Anar İsayev Ramil Rəhimov

 
237 
 
515-550-ci illər
 
Mihuraqula  xanın  hakimiyyəti.    Ağ  Hun  imperatorluğu  öz  qüdrətininən  ən 
qüdrətli dövrü. 
VI əsrin ortaları
 
Ağ Hun imperatorluğunda yüksəliş dayanmağa başladı.
 
567-ci il
 
Sasani  hökmdarı  Xosrov  Ənuşirəvanın  və  Göytürk  xaqanı  İstəmi  xaqanın 
birləşmiş qüvvələri Ağ hunlar üzərinə yürüş etdi. Ağ Hun imperatorluğu dağıldı.  
*** 
552-ci il
 
Bumin xaqan jujan xanı üzərində qələbə qazandı və I Göytürk dövlətini əsasını 
qoydu. Ötükən şəhəri I Göytürk dövlətinin paytaxtı oldu.
 
552-588-ci illər
 
I Göytürk dövlətinin mövcud olması.
 
VI əsrin ikinci yarısı
 
Göytürk dövlətinin ən qüdrətli dövrü. 
588-ci il
 
I Göytürk imperatorluğu iki hissəyə parçalandı. 
VII əsrin əvvəlləri
 
Şərqi Göytürk və Qərbi Göytürk dövlətləri Çindən asılı vəziyyətə düşdü.
 
VII əsrin  80-ci illəri
 
Qutluq  (İltəris)  xanın  başçılığı  altında  Göytürklər  Çinə  qarşı  üsyan  qaldırdı.  
Türklər Çin əsarətindən azad oldu,  II Göytürk imperatorluğu yarandı. 
682-744-cü illər
 
II Göytürk imperatorluğunun mövcud olması.
 
682-692-ci illər
 
İltəris xaqanın hakimiyyəti. 
692-716-cı illər
 
Qapağan xaqanın hakimiyyəti. 
716-734-cü illər
 
Bilgə xaqanın hakimiyyət.
 
744-cü il
 
II Göytürk imperiyası süqut etdi.
 
744-cü il
 
 
Qutluq Bilgə Gül xaqan tərəfindən Uyğur xaqanlığının əsası qoyuldu. 
744-842-ci illər
 
 
Uyğur imperatorluğunun mövcud olması.
 
744-745-ci illər
 
Qutluq Bilgə Gül xaqanın hakimiyyəti. 
745-759-cu illər
 
Moyon Çur xaqanın hakimiyyəti. 
759-779-cu illər
 
Bögü xaqanın hakimiyyəti. 
779-789-cu illər
 
Bağa Tarkan xaqanın hakimiyyəti. 
842-ci il
 
Qırğız tayfaları uyğurlara qarşı üsyan qaldırdı. Uyğur imperatorluğu süqut etdi.
 
***
 
558-ci il
 
Şərqi Avropada Avar dövləti yarandı. 
558-803-cü illər
 
Avar xaqanlığının mövcud olması. 
VI əsrin sonları
 
Bizans avarlara vergi verməyə başladı. 
626-cı il
  
Avarlar Konstantinopolu  mühasirəyə aldı. 
VIII əsrin sonları
 
Avar-Frank müharibələri başladı 
803-cü il
 
Franklar avarların Pannoniya ərazisini tutdular. Avar dövləti süqut etdi. 
***
 
630-cu il
  
 
Kubrat xan tərəfindən Şərqi Avropada Böyük Bulqar dövlətinin əsası qoyuldu. 
630-665-ci illər
 
 
Böyük Bulqar dövlətinin mövcud olması. 
660-cı il
  
Xəzərlərlə bulqarlar arasında döyüş baş verdi. Böyük Bulqar dövləti iki hissəyə -  
Dunay Bulqar və Volqa Bulqar türk dövlətinə parçalandı. 
665-ci il
 
Baqi Bayan xan tərəfindən Volqa (İdil) Bulqar türk dövlətinin əsası qoyuldu. 
665/965-1236-cı illər
 
Volqa (İdil) Bulqar türk dövlətinin mövcud olması.  
679-cu il 
 
Asparux  xan tərəfindən Dunay Bulqar türk dövləti yaradıldı. 
679-864-cü illər
 
Dunay Bulqar türk dövlətinin mövcud olması. 
679-cu il
 
Asparux    xan  Bizansı  məğlub  edərək  sülh  müqaviləsi  bağladı.  Bizans  Bulqar-
türk dövlətinə xərac verməyə başladı. 
864-cü il
 
Dunay  Bulqar-türk  dövlətində  xristianlıq  rəsmi  dövlət  dini  elan  edildi.  Dunay 
Bulqar türk dövləti süqut etdi. 

