Amea nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 44 psixoloji proseslər də ümumi tədqiqatın tərkibinə daxil edilir. Bu mövqe və tendensiya konneksianist psixolin- qvistikada da müşahidə olunur. Amma biheviorizm və klassik neobiheviorizm bunu birmənalı şəkildə qəbul- edilməz hesab və elan edirdi. Monoqrafiyanın bu fəslində linqvo-psixoloji vəhdət nəzəriyyəsinin şərhinə onun minimal vahidlərinin tanıdıl- ması ilə başlayıb, nəzəriyyənin ümumi sxeminin müəyyən olunması və reallaşma mexanizminin nümayişi ilə davam edəcəyik, psixoloji və linqvistik əsaslarının izahı ilə bu nəzəriyyənin şərhini tamamlayacağıq. Növbəti fəsildə isə bu nəzəriyyənin tətbiqi ilə sözün, nitqin və dil sisteminin linqvo-psixoloji mahiyyətini açmağa çalışacağıq. Məlum olduğu kimi istənilən nəzəriyyə özünə məxsus olan minimal vahidlərə, ilkin əsaslara və reallaşma mexa- nizminə malik olmalıdır. Bu baxımdan təqdim edilən linqvo-psixoloji vəhdət nəzəriyyəsinin şərhinə onun mini- mal vahidlərinin tanıdılması ilə başlayırıq. İlkin meyar və apellyativ vahidin seçilməsi, düzgün əsaslandırılması və tədqiqatın əvvəlində xüsusi olaraq izah edilməsi çox vacibdir. Bu, həm tədqiqatın bütün mərhələ- lərinin uğurla davam etdirilməsi, həm də tədqiqat və onun nəticələrinin anlaşıqlı bir şəkildə başqalarına şərh edilməsi üçün müstəsna dərəcədə əhəmiyyət kəsb edir. Çünki əsas məsələni həll etmədən, ikinci dərəcəli məsələlərlə bağlı problemlərin düzgün qoyuluşu belə mümkün deyil. Söylənən fikrin düzgünlüyünün sübutu və əməli tətbiqi məsuliyyətindən yaxa qurtarmaq üçün “Nitq fəaliyyəti nə- zəriyyəsi”nin yaradıcıları olan A.A.Leontyev və E.F.Tara- sov kimi də davranmaq olardı. Amma biz bu tədqiqatçılar kimi psixolinqvistik tədqiqatda ilkin meyar və apellyativ AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 45 “vahidləri müəyyən etmək olmaz və buna ehtiyac da yox- dur” 1 deyərək bu problemdən yan keçə bilmərik. Bir çox tədqiqat əsərlərində “dərk olunan minimal vahid” və “dərketmə və təfəkkür proseslərinin reallaşma- sına şərait yaradan minimal apellyativ vahid” eyni bir şey kimi qəbul edilir və onların hər ikisini ifadə etmək üçün eyni bir anlayışdan, “dərketmə vahidi” anlayışından və ya terminindən istifadə olunur. Bunun yarada biləcəyi xaos və anlaşılmazlığın qarşısını almaq üçün biz bu tədqiqat çərçivəsində həmin terminin əvəzinə öz mahiyyətinə və funksiyasına uyğun olaraq iki fərqli termindən istifadə etməyi daha düzgün hesab edirik. Haqqında bəhs edilən problemi, yəni müəyyən edilməsi lazım gələn minimal vahidləri ən sadə şəkildə belə ifadə edə bilərik: “dərk olunan minimal vahid” deyər- kən, biz hər nəyi dərk ediriksə, məhz onu, yəni dərk olunan şeyi nəzərdə tuturuq; “dərketmə və təfəkkür proseslərinin reallaşmasına şərait yaradan minimal apel- lyativ vahid” deyəndə isə, biz nəyin köməyi ilə dərk ediriksə, onu, yəni dərketməni təmin edən şeyi nəzərdə tuturuq. Gerçəklik elementi. İlkin olaraq bu suala cavab verməyə çalışaq: Biz nəyi dərk edirik və ya başa düşürük, dərk edilən və ya yadda qalan şey nədir? V.P.Zinçenkoya görə, “... dərketmə vahidi dedikdə subyekt tərəfindən həyata keçirilən bu və ya digər əməli tapşırığı yerinə yetirərkən müəyyənləşdirilən məzmun 1 Tarasov Y.F, göstərilən əsəri, s. 136-137. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 46 başa düşülür. Belə vahidlər işıqlılıq səviyyəsi, xarici görü- nüş, əşyaların digər əlaməti və ya əlamətlər kompleksi, bütöv əşyalar, nəhayət, əşyaların məzmunu və onlar ara- sındakı münasibətlər ola bilər” 1 . Burada terminoloji olaraq “dərketmə vahidi”ndən danışılsa da, şərhlərin mahiyyəti bizim təklif etdiyimiz dərk olunan minimal vahid anlayışına daha uyğundur və bu baxımdan müəyyən mənada bizim fikirlərimizi dəstəkləyir. Dərk olunan minimal vahid ətraf aləmdə mövcud olan əşya, varlıq və hadisələrin insan beynində inikasını təmin edən minimum cəhətləri, xüsusiyyətləridir desək, yəqin ki, səhv etmərik. Miqyasından, əhəmiyyət dərəcəsindən asılı olmayaraq, hər hansı bir xüsusiyyət əşyanın, varlığın və hadisənin ən sadə və bəsit şəkildə olsa belə, təsəvvürünü yaradırsa, həmin xüsusiyyəti müvafiq əşya, varlıq və hadisənin dərk olunan minimal vahidi hesab etmək olar. Ayaqlar üstünə bərkidilmiş lövhə “masa”nın dərk olunmasını təmin edirsə, bu əlaməti masanın “dərk olunan minimal vahid”i hesab etmək olar. Masa ilə bağlı yaddaşımızda olan ən ümumi cəhət də elə məhz budur. Masanın 1, 2, 3, 4, 5, 6 və s. ayaqlı olması, böyük və kiçik olması, metaldan, şüşədən, ağacdan və ya plastikdən olması, yazı, mətbəx, ofis, bağ üçün olması heç bir əhəmiyyəti kəsb etmir. Hər bir konkret masa ən qeyri-adi və ya fərqli xüsusiyyətlərə malik olsa belə, o bizim yadda- 1 Daha ətraflı bax: Зинченко В.В. Психология восприятия. Москва, Издательство “Московского университета”, 1973, 246 с. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|