Anafilaktik şok üzrə klinik protokol

 

6

 Protokol allerqoloq-immunoloqlar, anestezioloq-reanimatoloqlar, 

təcili tibbi yardım həkimləri, cərrahlar, stomatoloqlar, ilkin səhiyyə 

xidmətləri səviyyəsində çalışan terapevtlər, ailə  həkimləri üçün 

nəzərdə tutulmuşdur. 

 

Protokolun məqsədləri 

►

 

Sübutlu təbabət prinsiplərinə  əsaslanmış müasir metodlar tətbiq 

etməklə  AŞ-nin diaqnostika, müalicə  və profilaktikasının 

təkmilləşdirilməsi 

►

 

AŞ ilə bağlı ölüm hallarının azaldılması 

ÜMUMİ MÜDDƏALAR

 

Anafilaktik şok (AŞ): 

►

 

həyat üçün təhlükə yaradan kəskin böhranlı vəziyyətdir 

►

 

sürətlə inkişaf edərək ağır hemodinamik pozğunluqlar törədir 

►

 

orqanizmdə dərin hipoksiya yaradır  

►

 

həyati vacib orqanların zədələnməsi ilə müşayiət edilir.  

AŞ sürətli immunoloji reaksiya kimi, sensibilizasiya olmuş 

orqanizmə allergenin təkrar daxil olması zamanı tosqun 

hüceyrələrdən və bazofillərdən mediatorların xaric olması 

nəticəsində əmələ gəlir (B). 

Epidemiologiya 

Anafilaktik  şok,  əksərən allergik xəstəliklərdən  əziyyət çəkən 

şəxslərdə inkişaf edir (A). 

Atopik xəstəlikləri olan şəxslərdə anafilaktik şokun inkişaf etmə 

tezliyi daha yüksəkdir (C). 

Anafilaktik şok hospitalizə olunmuş 3000 xəstədən 1-də qeydə alınır. 

Dərman mənşəli anafilaktik şokdan ölüm göstəricisi 25%-ə qədər 

çatır. 

İnsekt (arı sancması) anafilaksiyası  səbəbindən ölüm göstəricisi 

1 000 000 əhaliyə 0,4-2 hadisə təşkil edir.  

Anafilaksiya hər yaş qrupunda rast gəlir. Qida etiologiyalı 

anafilaksiya əsasən uşaqlarda, dərman mənşəli isə daha çox böyüklərdə 

müşahidə olunur. Yaşlı insanlarda yanaşı  xəstəliklərin olması 

səbəbindən anafilaktik reaksiyadan ölüm riski daha yüksəkdir. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

---

Etiologiya 

Anafilaktik şok vəziyyətini aşağıdakı səbəblər törədə bilər: 

►

 

Dərman preparatları (antibiotiklər, vitaminlər, albumin, 

benzodiazepin preparatları, yerli anestetiklər, iltihab əleyhinə 

geyri-steroid preparatları) 

►

 

Heteroloji (heyvan qanından alınmış) zərdablar, vaksinlər  

►

 

Zərqanadlı həşəratların zəhəri  

►

 

Qida allergenləri (toyuq yumurtası, süd, soya, balıq və  dəniz 

məhsulları, araxis və s.)  

►

 

Bitki tozcuqları allergenləri  

►

 

Lateks allergenlər (cərrahi əlcəklər, endotraxeal borular) 

►

 

Soyuğa qarşı reaksiyaya meylli şəxslərdə soyuğun təsiri ilə bağlı 

amillər 

►

 

Qida allergenlərinin təsirindən sonra fiziki gərginlik   

►

 

Qeyri-adekvat aparılmış ASİT  

Bəzən AŞ-nin səbəbini təyin etmək mümkün olmur, belə ki, bir 

çox hallarda idiopatik AŞ IgE asılı olmayan xarakterli olur. 

Patogenez 

Əvvəlcədən sensibilizasiya olmuş orqanizmə allergenin daxil 

olması bioloji aktiv maddələrin külli miqdarda ifraz edilməsinə və bu 

fonda anafilaktik şokun inkişafına gətirib çıxarır. Mediatorların 

ifrazının sürətlənməsi immun və qeyri-immun yolla baş verə bilər. 

Anafilaktik reaksiya – konkret maddəyə qarşı sensibilizasiya 

olmuş şəxslərdə sürətli immun reaksiyadır. 

Anafilaktoid reaksiyalar mediatorların bazofil və tosqun 

hüceyrələrdən ifrazı  nəticəsində qeyri-immun mexanizmlərin işə 

düşməsi ilə baş verir.  

Anafilaktik və anafilaktoid reaksiyalar inkişaf mexanizmlərinə 

görə fərqlənsələr belə, klinik əlamətləri tam bənzərdir (С). 

Anafilaktoid reaksiyalar rentgenkontrast maddələr, dekstranlar, 

analgetiklər, iltihab əleyhinə qeyri-steroid preparatlar, AÇF 

inhibitorları, tubokurarin, hiperosmolyar maddələr, tiopental-natrium 

və s. tətbiq edərkən inkişaf edə bilər. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

---

RİSK AMİLLƏRİ 

►

 

Anamnezdə allergik xəstəliklər. 

►

 

Dərman preparatlarının uzun müddət, xüsusən də, təkrar kurslar 

ilə istifadə olunması, depo-preparatların istifadəsi, 

polipraqmaziya. 

►

 

Penisillinə qarşı sensibilizasiya mənbəyi olan dermatomikozların 

mövcudluğu (epidermofitiya).  

►

 

Dərman preparatlarının parenteral, xüsusən venadaxili üsulla 

yeridilməsi.  

►

 

Allergenlə peşə ilə əlaqədar uzun müddətli təmas. 

AŞ zamanı letal nəticənin risk amilləri: 

►

 

Anamnezdə allergik xəstəliklər, xüsusən müalicəyə  çətin tabe 

olan bronxial astma (C) 

►

 

Epinefrinin (adrenalinin) gec tətbiq edilməsi (C) 

►

 

AŞ törədən preparatın parenteral yolla daxil edilməsi (B) 

TƏSNİFAT 

XBT-10 üzrə təsnifat 

Т78.0 Qidaya qarşı patoloji reaksiya hesabına yaranan anafilaktik şok. 

Т78.2 Qeyri-müəyyən anafilaktik şok.  

Т80.5 Zərdab yeridilməsi ilə əlaqəli olan anafilaktik şok.  

Т88.6 Adekvat təyin olunmuş  və düzgün tətbiq edilmiş  dərman 

vasitəsinə qarşı patoloji reaksiya nəticəsində baş verən 

anafilaktik şok. 

Gedişi xüsusiyyətlərinə görə 

 

Kəskin bədxassəli gediş 

 

Kəskin xoşxassəli gediş 

 

Ləng gediş 

 

Residivləşən gediş 

 

Abortiv gediş 

Kəskin bədxassəli (ildırımvari) anafilaktik şok  kəskin 

başlanğıc, AT-nin sürətlə düşməsi (diastolik AT-nin 0 mm c.süt. 

qədər düşməsi), huşun dərin pozulması, tənəffüs çatışmazlığı ilə 

səciyyələnir.  İldırımvari  şokun gedişinin fərqli xüsusiyyəti –   şok 

əleyhinə intensiv terapiyaya qarşı rezistentlik və  dərin komatoz 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

---