Anafilaktik şok üzrə klinik protokol

 

21

Pasiyentin vəziyyəti sabitləşdikdən sonra xəstənin sensibilizasiya 

spektrini dəqiqləşdirmək məqsədi ilə  in vitro allerqoloji müayinə 

aparılır. Anafilaktik şokun inkişaf səbəbi aşkar olunduqdan sonra 

xəstəyə, üzərində mövcud allergik reaksiyalar haqqında məlumat, 

kəskin allergik reaksiya baş verdiyi zaman təxirəsalınmaz yardım 

tədbirləri qeyd olunmuş "Allergik xəstənin pasportu" verilir. 

Anamnezdə zərqanadlıların sancması və ya soyuğa qarşı reaksiyalar 

mövcud olduqda, pasportda bu haqda müvafiq qeydlər edilməlidir. 

Sonradan xəstənin ASİT terapiyası aparılması haqqında qərar qəbul 

edən allerqoloq/immunoloqun nəzarəti altında müayinə olunması 

məsləhətdir. Eyni zamanda aşağıda göstərilmiş hallarda da xəstənin 

allerqoloq/immunoloq nəzarəti altında qalmağı zəruridir:  

 

Diaqnoz şübhəlidir və ya tam deyil; 

 

Əlamətlər residiv verir və ya nəzarətə tabe olmur; 

 

Həkim göstərişlərinə əməl edilməsində kömək zəruridir; 

 

Allergen faktorların dəqiqləşdirilməsində yardıma ehtiyac 

vardır; 

 

Xəstə profilaktika üçün gündəlik preparatlara ehtiyac duyur; 

 

Müalicənin məqsədinə tam nail olunmayıb; 

 

Anafilaksiya digər patoloji vəziyyət ilə fəsadlaşır; 

 

Anafilaksiya psixoloji amillər ilə fəsadlaşır; 

 

Xəstə məsləhət üçün müraciət edir. 

Stasionardan çıxmazdan  əvvəl xəstə  həkim müayinəsindən 

keçməlidir.  Şok  əlamətlərinin təkrarlanması zamanı klinikaya 

qayıtmaq haqqında ona dəqiq göstərişlər verilməlidir. Evdə  qəbul 

etmək üçün xəstəyə antihistamin preparatlar və 3 gün ərzində peroral 

steroidlər təyin edilir. Bu, urtikar övrə hallarında və  şok  əlamətləri 

residivinin preventiv terapiyası üçün zəruridir.  

Pasiyentin dərman qutusunda olması tələb edilən dərmanlar 

0,1%-li adrenalin, prednizolon (deksametazon), tavegil və 

aminofillin məhlulları, steril şprislər. Hər preparatdan ən azı 4-5 

ampul olmalıdır. Anafilaktik şok baş verdikdə müalicə  tədbirləri 

qaydası haqqında xəstəyə göstərişlər verilir. 

Pasiyentin təlimi 

Keçirilmiş anafilaktik şokdan sonra xəstə allerqoloq-immunoloq 

nəzarəti altında olmalıdır. Xəstəliyin təbiəti, onun profilaktikası 

tədbirləri, müalicə üsulları haqqında xəstə ilə söhbət aparılmalıdır.  

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

---

 

22

Anamnezdə  zərqanadlıların sancması  və ya soyuğa qarşı 

reaksiyalar mövcud olduqda, xəstənin özü ilə daimi olaraq şok 

əleyhinə  dəst gəzdirməsi zərurəti qeyd olunur. Xəstəyə inyeksiya 

texnikasını öyrətmək, bud nahiyəsinin ön-yan üçdə bir hissəsinin 

dərin qatına adrenalinin 0,1%-li məhlulunun 0,3-0,5 ml dozada 

yeridilməsini qeyd etmək lazımdır. Zərurət olduqda inyeksiyanı 20-

30 dəqiqədən sonra təkrar etmək olar. Fövqəladə hallarda preparatın 

yeridilmə yerini geyimdən azad etmədən və spirt ilə silmədən 

adrenalini paltarı deşib keçməklə yeritmək olar. Adrenalin 

inyeksiyasını anafilaksiyanın ilk simptomları zamanı  təcili etmək 

lazımdır.  Əvvəllər xəstədə  həşərat sancmasına qarşı  həyat üçün 

təhlükəli reaksiyalar baş vermişdirsə, o, simptomları gözləmədən, 

sancmadan dərhal sonra adrenalin daxil etməlidir.  

