Anab L m dali

 
 
27 
ifade eder. 
Buraya  kadar  bahsetmiş  olduğumuz  değerle  ilgili  bilgiler,  değeri  değer 
olmayandan ayıran bir biçim tartışmasına işaret eder. Bu biçim tartışmasında özetle değer, 
olguya nitelik yükleme ve olguyu uygun bulma veya bulmama (tasvip etme veya etmeme) 
durumudur. Genel olarak değer, aynı anlamı ifade eden uygun bulma, beğenme veya tasvip 
etme  terimleriyle  ifade  edilir.  Ancak  tasvip,  tasdik  anlamında  değildir.  Tasdik,  zorunlu 
olarak bir tavır almayı ve tasvip etmeyi içermez. Adam Smith, tasvibi (approbation), bizim 
için bazı özellikleri kabul edilebilir veya kabul edilemez yapan zihnin bir yeteneği olarak 
görür. Ona göre beğeni ve tasviple biz bir davranışı diğerine tercih eder, doğru ve yanlışın 
adını  koyarız.
70
  Tasdik  ise  bir  inanç  durumunu  ifade  eder  ve  her  inanç  durumu,  inanan 
kişide bir tavır değişikliği meydana getirmez. Değer, bu anlamda inançtan veya tasdikten 
daha fazla bir şeydir.  
Değer  biçmek/vermek,  aynı  zamanda  bir  tavır  almayı  ifade  eder.  Örneğin, 
ABD’nin Irak savaşını kazanacağına inanabilirim; ancak buna hiçbir değer vermeyebilirim. 
nandığımız her şeye değer vermediğimize göre değer vermek, inanmaktan daha fazla bir 
ş
eyle  var  demektir.  Ancak  her  değer  vermede  zorunlu  olarak  tasdik  vardır.  Bu  anlamda 
değerle  inanç  arasında  ortak  bir  yön  vardır:  tasdik.  Ancak  tasviple  tasdik  doğru  orantılı 
olmak zorunda değildir. Bu, onlar arasında mantıksal bir ilişkiden ziyade izafî bir ilişkinin 
olduğuna işaret eder. Aksi takdirde aynı şeyi tasdik eden iki insanda bu tasdik, ortaya bir 
tavır  ortaya  çıkarırdı.  Oysa  aynı  tasdike  sahip  iki  insanda  iki  ayrı  tavır  ortaya 
çıkabilmektedir.  Örneğin,  borsanın  bu  gün  yükseliyor  olması,  borsada  parası  olanı 
sevindirirken  yatırımını  dövize  yapan  kişiyi  üzer.  Ne  borsada  ne  de  dövizde  yatırımı 
olmayan kişi ise bu bilgi (tasdik) karşısında bir tavır değişikliği yaşamaz. 
Bu yaklaşım, genel olarak üzerinde ittifak edilen ortak bir tarzı ifade etmediği gibi 
liberallerin  de  ortak  düşünceleri  değildir.  Liberaller,  değerler  konusunda  iki  temel 
yaklaşımı  benimserler:  değeri  sadece  bir  tasdikten  ibaret  gören  deontolojiler  ve  değeri 
tasdikten daha fazla bir şey olarak gören sonuççular. Bu, kesin bir ayrımdır. Bir şeye değer 
biçme başta olmak üzere, bu iki düşüncede birçok şey birbirinden farklıdır. 
3. Değer Biçme 
Değer biçme, bir davranışın veya olgunun iyi veya kötü olduğuna karar vermektir. 
“Kürtaj  olmanız  kötüdür.”  dediğimizde  bir  davranışla  ilgili;  “Bireysellik  iyidir.” 
dediğimizde  bir  olguyla  ilgili  karar  vermiş  oluruz.  Ahlâkî  karar  alma,  çevreyle  olan 
ilişkilerimizle  başlar.  Bu  ilişkiler  sonucunda  duygularımız,  her  tecrübemize  bir  etiket 
                                                 
70
  
Smith, Moral Sentiments, s. 315. 

