Amea nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 68 tının yardımı ilə intellekt obrazları silsiləsi şəklində bir- ləşərək yaddaşımıza həkk olunur. Nəzərə alaq ki, konkret bir gerçəklik elementinə ekvi- valent olan intellekt obrazından fərqli olaraq, intellekt obrazları silsiləsi yönü və məqsədi baxımından şəhərdəki çoxmənzilli binalardan ibarət mürəkkəb sistemi və ya həmin sistemlərin birləşməsindən əmələ gələn meqapolis sxemini xatırladır. Belə ki, çoxmənzilli bina, bir tərəfdən müxtəlif dil, din, irq, peşə və sənət sahiblərinin yaşadığı binalardan biri kimi, digər tərəfdən də, konkret qrupların (məsələn, rusların, xristianların və ya hərbi qulluqçuların) yaşadığı çoxsaylı binalardan biri kimi meqapolisdəki çox- mənzilli binalar sistemində nəzərdən keçirilə bilər. Ayrılıqda götürülmüş hər bir intellekt obrazları silsiləsinə bir tərəfdən konkret bir hadisə ilə bağlı (mə- sələn, Qubada dağ gəzintisi), eləcə də həmin silsiləyə daxil olan ayrı-ayrı elementlərlə bağlı (məsələn, dağ gə- zintisi, mənzərə, musiqi, dad, qoxu və s.) müraciət oluna bilər. Başqa sözlə desək, intellekt obrazları silsiləsinin yaranması və ona istinad məsələsində fərdilik və ortaq cəhətlilik prinsipləri nəzərə alınmalıdır. Konkret olaraq haqqında danışılan dağ gəzintisi ilə bağlı yaranan intellekt obrazları silsiləsi bir tərəfdən müstəqil “Quba gəzintisi” silsiləsi kimi formalaşır. Digər tərəfdən isə həmin silsilədəki obrazların bir qismi digər “Vizual təmas” silsilələri ilə, bir qismi digər “Friktual təmas” silsilələri ilə, bir qismi digər “Tastual təmas” silsilələri ilə, bir qismi digər “Attaral təmas” silsilələri ilə birləşərək ən böyük meqapolis sxemlərindən daha mürək- kəb sistem yaradır. İntellekt obrazları silsilələrinin əmələ gətirdiyi siste- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 69 min mürəkkəbliyini tam olaraq təsəvvür edə bilmək üçün bir faktı da nəzərə alaq ki, intellekt obrazları heç də bu sxemdə göstərildiyi kimi stabil dördbucaqlı formasına malik deyil və onların əmələ gətirdiyi sistem heç də həmin dördbucaqlıların kəsişməsi formasında təzahür etmir. Böyük ehtimalla intellekt obrazlarının əmələ gətirdiyi silsilənin real mənzərəsini təsəvvür edə bilmək üçün ilk növbədə fəza müstəvisindən və təbii ki, mürəkkəb xarici görünüşə malik fəza fiqurlarından qarışıq şəkildə istifadə etmək daha doğru olardı. Çünki intellekt obrazlarının bir- ləşməsindən yaranan silsilə, bizim təxəyyül gücümüzün ən mürəkkəb sistem anlayışı ilə bağlı təsəvvür edə biləcə- yi ən çoxşaxəli və qarışıq sxemlərdən belə dəfələrlə mürəkkəbdir. Yenə də analogiya prinsipindən istifadə edərək belə deyə bilərik ki, intellekt obrazlarının birləşməsi nəticəsin- də insan beynində yaranan dərketmə və təfəkkür sistemi bütün serverləri, saytları və protokolları nəzərə alınmaqla vahid dünya internet sisteminə bənzəyir. Amma bu sistem dünya internet sistemindən də dəfələrlə mürəkkəb və zəngindir, istifadə imkanları baxımından isə, ondan dəfə- lərlə effektiv, sürətli və asan idarə olunandır. Dərketmə aktının ikinci fazasının və ya birinci yarım- aktının analizinin nəticələrinə əsaslanaraq belə deyə bilə- rik ki, insanın beyin aparatı tərəfindən təmasda olduğu bütün gerçəklik elementlərinə ekvivalent olan intellekt ob- razları yaradılır. Yadda saxlama məhz intellekt obrazları vasitəsilə həyata keçirilir. Qeyd edək ki, haqqında danışılan gerçəklik elementləri ilə bağlı yaranan intellekt obrazlarının yadda saxlanılması fazasında da dilə heç bir ehtiyac duyulmur. Əks halda, söz AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 70 qarşılığı olmayan gerçəklik elementlərinin dərk olunaraq yadda saxlanılması mümkün olmazdı. Doğrudan da, əgər dərketmə və təfəkkürün vahidi söz və ya nitq olsaydı, o halda adı məlum olmayan əşya, varlıq və hadisələri dərk edə bilməzdik. Gözümüzlə gör- düyümüz, əlimizlə toxunduğumuz, gözlərimizi yumarkən belə, dəqiq obrazını bütün təfərrüatları ilə xatırladığımız, amma adını bilmədiyimiz əşya və varlıqları dərk etdiyi- mizi inkar etməli olardıq. Bu da nə normal məntiqə, nə də elmə sığan bir məsələ deyil. Üçüncü faza. Haqqında danışılan gəzintidən sonra illər keçir. Bir dəfə təsadüfən hiss etdiyimiz bir çiçək qoxusu, duyduğumuz melodiya, dad, yaxud gördüyümüz başqa bir mənzərə həmin “Quba gəzintisi” zamanı eşitdiyimiz musi- qini, yediyimiz meyvəni və ya bütövlükdə həmin dağ gəzintisi ilə bağlı bütün təfərrüatları bizə xatırladır. Beləliklə, dərketmə və təfəkkür prosesinin xatırlama və ya yada salma adlanan üçüncü fazası reallaşmış olur. Bu fazada baş verən psixoloji prosesləri bir qədər aydınlaş- dırmağa çalışaq. Əvvəlki yarımaktın şərhində insan beynində yaranan dərketmə və təfəkkür sisteminin dünya internet sisteminə bənzədiyini qeyd etmişdik. Eyni fikri davam və inkişaf et- dirərək deyə bilərik ki, yaddaşımızdakı hər hansı məluma- tın tapılması və ondan istifadə, bir növ “Google” xidmə- tindən istifadə yolu ilə internet sistemində olan müvafiq məlumatın axtarılıb tapılmasına və ondan istifadəyə bən- zəyir. Fərq yalnız ondadır ki, internetdə olan lazımi məlu- matı tapmaq üçün “Google” axtarış xidməti proqramına daxil olmaq, axtarılan məlumatla bağlı “açar kod”u daxil etmək və “axtar” komandası verməklə proqramı işə sal- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|