ANAFİLAKTİK ŞOKUN PROFİLAKTİKASI  

Allergiyadan  əziyyət çəkən bütün xəstələrə öz yanlarında 

içərisində adrenalin olan şpris-tübiklər gəzdirmələrini məsləhət 

görmək lazımdır. Hər bir xəstənin allerqoloji anamnezini ətraflı 

toplamaq lazımdır. Bununla yanaşı, orqanizmin gizli sensibilizasiyası 

və istənilən farmakoloji preparata qarşı  şok vəziyyətinin inkişafı da 

mümkündür.  

Profilaktik tədbirlər etioloji amil ilə müəyyənləşir. Zərqanadlı 

həşəratların zəhərinə qarşı allergik reaksiyaların profilaktikası üçün 

həşəratların zəhərindən alınmış allergenlər ilə spesifik immun 

terapiyası aparılır. Spesifik immun terapiyası allergik reaksiyası IgE 

mexanizmli olan pasiyentlərdə aparılır. Sancma ehtimalını 

əhəmiyyətli dərəcədə azaltmaq və ya ondan tamamilə qaçmaq üçün, 

xəstə bir sıra sadə təhlükəsizlik qaydalarına riayət etməlidir:  

►

 

Arı  pətəklərindən və  həşəratların digər toplanma yerlərindən 

(bazarlar, zibilxanalar) uzaq olmaq;  

►

 

Ot üzərində ayaqyalın gəzməmək (həşəratı basmaq təhlükəsi 

səbəbindən);  

►

 

Arıların bal yığma mövsümündə evdə  pəncərələri tor ilə 

pərdələmək;  

►

 

Açıq yerlərdə qidalanmamaq və qida hazırlamamaq (qida arıları 

cəlb edir);  

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

---

 

23

►

 

Arıların bal yığma mövsümündə  ətirli maddələrdən istifadə 

etməmək (ətirlər, saç üçün laklar, şampunlar və s. həşəratları cəlb 

edir);  

►

 

Bağ  və ya bostanlarda işləyərkən bədənin çox az hissəsini açıq 

saxlamaq, qalın parçadan şalvar və uzun qollu paltarlar, ayaqlara 

isə qalın altlıqlı ayaqqabı geymək, baş örtüyündən istifadə etmək 

vacibdir;  

►

 

Arı sancması zamanı neştəri barmaqlar ilə tutaraq çıxarmaq 

olmaz, çünki bu zaman zəhər kisəsi sıxılır və qalmış  zəhər 

yaradan sorulur.  Neştəri bıçaq, dırnaq mişarı və ya dırnağın dəri 

səthi üzərində sürüşkən hərəkətləri vasitəsilə xaric etmək 

lazımdır.  

►

 

Dərmandan AŞ keçirmiş xəstələrə müəyyən dərman preparatları 

və ya həlledicilərin təkrar daxil edilməsindən ölüm təhlükəsinin 

olması haqqında xəbərdarlıq edilməlidir. Dərman preparatına 

qarşı  təyin edilmiş  həqiqi allergiya zamanı  həmin preparatın, 

onun daxil olduğu müxtəlif kompleks preparatların və onunla 

eyni kimyəvi qrupdan olan bütün preparatların tətbiqi qadağan 

olunur.  

►

 

Qida məhsuluna qarşı  allergik reaksiya zamanı bu qida məhsulu 

ömürlük və ya uzun illər müddətinə rasiondan çıxarılır.  

Xəstələrə özləri ilə identifikasiya kartları  və ya anafilaksiyaya 

meyllilik və onun səbəb agenti qeyd olunmuş qolbaqlar gəzdirmək 

tövsiyə edilir. Yadda saxlamaq lazımdır ki, AÇF inhibitorları  və 

beta-blokatorlar qəbul edən xəstələrdə anafilaksik reaksiyaların 

inkişaf riski yüksəkdir (С). 

PROQNOZ 

Anafilaktik  şokun proqnozu ciddidir. Onun nəticəsi gedişinin 

ağırlığı, digər orqan və sistemlərin yanaşı gedən xəstəliklərinin 

mövcudluğu, müalicənin adekvatlığı  və vaxtında aparılmasından 

asılıdır. Letal nəticənin əsas səbəbləri kəskin ürək çatışmazlığı, kəskin 

tənəffüs çatışmazlığı, həyati vacib orqanlara qansızmalar, trombozlardır.  