---

 
238 
 
965-ci il
 
Volqa (İdil) Bulqar türk dövləti Xəzər xaqanlığının  asılılığından çıxaraq yenidən 
müstəqil oldu. 
1236-cı il
 
Monqollar Volqa Bulqar türk dövlətinin varlığına son qoydular. 
***
 
VII əsrin əvvəlləri
 
Xəzər tayfaları Xəzər dənizinin qərb sahillərində və Azərbaycanda  
məskunlaşdılar. 
634-cü il
 
Qərbi Göytürk dövləti dağıldıvə xəzər tayfaları müstəqil oldu. 
634-965-ci illər
 
Xəzər xaqanlığının mövcud olması. 
VIII-IX əsrlər
 
Xəzər xaqanlığının ən qüdrətli dövrü. 
IX əsrin ikinci yarısı
 
Şərq slavyanları xəzərlərə bac verməyə başladı. 
965-ci il
 
Kiyev-rus dövləti tərəfindən Xəzər xaqanlığı işğal olundu. Xəzər xaqanlığı süqut 
etdi. 
X əsr
 
Oğuz dövləti  yarandı. 
950-ci il
 
Oğuzlar İslam dinini qəbul edərək türkmən adlandırmağa başladılar. 
1000-ci il
 
Oğuz dövlətinin varlığına qıpçaqlar tərəfindən son qoyuldu. 
*** 
III əsr
 
Qədim Çin imperiyası bir-biri ilə düşmənçilik edən bir neçə dövlətə parçalandı. 
III-IV əsrlər
 
 
Çində quldarlıq quruluşu dağıldı və  feodalizm münasibətləri yarandı. 
586-618-ci illər
 
 
Çində Suy sülaləsinin hakimiyyəti dövrü. 
VI əsrin sonları
 
 
Çində yenidən vahid dövlətdə birləşdirildi. 
VII əsrin əvvəlləri
 
 
 Çində hakimiyyət Tan sülaləsi hakimiyyətə gəldi. 
618-918-ci illər
 
Çində Tan sülaləsinin hakimiyyəti. 
751-ci il
 
Xilafət  qoşunları  Çin  ordusunu  məğlub  etdi  və  Böyük  İpək  yolunun  Mərkəzi 
Asiyayadək uzanan hissəsinə nəzarət Çinin əlindən çıxdı. 
VIII əsr
 
Çində feodallar dövlət torpaqlarını özbaşına tutmağa başladı. 
960-1260-cı illər
 
Çində Sun sülaləsinin hakimiyyəti dövrü. 
1215-ci il
 
 
Çingiz xanın qoşunları Şimali Çini işğal etdi. 
XIV əsrin ortaları
 
Çində monqol əsarətinə qarşı üsyan baş verdi. 
1368-ci il
 
 
Çində Min sülaləsi hakimiyyətə gəldi. 
1368-1644-cü illər
 
Çində Min sülaləsinin  hakimiyyəti dövrü. 
XVI əsr
 
Koreya, Vyetnam və Tibet Çindən asılı vəziyyətə düşdü. 
***
 
224-cü il
 
 
 
Ərdəşir Babəkan Parfiya dövlətinin varlığına son qoydu. 
226-cı il 
 
 
 
Ərdəşir Babəkan
 tərəfindən Sasanilər dövlətinin  əsası qoyuldu.
 
226-651-ci illər
   
 
Sasanilər dövlətinin mövcud olması dövrü.
 
III əsrin əvvəlləri
 
Sasanilər  imperiyası  Cənubi  Qafqazı,  o  cümlədən    Atropatenanı  ələ  keçirdi  və  
Xarəzm, Xorasan, Mərv  üzərində nəzarəti ələ keçirdi. 
III əsr
 
 
İranda Manilik hərəkatı baş verdi. 
III-V əsrlər
 
 
Sasanilər dövlətində
 feodal münasibətləri yarandı. 
488-531-ci illər
 
 
Sasani şahı  I Qubadın hakimiyyəti dövrü. 
V əsrin ikinci yarısı
 
 
Sasanilər dövləti Ağ Hun imperatorluğundan asılı vəziyyətə düşdü. 
481-529-cu illər
 
 
İranda Məzdəkilər hərəkatı baş verdi. 
529-cu il
 
 
Məzdək edam edildi. 
531-579-cu illər
  
Sasani şahı I Xosrovun hakimiyyəti. 
VII əsrin 30-cu illəri
 
 
Sasanilər dövləti ərəb dövlətinin hücumuna məruz qaldı. 
651-ci il
 
 
Sasanilər dövləti ərəblər tərəfindən süquta uğradıldı. 
***
 
III əsr
   
 
 
Cənubi Qafqaz  Sasanilər tərəfindən işğal edildi. 
VII-VIII əsrlər
   
 
Cənubi Qafqaz ərəb işğallarına məruz qaldı. 

---