Altay məMMƏdov kəNGƏRLƏR
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TÜRKÜSTANI ƏRƏB ORDULARI YOX, QURAN FƏTH ETDĠ
46
qanlı əməliyyatlar və tədbirlər keçirdikdən sonra Cəbrail ibn Yəhya Səmərqəndi almağı qarĢısına əsas məqsəd qoyur. «Burada mübarizə ərəblər üçün xüsusilə çətin idi; belə ki, burada təkcə Muğanna ardıcıllarının fanatik nifrəti ilə deyil, həm də əsas etibarı ilə Sırdəryanın o biri tərəfindən gəlmiĢ böyük sayda türklərlə üzləĢməli oldular». Muğannanın ardıcılları Kermindən Pənckəndə qədər olan ZərəfĢan vadisinin müdafiəsinə fəallıqla hazırlaĢırdılar. Onların müttəfiqləri olan türklər özlərinin çevik, coĢğun və bacarıqlı çıxıĢları ilə ibn Müslümün hərbi düĢərgəsinə ərzaq və sursat gətirilməsinə mane olurdular. Herat hakimi Səid hökumət qoĢunlarına ərzaq kimi 10 min qoyun gətirərkən türklər ZərəfĢanın sol sahilində Ərbican və Zerman arasında bütün heyvanları ələ keçirib özləri ilə qənimət kimi aparmağa nail oldular. 780-ci ildə Muğannanın tərəfdarları Buxarada yenidən baĢ qaldırır. Burada Muğannanın mənĢəcə türk olan Gülərtəkin adlı sərkərdələrindən bir daha coĢğun fəaliyyət göstərirdi. Görünür, onun sərəncamında yaxĢı silahlanmıĢ süvari türk dəstəsi və Muğannanın tərəfdarları vardı (17,172). Mavəraunnəhr əhalisinin ərəb istilaçılarına qarĢı üsyanları ara vermir. Ən böyük üsyan 806-cı ildə ibn Leysin baĢçılığı ilə kükrədi. Xəlifənin Səmərqənddəki valisi öldürüldü. ġəhər bir müddət üsyançıların əlində qaldı. Həmçinin köçəri türklər də üsyançıların köməyinə gəldilər. 704-cü ildə Qərbi Türk xaqanlığı süqut etdikdən sonra Semireçyedə hakimiyyət türkəĢlərin əlinə keçir. Onlar qara və sarı türkəĢlərə bölünürdülər. Qara türkəĢlərin baĢında Səmərqəndlilərin ərəblərlə mübarizəsində dəfələrlə onlara kömək etmiĢ Sulu xan dururdu. Yuxarıda verdiyimiz məlumatların müəllifləri özlərinə sual verməyiblər ki, türklər nə üçün Orta Asiya əhalisinin köməyinə bu dərəcədə müntəzəm və ardıcıl gəliblər, köçərilərlə oturaqların belə münasibətləri hansı əsasda yarana bilərdi? Nə üçün oturaq Orta asiyalılarla oturaq əhəmənilər və oturaq yunanlar əmin-amanlıq Ģərantində yola gedə bilməmiĢlər? Onlara qarĢı üsyanlar nədən ötrü imiĢ? Sovet tarixçiləri faktların bu cür düzümünə əhəmiyyət və diqqət verməmiĢlər Lakin hadisələrin mahiyyəti nə qədər ört-basdır edilirsə edilsin, faktların üzü çox bərk olur. Cavab aydındır: Türklər müxtəlif adlı türk qurumlarından ibarət Orta asiyalılarla eyniköklü idilər. Orta Asiya köçəri türklərin, o cümlədən AĢina (Bozqurd) türklərinin Altay kimi ana yurdu idi. Hunların və AĢina türklərinin dini inancları kəngərlərin və baĢqa türk etnoslarının etiqadları ilə eyni idi - Tanrıçılıq! Onların hakimiyyət mövqeləri toqquĢmurdu, əksinə bir-birini tamamlayırdı. Qərbi Türk xaqanlığının Orta Asiyada ticarətin və kənd təsərrüfatının, sənətkarlığın inkiĢafını qorumaq üçün lazım gələndə qoĢun göndərməsi bununla bağlı idi. Türk xaqanları Orta Asiya üçün himayəçi idilər. 47
Bununla da türklərin yalnız XII - XIII əsrlərdən atdan düĢüb oturaq həyata baĢlamalardı haqqında Ģablon fikri qətiyyətlə rədd etməliyik. Orta Asiya və həndəvərindəki Ģəhərsalma ənənələri də bunu sübut edir. Qədim türk etnoslarının bəziləri eradan çox-çox əsrlər qabaq oturaqlaĢmağa baĢlamıĢlar. Eradan əvvəlki minilliklərdə Orta Asiyanın aparıcı etnosu olmuĢ sakların, massagetlərin, sarmatların, alanların və b. irandilli sayılması tarixin eybəcər hala salınması nümunəsidir. Lakin tarixi həqiqət nə vaxtsa üzə çıxır. Deməli, türk xaqanlığı ilə Orta Asiya əhalisi arasındakı mehriban, iĢgüzar münasibətlərin ən əsas və baĢlıca səbəbi onların eyni soy kökünə mənsub olmaları idi. Həqiqət budur.
