Amea nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 38 J.Piaje 1 xətti üzrə sırf psixoloji, C.Miller 2 , N.Xomski, T.Salama-Kazaku 3 xətti üzrə həm psixoloji, həm də linqvistik, yəni qismən də olsa, adına uyğun şəkildə psixo- linqvistik mahiyyət daşıyır 4 . Nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsi” adlandırılan və yaradıcısı- nın A.Leontyev olduğu qəbul edilən üçüncü psixolinqvis- tik istiqamətin və ya məktəbin istinad etdiyi psixoloji əsaslar L.Vıqotskinin və A.R.Luriyanın 5 irəli sürdüyü “fəaliyyət nəzəriyyəsi”dir. Linqvistik əsaslar kimi L.Vıqotski tərəfindən “işə çevrilmiş söz” 6 , A.Leontyev tərəfindən isə “real və virtual işarə” 7 anlayışları irəli sürülsə də, linqvistik əsasların yalnız adda mövcud olduğunu desək, heç də səhv etmərik. “Nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsi”nin əsas metodologiyası sırf psixoloji meto- dologiyadır. Linqvistik əsasların psixolinqvistik tədqiqat- lar üçün qəbuledilməz olduğunu iddia edən E.F.Tarasov yazır: “eksperimental şəkildə aparılan psixolinqvistik tədqiqatların əsasında heç bir linqvistik təsəvvür dayana bilməz” 8 . E.F.Tarasovun fikrincə, “psixolinqvistik araşdır- dırma aparan tədqiqatçılara “Sizin işinizin əsasında hansı 1 Пиаже Ж . Психология интеллекта. – В кн.: Избранные психологические труды. М.: Просвещение, 1969, с. 55-231. 2 Миллер Дж., Галентер Е., Прибрам К. Планы и структура поведения: Пер. с англ., Москва, “Прогресс”, 1965, 238 с. 3 Салама-Казаку Т. Методология психолингвистики и некоторые ее примечания//Психолингвистика за рубежом. Москва, “Наука”, 1972, с. 15-42. 4 Daha ətrafl bax: Əsgərov M.B. Linqvopsixologiya və ya..., 2011, s. 43-46, 56-62. 5 Лурия А.Р. Язык и сознание. Москва, “МГУ”, 1979, 320с. 6 Выготский Л.С. Мышление и речь. Москва, Издательство “Высшая школа”, 1959, 254 с. 7 Леоньтев А.А. Эвристический принцип в восприятии, порождении и усвоении речи // Вопросы психологии 1974, № 5, с. 34-53. 8 Тарасов Е.Ф. Тенденции развития психолингвистики. Москва, “Наука”, 1987, с. 136. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 39 linqvistik nəzəriyyə dayanır?” deyə sual vermək belə qanunauyğun sayılmamalıdır” 1 . Bu nəzəriyyənin ideya atalarının dilindən deyilən bu fakt bir daha sübut edir ki, “Nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsi”nin tətbiqi ilə nəzərdən keçirilən və həll olunan bütün problemlər sırf psixoloji mahiyyət daşıyır 2 . Biheviorizm və neobiheviorizm nəzəriyyələri, eləcə də, nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsi əsasında ilk baxışdan konkret nitq, mətn və ya söyləmin şərhinə həsr olunan tədqiqat əsərlərində belə, sırf psixoloji problemlərin həlli birinci dərəcəli əhəmiyyət daşıyan məsələlər kimi ön planda dayanır. Aparılan bütün psixolinqvistik araşdırmaların hər sətrindən, hər cümləsindən aydınca görünür ki, bu tədqi- qatlarda linqvistik problemlərə ikinci dərəcəli məsələlər kimi baxılır, psixolinqvistik araşdırmalarda onların həlli o qədər də əhəmiyyətli hesab olunmur. Biheviorizmə, neobiheviorizmə və nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsinə əsaslanan psixolinqvistikada ilkin meyar və ya apellyativ vahid olaraq söz götürülür, düşünmə və təfəkkür proseslərinin, dolayısı ilə də dərketmə prosesinin əsasında nitqin və ya dilin dayandığı iddia edilir. Belə bir mövqe, təbii ki, dilin və nitqin adekvat analizinin önünə sədd çəkir. Çünki ilkin meyar və ya apellyativ vahid əsasında prosesi izah etmək olar. Amma proses əsasında apellyativ vahidi və ilkin meyarı izah etmək ümumiyyətlə, mümkün deyil. Məhz bu səbəbdəndir ki, psixolinqvistika öz tədqiqat obyekti olan nitqin yaranma və mənimsənilmə prosesinin 1 Tarasov Y.F, göstərilən əsəri, s. 135. 2 Daha ətrafl bax: Əsgərov M.B. Linqvopsixologiya və ya..., 2011, s. 65-77. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 40 ümumi mexanizmini şərh edərkən yalnız psixoloji məsələ- lərə toxunur. Linqvistik məsələləri isə, ümumiyyətlə, şərh edə bilmir. Buna görə də “Nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsi nitq fəaliyyəti prosesinin analizinə linqvistik mövqedən yox, sırf psixoloji mövqedən yanaşır” 1 kimi açıqlamalarla bu çatışmazlığı ört-basdır etməyə cəhdlər göstərilir. Nitq fəaliyyəti prosesinin analizinə sırf psixoloji möv- qedən yanaşan, sadəcə psixoloji məsələlərin həllinə cəhd edən, linqvistik məsələlərə isə, ümumiyyətlə, əhəmiyyət verməyən bu elmi istiqamətin nə üçün “psixolinqvistika” və ya “psixoloji dilçilik” adlandırılmasının məntiqi və məramı isə, ümumiyyətlə, aydın deyildir. Məhz bu səbəbdən də biz irəli sürdüyümüz nəzəriyyənin adında “psixolinqvistik nəzəriyyə” ifadəsindən deyil, “linqvo- psixoloji nəzəriyyə” ifadəsindən istifadə etməyi daha məqsəduyğun hesab etmişik. Psixologiya elmində konneksiya, koqnitivologiya termin və anlayışları yeni deyil. Təxminən 1960-70-ci illərdən başlayaraq bu terminlər biheviorizm və neobihe- viorizmin daxili elementləri kimi psixologiya elmində işlənməyə başlanmışdır. Psixologiyanın dilçiliyə güclü meyli də məhz bu dövrlərə təsadüf edir. O dövrlərdən başlayaraq konneksianist psixolinqvistika və koqnitiv psixolinqvistika terminlərinə və ya adına də rast gəlinir. Məlum olduğu kimi istənilən psixolinqvistik nəzəriy- yənin psixoloji və linqvistik əsasını, reallaşma mexaniz- mini əks etdirən sxematik modelinin olması vacib şərtdir. Amma çox təəssüf ki, nə konneksianist, nə də koqnitiv psixolinqvistikanın müstəqil istiqamət kimi nə nəzəri 1 Tarasov Y.F, göstərilən əsəri, s. 97. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|