Amea nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 62 qədər hər bir söz də müstəqil gerçəklik elementidir və bütün digər gerçəklik elementləri kimi onlar da intellekt obrazlarına transformasiya olunaraq dərk edilirlər. Bu qənaət “Nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsi”nin yanlış bazis üzərində qurulduğunu və yanlış bünövrə üzərində qurulan hər bir nəzəriyyə kimi, nəticə etibarı ilə onun da uğur- suzluğa məhkum olduğunu söyləmək üçün kifayətdir. Bu mövqedən yanaşdıqda informasiyanı kompüterin yaddaşına daxil edərkən müşahidə olunan ara kodlaşdırma və ya aralıq proseslərin mövcudluğunu insani dərketmə və təfəkkür prosesində axtaran N.Xomskini belə bir bənzət- mə və ya analogiyaya görə “Nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsi” tərəfdarlarının nə üçün belə ağır tənqidlərə məruz qoy- masının əsl səbəbi də aydın olur. Belə ki, “Nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsi” tərəfdarları insani dərketmə və təfəkkür pro- seslərində ara kod və ya aralıq proseslərin mövcudluğunu heç bir halda qəbul edə bilməzdilər. Əks halda, onlar dərketmə və təfəkkür proseslərini söz və ya nitq əsasında şərh edə və psixoloji fəaliyyət nəzəriyyəsinin nitqə tətbi- qini də, təbii ki, heç bir vəchlə “Nitq fəaliyyəti nəzəriy- yəsi” adlandıra bilməzdilər. Çünki, əslində, psixoloji proses və ya fəaliyyət söz, nitq vasitəsilə deyil, intellekt obrazı və ya kodu vasitəsilə baş verir. Buna görə məlum nəzəriyyəyə “Nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsi” yox, “İntellekt obrazı nəzəriyyəsi” və yaxud da “İntellekt kodu nəzəriy- yəsi” adını vermək lazım gələrdi. Bu qısa şərhlərdən də göründüyü kimi, forma, söz və nitq “Nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsi” tərəfdarları nə qədər israrla inkar etsələr də, mahiyyət etibarı ilə aralıq proses- lərdə müşahidə olunan ara kodlarıdır, daha doğrusu, kod funksiyalı transformativ vasitələrdir. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 63 Burada bilərəkdən şərhlərimizin qavranılması və başa düşülməsi daha asan olsun deyə yalnız vizual, vokal, frik- tual, tastual, attaral təmasda olduğumuz, yəni birbaşa hiss orqanlarımız vasitəsilə varlığını qəbul etdiyimiz real, əşya, obyekt və hadisələrin intellekt obrazlarının yaranması haqqında danışdıq. Başvermə prinsipi, üsul və qaydaları daha mürəkkəb olan sinktual dərketmə, onun mərhələ, akt və fazaları, belə dərketmə nəticəsində yaranan intellekt obrazları haqqında isə daha sonra danışacağıq. Tədqiqatın bu mərhələsi üçün heç bir prinsipial əhə- miyyət daşımasa belə, sadəcə “Nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsi” tərəfdarlarının yanlış yolda olduğunu bir daha sübut edən əyani bir fakt kimi onu da qeyd edək ki, dağ gəzintisi ilə bağlı dərk edilən, meşə, ağaclar, musiqi, giləmeyvə, quş- lar, böcəklər və s. ilə bağlı dərketmənin bu fazasında bizim sözə və ya nitqə heç bir ehtiyacımız olmadı. Doğrudur, bəzən dərk olunan mənzərə, musiqi və ya meyvə ilə bağlı nə isə deyir və ya düşünürük, məsələn, “nə gözəl mənzərədir, musiqidir, meyvədir..., filan şeyi xatırladır” və s. Amma bu deyilən və ya düşünülənlərin həmin gerçəklik vahidlərinə aid elementlərin intellekt obrazlarına transformasiyası və qəbul edilməsi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. O sözlər olsa da, olmasa da, dərketmə aktının birinci fazası olan informasiyanın qəbulu prosesi öz axarı ilə gedəcəkdir 1 . İkinci faza. Biz dağ gəzintisi zamanı gördüyümüz ecazkar mənzərəni, bənzərsiz musiqini və bu cənnət ba- ğında yediyimiz dadlı, ətirli, yumşaq giləmeyvələri yadı- 1 Əslində, bu deyilənlər “Nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsi” tərəfdarlarının, eləcə də dərketmə və təfəkkür vahidinin “söz” olduğunu iddia edənlərin mövqeyinə vurulan sarsıdıcı zərbədir. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 64 mızda saxlayır, bəlkə də ömrümüzün sonuna qədər unutmuruq. Dərketmə prosesinin ikinci fazası hesab olunan və yad- da saxlama fazası adlanan bu mərhələdə beynimizdə haq- qında danışılan dağ gəzintisi ilə bağlı minlərlə intellekt obrazı yaranır, öz aralarında birləşərək vahid obrazlar silsiləsinə çevrilir və baş beynimizin müəyyən hissəsində mühafizə olunur. Beləliklə, dərketmənin ikinci fazası və ya birinci yarımaktı başa çatır. Dərketmənin ilk baxışdan çox sadə görünən ikinci fazasında və bütövlükdə birinci yarımaktında beynimizdə hansı psixoloji proseslərin baş verdiyini bir qədər təfərrü- atlı şəkildə aydınlaşdırmağa çalışaq. Yuxarıda gerçəklik elementi və intellekt obrazları haq- qında danışarkən qeyd etmişdik ki, dərketmə baxımından insanın istənilən formada təmasda olduğu bütün ətraf aləm yalnız gerçəklik elementlərindən ibarətdir. Real və ya irreal olmasından asılı olmayaraq, ətraf aləmin bütün vahid və elementləri, eləcə də bu vahid və elementlərə aid olan real və ya irreal əlamət və keyfiyyətlərin, bu vahid və elementlərə aid olub həqiqətən baş verən və ya baş verdiyi güman, təsəvvür, ehtimal edilən hərəkətlərin hər biri müstəqil gerçəklik elementləridir. Bütün bu gerçəklik elementləri insanın beyin aparatı tərəfindən eyni qayda ilə, yəni intellekt obrazlarına çevrilərək qəbul edilir. Məsələn, Qubada dağ gəzintisi zamanı təmasda oldu- ğumuz giləmeyvə ilə bağlı beynimizdə yaranan intellekt obrazlarını fikrən xatırlamağa çalışaq. a. Vizual təmasın nəticələri (görünüşü ilə bağlı): ümu- mi görünüşü deformasiyalı kürə şəklindədir, ümumi rəngi açıq qırmızıdır, gövdəsi kiçik kürəciklərin birləşməsindən Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|