Hər hansı cahanĢümul ideologiya meydana gələndə təkcə özünün üstünlüklərini təbliğ etməklə kifayətlənmir, özündən qabaqkı mədəni irsə qarĢı çıxır. Xristianlıq çoxallahlılıqla mübarizə Ģüarı altında antik dünyanın mədəniyyət sahəsində əldə etdiyi misilsiz nailiyyət nümunələrini də məhv etdi. Nəyə görə? Öz ideologiyasının cəmiyyətdə daha rahat, daha möhkəm bərqərar olması xatirinə. Avropa renessansından əvvəl meydana gəlmiĢ islam renessansı antik yunanların dəqiq elmlər və fəlsəfə sahəsindəki nailiyyətlərini səliqə ilə üzə çıxarıb öyrənməyə və yaymağa baĢladı. Kilsə də antik dünyanın incəsənətini, heykəltəraĢlıq və rəssamlığını həmçinin bəzi filosofların traktatlarını özəlləĢdirərək ideologiyasına uyğunlaĢdırdı, aĢkarda məhv etdiklərini sonradan özününkü etdi (Kommunist ideologiyasının kilsə və məscidləri yerlə-yeksan etməsi ilə müqayisə edin). Müsəlman dini də aliliyini təbliğ edə-edə bütləri sındırdı. Yeni ideologiyanı sürətlə yaymaq arzusundan o qədər daxili enerji toplanır ki, bunun güclü təzyiqi nəticəsində özündən əvvəlki görüĢləri və bunlarla bağlı mədəni irsi məhv etmək əməlləri böyük vüsət alır. Bütün bunlar dəfələrlə təkrar olunduğuna görə bir qanunauyğunluğa çevrilir. Yeni ideologiya nə qədər cazibədar olursa-olsun, onun yayıcılarının Ģəxsi keyfiyyətlərindən çox Ģey asılı olur. Lakin bu məsələdə Türküstanın bəxti gətirməmiĢdir. Buraya islamı yaymaq adı ilə gələn ərəb qoĢunlarının sərkərdəsi nə islama, nə insanlığa hörməti olmayan qəddar Küteybə ibn Müslüm olmuĢdur. Biz çox vaxt türk dünyasının böyüklüyü muqabilində, runi yazıların azlığından gileylənirik. Halbuki bu səbəbsiz deyil. «Orta Asiya və Turan ərazisində xüsusilə Mavəraunnəhrdə türk yazısı ərəb cəhalətpərəsti Küteybə ibn Müslüm tərəfindən (701 - 714) ciddi qadağan edilmiĢdi. Bu barədə Əbu Reyhan Biruni (949-cu ildə vəfat etmiĢdir) demiĢdir: Türk yazısı yox edilmiĢdir. Kitablar hər yerdə yandırılmıĢdır. Savadlı adamlar (türkcə) fiziki məhv edilmiĢdir. Bir sözlə, qədim türk yazısını bilənlərdən salamat qalan olmamıĢdır» (30, 130). Bu azmıĢ kimi Küteybənin əmri ilə dəyərli metallardan (qızıl, gümüĢ) düzəldilmiĢ Yüklə 0,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|