Almaz həSƏnqizi aşiq yaradiciliği mühaciRƏt folklorşÜnasliğinda
Yüklə 4,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I FƏSİL AZƏRBAYCAN MÜHACİRƏT FOLKLORŞÜNASLIĞINI ŞƏRTLƏNDİRƏN İCTİMAİ-SİYASİ VƏ ƏDƏBİ- KÜLTÜROLOJİ AMİLLƏR
radıcılığı mühacirət folklorşünaslığında” əsəri həmin tədqiqat ların təhlili məqsədilə yazılmışdır. Monoqrafiyada həm ustad, həm də sovet senzurası üçün “arzuolunmaz” mövzulardan bəhs edən aşıqların yaradıcılığı ilə bağlı təhlillər aparılmışdır. Bundan əlavə, vətənindən didərgin düşən mühacir aşıqlann həyat və yaradıcılığı araşdırılmış, bu qədim sənətin digər xalqların mədəniyyətinə təsirilə bağlı aparı lan tədqiqatlar nəzərdən keçirilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, mühacirətdə aşıqlarla bağlı apa rılan tədqiqatlar çox zəngin və əhatəlidir. Bu, belə bir qənaətə gəlməyə imkan verir ki, haqqında mühacirətdə tədqiqat aparılmış hər bir aşığın yaradıcılığı bundan sonra da dəfələrlə araşdırma mövzusu olacaqdır. Hər zaman olduğu kimi, bu tədqiqatın da yaranmasında dəyərli məsələhətlərilə təmənnasız olaraq mənə yol göstərən xeyirxah müəllimim, AMEA-mn müxbir üzvü, filologiya elmləri doktoru, professor Azad Nəbiyevə təşəkkürümü bildirirəm. 10
AZƏRBAYCAN MÜHACİRƏT FOLKLORŞÜNASLIĞINI ŞƏRTLƏNDİRƏN İCTİMAİ-SİYASİ VƏ ƏDƏBİ- KÜLTÜROLOJİ AMİLLƏR Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutu və sovet-rus qoşunlarının torpaqlarımızda ağalıq etməyə başlaması yalnız yeraltı və yerüstü sərvətlərin talanmasma imkan yaratmadı, eyni zamanda milli mədəni abidələrin, tarixi əski zamanlara söykənən qədim əlyazmaların, maddi sübutların məhvi ilə yanaşı, xalqın əsrlər boyu yaratdığı söz sənətinin də inkişafının qarşısını aldı, həmçinin onların yaddaşlardan silinməsi, türk kültürünün ya- bançılaşdırılması üçün ağlagəlməz fəaliyyətlər meydana çıxdı. Bu qeyri-insani siyasətə sosialist ölkəsində yaşayan ziyalılar etiraz etdikdə müxtəlif yollarla susdurulmağa başlandı; kimi güllələrlə, kimi uzaq Sibirin “buzlu cəhonnərri’ində... Bu sosialist siyasəti təkcə Azərbaycanda deyil, sovet əsarə tinə düşən bütün, hətta əhalisi slavyanmənşəli olan respublika larda yürüdülürdü və türkoloqlar tərəfindən imkan düşdükcə tən qid edilirdi. Ukraynanın Çemiqov vilayətində dünyaya gələn, Ukrayna Maarif Qurumunun rəhbərliyinə qədər yüksələn, lakin sovet siyasətinə boyun əymədiyi üçün illərlə əsir düşərgələrimin işgəncələr altında saxlanan, çox böyük çətinliklərdən sonra Ame rikanın Virciniya ştatının Raymond şəhərinə mühacirət etməyə məcbur qalan məşhur türkoloq Vasili Vasiloviç Dubrovski (1897- 1966) özünün 1955-cı ildə Münhendə Sovetlər Birliyini Öyrənmə institutu tərəfindən nəşr olunan “Dərgi”dəki “Ukrayna şərqşünas lığının təşkili və dağıdılması” adlı məqaləsində bu barədə yazır: “ ... əski təcavüzkarlığın yeni sovet kommunist imperializmi şəklində xortlaması türklər haqqında obyektiv elmi tədqiqat fəaliyyəti üzərində öldürücü bir təsir icra etdi; alimlər, təəssüf ki,
tamamilə kommunist siyasətinin və ideologiyasının əmrinə itaət etmək zorunda qaldılar. Kommunist partiyasının elm üzərindəki bu təhkimçiliyi onun süqutuna, obyektivliyini qeyb etməsinə və keçən əsrin batil fikirlərinə dönməsinə yol açdı”(l 16, s. 24). Bu sətirlərin müəllifi bir türk deyil, dürüstlüyünü itirmə diyi üçün böyük əzablara məruz qalan, lakin təmiz vicdanını qoruyaraq həqiqəti, yalnız həqiqəti etiraf etməkdə israrlı olan əslən slavyan, yəni bir ukraynalı alim - türkoloqdur. Dubrov- skinin də yazdığı kimi, sovet siyasəti, xüsusən türkdilli xalqlar üçün heç də çarizmin yeritdiyi müstəmləkəçilikdən fərqlənmirdi və bu isə bütün elm sahələrində daha çox özünü göstəmıəkdə idi. Sovet ideologiyasının yanlış münasibəti ilə xalq ədəbiy yatının tədqiqinin qarşısı alınmaqla yanaşı, bəzən saxtalaşdı- rılaraq təbliğ olunurdu ki, bu da mühacirətdə ciddi şəkildə eti razla qarşılanırdı. SSRI-dəki xalqlar üçün XX əsrin dəhşətli 30- cu illərində Almaniyada M.