Keçirilmiş anafilaktik şokdan sonra miokardit, hepatit, 

qlomerulonefrit və sinir sisteminin diffuz zədələnməsi 

(demiyelinizəedici proses) kimi fəsadlar inkişaf edə bilər. Təkrar 

anafilaktik  şok halları zamanı  xəstəliyin ağırlıq dərəcəsi artır.

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

---

ƏLAVƏ №1 

AŞ zamanı ilk yardım alqoritmi 

 

Xəstədə kəskin anafilaksiya mövcudluğu mümkündür 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Hə

Hə

Xəstənin vəziyyətinin əlavə müayinəsi və müalicənin davamı: 

1.

 

Təkrarən adrenalin vurulması; 

2.

 

QKS, vazopressin, glukaqon və s. tətbiqi zərurətinin təyini; 

3.

 

Laborator müayinə, o cümlədən, triptaza səviyyəsinin təyini zərurəti; 

4.

 

Hospitalizasiya. 

Yox 

Yox 

Yox 

Hə

Xəstənin müayinəsi: 

Kəskin anafilaksiya 

aşkar edilirmi?

Anafilaksiyanın gecikmiş fazasını 

vaxtında aşkar etmək məqsədi ilə 

xəstənin vəziyyətinin monitorinqi. 

Xəstənin allerqoloq/immunoloq 

məsləhətinə göndərilməsi.

Başqa diaqnozun təyini və 

ya anafilaksiyanın atipik 

aşkar edilməsi. 

Tətbiq zərurətinin təyini: 

adrenalin, QKS, 

antihistamin preparatları. 

Müsbət klinik cavab var?

1.

 

Adrenalinin daxil edilməsi. 

Zərurət olduqda: 

2.

 

Ürək fəaliyyəti və tənəffüsün 

bərpası. 

3.

 

Nəfəs ilə О

2

 alınması. 

4.

 

Venadaxili maye yeridilməsi. 

5.

 

Bronxodilatatorun nəfəs ilə 

alınması. 

6.

 

İntubasiya və traxeostomiyanın 

həyata keçirilməsi. 

Müsbət klinik cavab var? 

Hə

Yox 

Xəstənin müayinəsi: havaötürücü 

yolların, tənəffüs, ürək-damar 

sistemi orqanlarının və s. vəziyyəti. 

Həyat üçün təhlükəli əlamətlər 

mövcuddurmu?

Yox 

Hə 

24

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

---

 

25

ƏLAVƏ №2 

IgE-asılı AŞ inkişafında rolu sübut olunmuş allergenlər 

Tam zülal allergenlər 

►

 

Qida – yumurta, inək südü, qoz, xərçəngkimilər, molyusklar, 

paxlalılar 

►

 

Zəhərlər – arılar və s. 

►

 

Vaksinlər – qızılca, qrip, tetanus 

►

 

Hormonlar – insulin, kortikotropin, tireotropin 

►

 

Antizərdablar – at qlobulini, antitimositar, antilimfositar qlobulin, 

zəhərlərə qarşı 

►

 

Fermentlər – streptokinaza, hemopapain 

►

 

Lateks – cərrahi əlcəklər, endotraxeal borular 

►

 

Allergen ekstraktlar – ev tozu, otların tozu, heyvan kəpəyi.  

Haptenlər 

►

 

Antibiotiklər: penisillinlər, sefalosporinlər və s.  

►

 

Əzələ relaksantları 

►

 

Vitaminlər – tiamin 

►

 

Sitostatiklər – sisplatin, siklofosfamid, sitozin, arablenozid 

►

 

Opiatlar 

Polisaxaridlər 

►

 

Dekstranlar 

►

 

Dəmirtərkibli dekstranlar 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

---

 

26

ƏLAVƏ №3 

Çarpaz-reaksiyalı DV cədvəli 

Penisillinlər 

(Benzilpenicillin) 

Bütün təbii, yarımsintetik, dürant penisillinlər, 

sefalosporinlər (50% hallarda, xüsusən, 

birinci nəsil preparatlar), pivə, maya, qursaq 

pendirləri, kombikorm ilə yetişdirilmiş quş və 

heyvan əti 

Levomisetin 

(Chloramphenicol) 

