Amea nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 101 hafizə olunduğu kodlar qrupuna qeyd olunur (yadda sax- lanılır) və beləliklə, həmin tərəvəz gerçəklik elementi kimi dərk edilir. Birinci aktın üçüncü fazasında həmin tərəvəzin birinci intellekt obrazı bənzər vizual və funksional xüsu- siyyətlərə malik digər gerçəklik elementlərinin baş beyin- də mühafizə olunan intellekt obrazları və ya kodları ilə birlikdə aktiv yaddaşa gətirilir, yəni yada salınır, xatırla- nır. Dərketmə prosesinin ümumi qaydalarına uyğun olaraq birinci aktın üçüncü fazasında aktiv yaddaşa gətirilən in- tellekt obrazları dördüncü fazada modullaşaraq sonrakı beyin aktivliklərinin icrası üçün ən uyğun olan obraz və simvollara çevrilir 1 . Bu fazadan sonra icra olunan sinktual dərketmə prosesi ilə həmin tərəvəzə ad veriləcəyinə görə, birinci aktın dör- düncü fazasında həmin tərəvəzin birinci intellekt obrazı həm vizual şəkildə, həm də onun forma və funksiyalarının təsvirindən ibarət olan mətnlər şəklində aktiv yaddaşa gətirilir. Onunla bərabər bənzər vizual və funksional xüsu- siyyətlərə malik olan digər gerçəklik elementlərinin birin- ci intellekt obrazları da həm vizual şəkildə, həm də həmin tərəvəzlərin forma və funksiyalarının təsvirindən ibarət olan mətnlər şəklində, ikinci intellekt obrazları isə bu gerçəklik elementlərinin adlarına ekvivalent olan sözlər, yəni kələm, qoza, nar sözləri kimi aktiv yaddaşa gəlir. Sinktual dərketmənin birinci fazasında forması, funksi- yası, təbiəti və s. cəhətləri nəzərə alınmaqla həmin tərə- vəzə ad verilir. Bənzərlik və analogiya prinsiplərinə uyğun olaraq bu tərəvəzə qırxıqbaş və ya narağzı adı da vermək olardı. Amma başqa analogiya və bənzərlik, eyni zamanda 1 Daha ətraflı bax: Əsgərov M.B. Dərketmənin mexanizmi..., 2006, N 4, s. 44-59. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 102 bir sıra digər linqvistik cəhətlər də nəzərə alınmaqla ənginar adı verilmişdir. Sinktual dərketmənin ikinci fazasında bu tərəvəzin yed- di hərfdən ibarət olan adının ənginar şəklində yazılışını və ənginar kimi tələffüzünü əks etdirən sözə ekvivalent olan ikinci intellekt obrazı yaranır və həmin tərəvəzin birinci intellekt obrazı ilə birləşərək vahid kod əmələ gətirir. Bu kod bənzər vizual və funksional xüsusiyyətlərə malik digər gerçəklik elementlərinin intellekt obraz və kodlarının baş beyində mühafizə olunduğu kodlar silsilə- sinə qeyd edilir (yadda saxlanılır). Beləliklə, həmin tərəvəzin adı ənginar kimi dərk edilmiş olur və bununla da, ikinci intellekt obrazının yaranması ilə bağlı sinktual dərketmə prosesi başa çatır. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, istənilən dərketmə prosesinin ikinci yarımaktı, daha əvvəl qəbul edilmiş intellekt obrazının və ya kodunun yenidən aktiv yaddaşa gətirilməsi və ondan praktik şəkildə istifadədir. Gerçəklik elementlərinə hansı adın verilməsindən asılı olmayaraq, istənilən halda nəzərə almaq lazımdır ki, gerçəklik elementinə verilən ad, dildə həmin gerçəklik elementinə ekvivalent olan dil struktur vahididir. Başqa sözlə desək, gerçəklik elementinin dil güzgüsündəki əksi- dir. Verilən adın məhz nə olmasına baxmayaraq, yetər ki, həmin ad eyni dil daşıyıcıları tərəfindən eyni tərzdə dərk olunsun və ya mənimsənilsin. Çünki L.V.Şerbanın qeyd etdiyi kimi, dil sisteminin vahidliyi, eyni məzmunla bağlı bənzər reaksiyaların yaranmasını şərtləndirir 1 . 1 Щерба Л.В. Языковая система и речевая деятельность. Ленинград. “Наука”, 1974, с. 28. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 103 Bu və ya digər gerçəklik vahidinə verilən ad gerçəklik vahidinin dərketmə güzgüsündəki obrazının dil güzgü- sündəki əksi olmaqla yanaşı, dilin maddi hissəsini təşkil edən struktur vahididir. Başqa sözlə desək, hərf və ya səslərdən ibarət materiya formasıdır, yəni ikinci sıra gerçəklik vahididir. Bu səbəbdən ikinci sıra gerçəklik vahidi olan söz yenidən vizual-vokal dərketmə yolu ilə dərk edilərək ikinci intellekt obrazının yaranmasına səbəb olur. Beləliklə, özü də, adı da obyektiv aləmdə var olan və tərəfimizdən dərk edilən eyni bir gerçəklik vahidi ilə bağlı beynimizdə iki gerçəklik elementi və iki intellekt obrazı mövcud olur. Bunlardan birincisi gerçəklik vahi- dinin özünə ekvivalent olan birinci in- tellekt obrazıdır. İkincisi isə, gerçəklik vahidi ilə bağlı məlumat vermək məq- sədi ilə yaradılmış dil struktur vahidi, yəni söz şəklində mövcud olan ikinci sıra gerçəklik elementinin dərk olun- ması nəticəsində yaranan ikinci intel- lekt obrazıdır. İO-1 Kitab İO-2 Hər iki intellekt obrazı həmişə eyni bir intellekt ko- dunda olur və onlardan birinin xatırlanması avtomatik ola- raq digər intellekt obrazının da xatırlanmasına və aktiv yaddaşa gətirilməsinə səbəb olur. Linqvo-psixoloji vəhdət nəzəriyyəsinin adındakı vəhdət sözü məhz bu birliyi, bu üzvi birləşməni nəzərdə tutur. Bəzən ayrı-ayrılıqda bu obrazlardan birinin aktiv yad- daşda tam şəkildə xatırlanmasına baxmayaraq, digər obra- zın xatırlanmasında gecikmələr olur. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|