Ə.Rəsulzadənin redaktorluğu ilə nəşr olunan “Qurtuluş” (1934-1939-ci illərdə Berlində “İnsanlara hürriyyət, millətlərə istiqlal” şüarı ilə “Azərbaycan Milli Qurtuluş Hərəkatının orqanı” adı altında 49-50 sayı çıxan dərginiıı sorumlu müdiri Hilal Münşi olmuşdur - Л.Н.) dərgisinin 35-ci sayında dərc edilən belə etirazlardan biri - Hilal Münşinin “Alman mət buatında Azərbaycan” adlı məqaləsi xüsusilə maraq doğurur. 1937-ci ildə baş verən hadisələrlə bağlı Almaniya mətbuatında gedən yazıları xülasə edən Hilal Münşi (Əslən Şuşadan olan Münşizadə Hilal Mirzəhüseyn oğlu Azərbaycan Xalq Cüm huriyyəti tərəfindən təhsil almaq üçün Almaniyaya göndərilmiş, onun süqutundan sonra orada qalmış, Azərbaycan legionunun rəhbəri olmuşdur) məqaləsində ilk cümlədən başlayaraq, Azər baycandakı ağır yaşam şərtlərini təsvir etmişdir: “Azərbaycanda aylardan bəri cərəyan edən yeni sovet vəhşət və dəhşətləri Moskva cəlladları tərəfindən məmləkətimizin bütün münəvvər kütləsi əleyhinə yürüdülən yeni məhvetmə siyasəti şair, mühərrir, müəllim, yüksək məktəb professoru və tələbəsi, hətta orta məktəb 12 şagirdlərinə qarşı başlanan müdhiş mücadilə alman mətbuat orqanlarını ötədən bəri məşğul etməkdədir” (138, s. 20). Bütün elm sahələri haqqında ətraflı məlumatların verildiyi və bu gün də həmin situasiyanı dəyərləndirmək baxımından ak tuallığını qoruyan həmin məqalənin xalq ədəbiyyatı ilə bağlı olan hissələri xüsusilə diqqətəlayiqdir. Almaniyanın “A ngriff’ qəzetindəki “Stalini kim tərənnüm edir?” başlıqlı məqalə isə dövrün mənzərəsini canlandınnaq üçün ən yaxşı mənbə hesab edilə bilər. Hilal Münşi həmin məqalə haqqında yazır: “Azər baycanın məhv edilməsini ört-bas etmək və bu məqsədlə xalqın gözünü boyamaq üçün bir sıra komediyalar oynamaq istəyən Moskvanın bu oyunlarına xüsusi bir yazı həsr edən digər məşhur alman orqanı “A ngriff’ qəzeti “Stalini kim tərənnüm edir?” (№ 223) 1937-ci il sentyabr tarixli nüsxəsində Moskvanın Azər baycan maskalarını bu surətlə açmaqdadır: “Xalq ədəbiyyatının nə olduğu haqqında Herderin məşhur tərifindən sonra artıq 'bu xüsusda kimsənin heç bir şübhəsi qalmamışdır. Sadəcə, sovet adamlarıdır ki, Herderdən (H.Münşi xüsusi çıxarışda: “Herder - məşhur alman filosofu, şairi və xalq ədəbiyyatı müdəqqiqlərin- dəndir” şəklində əlavə məlumat verm işdir-/!/?.) daha ağıllı olduqlarına inanmışdırlar. Və bu səbəblə olacaq ki, onlar da öz metodlan ilə “xalqın səsi”ni bir araya toplayırlar”) 138, s. 20-21). Elə ilk cümlələrdən başlanaraq, Hilal Münşinin əsarətdə əzab çəkən vətənində Moskvanın apardığı siyasətə qarşı qəzəbi görünməkdədir. Lakin burada diqqəti cəlb edən digər məqam alman qəzetinin bu vəziyyətə kəskin münasibəti və xalqların mənəvi sərvətlərinə sovet siyasətinin qeyri-obyektiv münasibə tinin ironiya ilə təsviridir. Məqalədən görünür ki, Moskvanın Tarix İnstitutu ayrıca bir komissiya təşkil etmiş və onun heyətinə: “çalışan bəşəriyyətin Lenin və Stalin kimi böyük simaları ilə Stalinin yeni Konsti tusiyası haqqında vücuda gəlmiş olan xalq ədəbiyyat və xalq mahnılarına dair materiallar toplamağı” tapşırılmışdır (138, s. 21 ). 13 Yüklə 4,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|