və ticarət əlaqələri sürətlə inkişaf etdirilmiş, mədəni bağlar qorunmağa çalışılmış və enerji-nəqliyyat sahəsində addımlar atılmışdır. 20 BTC neft boru xətti ilə yanaşı Bakı-Tiflis-Qars təbii qaz boru xətti inşa edilmiş, Qərb müttəfiqlər Ermənistanı kənar etdiyi iddiasıyla qarşı çıxmalarına baxmayaraq "Dəmirdən İpək yolu" olaraq da xatırlanan Qars-Tiflis-Bakı dəmiryolu xəttinin inşası üçün cəhdlər də olmuşdur. Bu dövrdə Gürcüstan dəstəklənmiş və Ermənistan təzyiq altına alınmağa çalışılmışdır. Bu yanaşmanın əks olunması ilə paralel 2004-cü ildə Acariyada yaşanan hadisələrdə Türkiyənin səssizliyini qoruduğu, Saakaşvili rəhbərliyinin Acariyanın muxtariyyatı ortadan qaldıran yanaşmasına mənfi bir reaksiya verilmədiyi görülməkdədir. Qısacası,tətbiqlərə və inkişaflara baxıldığında yuxarıda qiymətləndirilən ümumi tənqidi baxışa baxmayaraq 2008-ə qədər olan dövrdə Türkiyənin Qafqaza istiqamətli siyasət və tətbiqlərində əvvəlki dövrlərdən çox fərqli bir mövqe nəzərə çarpmışdır. İqtisadi güc mənasında Azərbaycanla müqayisə olunmayacaq bir ölkə olmaqla yanaşı, Gürcüstanın 2008-ci ildə adam başına düşən gəlirin 631 dollardan 2.800 dollara çatdığı görülür. Türkiyə Gürcüstanın iqtisadi və ticarət həyatındakı ən önəmli ölkə mövqeyindədir. Türkiyə və Gürcüstan arasında 1992-ci ildə 17.8 milyon dollar olan ümumi ticarət həcmi 2008-ci ildə 1 milyondan 520 milyon dollar səviyyəsinə çatmışdır. Türkiyənin 2005-ci ildən etibarən Gürcüstanın iqtisadi həyatında 17% payla Rusiyanın ardından ikinci böyük ortaq mövqeyi 2006-cı ildə birinciliklə yer dəyişdirib. 21 Gürcüstan, Türkiyənin köhnə Sovet coğrafiyasında iqtisadi və ticarət əlaqələrində Rusiya Federasiyasından əvvələ keçə bildiyi yeganə köhnə Sovet respublikasıdır. Eləcə də bunun xaricində 2006-cı ilin axırında yekunlaşdırılan Bakı- Tiflis-Ərzurum və ya Cənubi Qafqaz təbii qaz xətti, Bakını da əhatə edəcək şəkildə genişləndirilən Qars-Tiflis dəmiryolu layihəsi, Çoruh çayı üzərindəki Deriner 20 Turkey´s Political Relations With Georgia , http://www.mfa.gov.tr/turkey_s-political-relations-with-georgia.en.mfa , 02.07.2011. 21 Турция и Грузия упрощают правила пересечения границ – МИД,http://newsgeorgia.ru/politics/20110212/213730960.html, 03.07.2011 22 hidroelektrik stansiyası və Tiflis beynəlxalq hava limanı layihəsi kimi ortaq layihələr Gürcüstanı iqtisadi baxımdan Türkiyəyə yaxınlaşdırmışdır. Qafqaz Türkiyə üçün əhəmiyyətli fürsətlər təqdim edən və Türkiyənin qlobal siyasətdə təsirli olmasının bir vasitəsi ola biləcək olan bölgədir. Qlobal siyasətlər baxımından enerji mövzusu ön plana çıxmaqdadır. Xüsusilə Qərb baxımından, enerji təhlükəsizliyi baxımından bölgə enerji qaynaqlarının qısa zamanda Qərbə çatdırılması və Rusiyaya olan asılılığın azaldılması əhəmiyyət daşımaqdadır. Qafqaz ölkələrinin sabitliyi və Orta Asiya ilə əlaqələri bu nöqtədə əhəmiyyət daşımaqdadır. Türkiyə Azərbaycan və Gürcüstan ilə olan əlaqələriylə bu mövzuda ən təsirli regional gücdür. 22 Qafqazdakı güc mübarizəsiylə bəslənən təhlükəsizlik problemlərində Rusiya hərbi mənada bölgədəki fəaliyyətini davam etdirmə və bu yolla təzyiq etmək siyasətini tətbiq edir. Rusiya baxımından Ermənistan ilə olan əlaqələri və bu ölkədəki hərbi varlığı daha da əhəmiyyət qazanmışdır. Türkiyə Gürcüstan və Azərbaycanın Qərb ilə yaxınlaşması və təhlükəsizlik sisteminə inteqrasiyasında əhəmiyyətli rol oynamaqdadır. ABxaziya və Cənubi Osetiyanın Gürcüstandan ayrılmasıyla Gürcüstanın iki bölgə ilə əlaqədar so-runun da həll vc qalan torpaqları üzərində Gürcüstanın bütünlük-günüm qorunması və demokratikləşməsi Türkiyə tərəfindən dəstəklənəcəkdir. Türkiyənin bölgəyə istiqamətli siyasətində enerji təhlükəsizliyi əhəmiyyətli bir yer tutmaqdadır. NABUCCO layihəsi daxil enerjinin torpaqlarından keçməsi Türkiyənin enerji təhlükəsizliyinin zəmanəti olacaq. Bunun gerçekləşməsi üçün isə Qafqazdakı siyasi sabitliyin davamlılığı lazımlıdır. Türkiyə bölgəyə istiqamətli siyasətinin formalaşmasında enerji təhlükəsizliyi və siyasi sabitlik faktorlarını nəzərə etməkdədir. 1.2 XXIəsrin əvvəllərində Türkiyə-Ermənistan münasibətləri Türkiyə 2002-ci ildən sonra Ermənistan siyasətindəki bu dəyişikliyə “iki dövlət arasında münasibətlərin normallaşması” adını verdi. “Normallaşma” Ədalət və İnkişaf Partiyasının (Adalet və Kalkınma Partisi (AK Parti) təşkil etdiyi hökumətin 22 Georgia-Turkey relations set an example, http://www.turkishweekly.net/news/2418/ georgia-turkey-relations-set-an- example. html, 21 January 2005 Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|