Bütün levomisetin qrupu, antiseptik məhlul,  

sintomisin 

Sulfanilamidlər 

Hipotiazid, furosemid, triampur, bukarban, 

orabet, butamid, novokain, dikain, anestezin, 

paraamino-azobenzol, novokainamid, 

bellastezin, biseptol, almagel-A, solutan, 

PASK, karboanhidraza inhibitorları 

(azetazolamid), antabus 

Streptomisin 

(streptomycin) 

Aminoqlikozidlər qrupu 

Tetrasiklin 

(tetracycline) 

Rondomisin, metasiklin, morfosiklin, 

oletetrin, kombikorm ilə yetişdirilmiş quş və 

heyvan əti 

Aspirin 

(Acetylsalicilic acid)

Digər qeyri-steroid iltihab əleyhinə preparatlar, 

analgin, reopirin, butadion, teofedrin, skutamil-

C, brufen, baralgin, antastman, sitramon, sarı 

rəngli qida boyası – tartrazin 

Etilendiamin 

Prometazin, aminofillin, tripellenamin, 

şokolad, kakao, kola, krem konservantları, 

məlhəm konservantları 

İnsulin 

Mal əti, donuz əti, protamin, sink 

Pipolfen 

(Promethazine) 

Fenotiazin sıra preparatları (aminazin, 

frenolon, teralen) 

Teofillin 

(Theophylline) 

Suprastin 

Fenobarbital 

(Phenobarbital) 

Bütün barbituratlar qrupu, teofedrin, 

antastman, valokardin, pentalgin 

Virus vaksinləri 

Yumurta, toyuq, ördək, ev dovşanı, 

antibiotiklər (gentamisin) 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

---

 

27

ƏLAVƏ №4 

Müalicənin "tipik" səhvləri  

►

 

Ağır kəskin allerqozlar və bronxoobstruktiv sindrom zamanı 

təkcə antihistamin preparatlarının təyini  əsassız vaxt itkisinə 

gətirib çıxarır. 

►

 

Kiçik dozalı qlükokortikosteroidlərin gecikmiş  təyini və ya 

əsassız tətbiqi proqnozu pisləşdirir və  ağır kəskin allergik 

xəstəliklərin əlamətlərinin aradan qaldırılması müddətini uzadır. 

►

 

Kalsium-qlükonat, kalsium-xlorid, natrium-tiosulfat, hemodez 

kimi preparatların tətbiqi, onların effektsiz olması  və  kəskin 

allerqozun proqnozuna göstərdiyi əvvəlcədən bəlli olmayan təsirə 

görə tövsiyə edilmir. 

►

 

Diprazinin (pipolfen) istifadəsi hipotoniyanın dərinləşməsi ilə 

təhlükəlidir. 

►

 

Topik inhalyasion qlükokortikosteroidlərin istifadəsindən imtina 

qırtlağın allergik stenozu və bronxospazm zamanı aparılan 

terapiyanın effektini azaldır. 

►

 

Allergik ödemlər zamanı ilgək diuretiklərinin istifadəsi ciddi 

səhv hesab olunur, çünki xəstənin vəziyyətinin pisləşməsinə 

gətirib çıxarır. 

 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

---

 

28

Ədəbiyyat: 

1.

 

Anaphylaxis guidelines for children's services.-2007. – access 

mode: http//www.community.nsw.gov.au 

2.

 

Emergency treatment of anaphylactic reactions - guidelines 

for healthcare providers. Resuscitation Council.-2008.– 

access mode: http//www.resus.org.uk  

3.

 

EMS Evidence Based Protocols . – access mode: 

 http//www.emergency.medicine.dal.ca

4.

 

Lieberman P. Use of epinephrine in the treatment of 

anaphylaxis. Curr Opin Allergy Clin Immunol.- 2003 Aug; 

3(4): 313-8-Medline 

5.

 

Scandinavian Clinical Practice Guidelines on the diagnosis, 

management and follow-up of anaphylaxis during 

anaesthesia. - 2007. – access mode:  

http//www.ingentaconnect.com

6.

 

Stephen C Dreskin, G William Palmer. Anaphylaxis. - 2005.– 

access mode: http//www.emedicine.medscape.com 

7.

 

The diagnosis and management of anaphylaxis: An updated 

practice parameter. - 2005. – access mode:  

http//www.guideline.gov

8.

 

Дранник Г.Н. Клиническая иммунология и аллергология. 

- 2003.- 604 стр. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

---

Document Outline

• Doc6.doc
• 25 Anaphylactic shock A5.doc