---

 
 
28 
koyar. Bu, bir anlamda değer etiketidir ve davranışın veya olgunun kıymetini takdir eder. 
Etiketler,  iyi  veya  kötü  tecrübelerimizi  yansıtır.  Bir  şeyi  iyi  olarak  tecrübe  etmek,  onun 
bizde bir sempati, hayranlık, sevinç, kıskançlık, cazibe, coşku, haz, mutluluk, ilham, ilgi, 
memnuniyet veya huşu duygusu bırakmasıdır. Bir şeyi kötü olarak tecrübe etmek ise onun 
bizde  bir  şok  etkisi,  şaşkınlık,  kızgınlık,  tiksinti,  sinir,  can  sıkıntısı  ve  acı  duyguları 
uyandırmasıdır.  Bu  anlamda  değer  biçmemizi  sağlayan  tecrübeler,  bir  takım  olumlu  ve 
olumsuz  tepkiler  vermemizi  ve  bir  tavır  almamızı  sağlayan  tecrübelerdir.
71
  Değer  biçme 
tavırları sevgi duyma, saygı gösterme, itibar etme, takdir etme, gurur duyma, hayran olma 
veya bunların zıddı gibi farklı şekillerde olabilir. 
Öncelikle  değer  biçmek,  değer  vermek  ve  değerlendirmek  gibi  değerle  ilgili 
ifadeler  arasındaki  farkı  ortaya  koymak  gerekir. Değer  vermek,  insanların  bir  şeyi  belirli 
ölçütlere  göre  ele  almasıdır.  ‘Değerlendirme’de  insanlar,  ölçütleri  benimsemek  zorunda 
olmadıkları  gibi  kendi  davranışlarını  bu  ölçütlere  göre  de  düzenlemeyebilirler.  Değer 
biçme  ise  insanların  bir  şey  hakkında  nasıl  değerlendirmede  bulunacakları  ile  ilgili 
ölçütlerin  belirlenmesini  ifade  eder.
72
  Örneğin,  yalancı  şahitlik  yapmayı  ele  alalım. 
“Deontolojik  bir  yaklaşım,  yalancı  şahitliğin  hiçbir  şekilde  doğru  bir  davranış  olarak 
görülemeyeceğini;  bu  tavrın  istisnasının olamayacağını  ileri sürer  ve bence bu,  doğru  bir 
yaklaşımdır.”  dediğimizde,  yalancı  şahitlikle  ilgili  deontolojik  bir  değerlendirmede 
bulunmuş  oluruz.  Burada,  biz  ölçüt  koymuyoruz;  sadece  deontoloji  tarafından  konulmuş 
belirli ölçütlere göre bir hükümde bulunuyoruz. Başka bir ifade ile “Yalancı şahitliğin kötü 
olduğu  doğrudur.”  diyerek  bir  ahlâkî  karara  verdiğimiz  değeri  ortaya  koymuş  oluyoruz. 
Ancak  “Âdil  bir  yargılamanın  veya  hukukun  üstünlüğünün  olmadığı  bir  mahkemede 
yalancı  şahitlik  yapmamızı  gerektiren  durumlar  olabilir.  Ahlâk  kuralları,  zamana  ve 
ş
artlara göre değişir.” dediğimizde, yalancı şahitliğe bir değer biçmiş oluruz.  
Değer  biçmeksizin  değerlendirmede  bulunabiliriz.  Değer  biçmek,  ahlâkî  bir 
yargıya nasıl ulaşıldığını, değer vermek ise var olan bir ahlâkî yargıya karşı tutumumuzu 
ifade eder. Değer biçmenin olumsuzu, değer biçmemektir ve bu, ahlâkî bir karar almamak, 
bir  tutum  sergilememek,  bir  değer  bildiriminde  bulunmamak  veya  bir  durum  karşısında 
tarafsız  olmak  demektir.  Oysa  değer  vermenin  olumsuzu,  değer  vermemektir.  Bu,  bir 
tutum  sergilemeyi  (tavır  almayı),  bir  değer  bildiriminde  bulunmayı  veya  bir  durum 
karşısında taraf olmayı ifade eder. Değer biçmek, ahlâkî kararlar almakla; değer vermek, 
bu yargıları değerlendirmekle ilgilidir. Her hangi bir durum karşısında nasıl davranmamız 
gerektiği üzerine akıl yürütüyor, ne tür bir davranışın bizim için iyi olacağını kestirmeye 
çalışıyorsak  ve  süreç  içerisinde  beklentilerimizi  ve  eğilimlerimizi  gözetiyorsak  bir  değer 
                                                 
71
  
Anderson, age., s. 2. 
72
  
Age.
, s. 6. 

---