Anar İsayev Ramil Rəhimov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
35 Yunan-İran müharibələri Aralıq dənizi və Qara dəniz sahillərində yunan koloniyalarının yaranması Təcrübəli gəmidüzəldən hesab olunan yunanlar İon, Egey və Aralıq dənizlərinə, hətta uzaq Qara dəniz sahillərinə belə üzürdülər. Bu dəniz səfərlərinin nəticəsində e.ə. VIII-VI əsrlərdə yunan koloniyaları meydana gəlmişdi. Yunanıstanın ticarət şəhərləri Qafqazdan İspaniyayadək olan Aralıq və Qara dəniz sahillərində koloniyalar, yəni daimi məskənlər yaratmışdılar. Yunan kolonistləri Yunanıstanı ellada, özlərini isə isə ellinlər adlandırırdılar. Koloniyaların əhalisinin tərkibi əsasən aşağıdakılardan ibarət idi: Torpağı əlindən alınmış kəndlilər. Sənətkar və tacirlər. Ölkədən qaçmağa məcbur olmuş adamlar. Yunan koloniyalarına aiddir: Hər bir koloniya ayrıca müstəqil şəhər-dövlət idi. Hər bir koloniya şəhər dövlətin ayrıca hökmdarı, qoşunu və xəzinəsi var idi. Heç bir koloniya Yunanıstan dövlətinə tabe deyildi. Hər bir koloniya daha çox yunanlarla sıx əlaqə saxlayırdılar Ən çox koloniya salmış yunan şəhəri Milet idi. Milet şəhərinin Qara dəniz sahillərində Pantikapey, Olviya və Xersones kimi koloniyaları yaranmışdı. QEYD: Aralıq dənizi sahillərində Yunanıstan və Finikiya koloniya salmış dövlətlər hesab olunur. Bu Finikiya və Yunanıstan tarixi üçün oxşar cəhət təşkil edir. Yunan-İran müharibələrinin başlaması. Marafon döyüşü E.ə V əsrdə Yunanıstan Əhəmənilərin hücumuna məruz qaldı. İran şahı I Dara (522-486) Kişik Asiyanı işğal etdikdən sonra Yunan şəhər-dövlətlərini ələ keçirmək istəyirdi. E.ə 500-cü ildə I Dara Aralıq dənizinin şərq sahillərində və Egey dənizi adalarında yunanları məğlubiyyətə uğratdı. Anadoludakı İoniya və digər yunan şəhərləri Milet şəhərinin başçılığı ilə İrana qarşı üsyan qaldırdılar. Üsyan zamanı Afina və Eretriya şəhərləri üsyançılara kömək etdi. Beləliklə, Yunan-İran müharibəsi (e.ə. 500-449) başladı. I Dara Afinanı cəzalandırmaq üçün e.ə 490-cı ildə Afinadan 42 km aralı olan Marafon düzünə (Attikaya) qoşun çıxartdı. E.ə. 490-cı ildə tərəflər arasında Marafon döyüşü baş verdi. Marafon döyüşündə yunan ordusuna Miltidat, İran ordusuna I Dara başçılıq edirdi. Marafon döyüşü nəticəsində: Yunanlar qalib gəldilər. I Dara Orta Yunanıstanı tuta bilmədi. QEYD: Marafon döyüşündən sonra bir nəfər Afinalı 42 km qaçaraq qələbə xəbəri ilə özünü Afinaya çatdırdı. Sonralar onun xatirəsinə Marafon qoçışı ifadəsi yarandı və Marafon qaçışı yarışlarının keçirilməsinə başlanıldı. Marafon döyüşündə ələ keçirilmiş qənimət hesabına Fidi Afina heykəlini düzəltdi. Pantikopey Olviya Xersonos Qara dənizdə yaranmış yunan koloniyaları 36 Fermopil döyüşü I Dara vəfat etdikdən sonra onun oğlu Kserks (e.ə 486-465) atasının Yunanıstanı işğal etmək siyasətini həyata keçirmək məqsədi ilə e.ə. 480-ci ildə Orta Yunanıstana hücum etdi. Bu zaman yunan şəhər dövlətləri Kserksin yürüşünün qarşısını almaq məqsədi ilə aşağıdakı tədbirləri həyata keçirdilər: Bütün yunan-şəhər dövlətləri iranlılara qarşı birləşdilər. Sparta şahı Leonidin başçılığı ilə Fermopil keçidi bağlandı. Döyüşdən əvvəl Kserks yunanların yanına elçi göndərib təslim olmalarını tələb etdi. İran elçisi: “bizim ox və mizraqımız günəşin qabağını tutacaqdır” demiş, spartalıdan: “Nə olar, kölgədə vuruşarıq” cavabını almışdı. Fermopil döyüşü nəticəsində: Leonid və döyüşçüləri həlak oldu. İranlılar Orta Yunanıstanı tutdular. Salamin dəniz vuruşması Fermopil məğlubiyyətindən sonra Afina ordusunun sərkərdəsi Femistokl Afinanı müdafiə etməyin mümkün olmadığını görərək aşağıdakı tədbirləri həyata keçirdi: Əli silah tutan bütün kişiləri orduya səfərbər etdi. İranlıları Fermopil keçidində ləngidərək öz donanmalarını möhkəmləndirdi. E.ə. 480-cı ildə yunanlarla iranlılar arasında Salamin dəniz vuruşması baş verdi. Salamin vuruşması nəticəsində: Yunanlar parlaq qələbə qazandılar . İranlılar məğlub olaraq Yunanıstanı tərk etdi . Salamin döyüşündə İran ordusunun məğlub olmasının səbəbi yunanların dayaz yerlərə və sualtı qayalara yaxşı bələd olması, yunanların yüngül və sürətli triyera adlı gəmilərindən fərqli olaraq iranlıların ağır və ləng hərəkət edən gəmilərə sahib olması idi. Yunanların triyera adlanan hərbi gəmilərinin sağ və sol tərəfində 3 sıra avar olduğundan dənizdə asanlıqla və çevik hərəkət edirdi. Plateya döyüşü. Afina dəniz ittifaqının yaradılması. Yunan-İran müharibələrinin nəticələri E.ə. 479-cu ildə Plateya şəhəri yaxınlığında döyüşdə yunanlar iranlıları məğlub etdi və onları Yunanıstandan tamamilə çıxardı. Lakin dəniz döyüşləri 30 ilədək davam etdi. Ona görə də yunan şəhər dövlətləri Afinanın başçılığı altında öz aralarında Afina dəniz ittifaqı yaratdılar. İttifaqın ordusuna və donanmasına Afina strateqi başçılıq etdiyi üçün bu ittifaq Afina dəniz ittifaqı adlanırdı. Afina dəniz ittifaqı İran donanmasını məğlub etdi. Beləliklə, Yunan-İran müharibələri yunanların qələbəsi ilə başa çatdı. E.ə. 449-cu ildə İranla yunanlar arasında sülh bağlandı. Sülhün şərtlərinə görə: 1. İran Miletin, Egey dənizi və Kiçik Asiyadakı şəhər dövlətlərin istiqlaliyyətini tanıdı . 2. İran hərbi donanmasına Egey dənizində üzmək qadağan olundu . Beləliklə, Yunan-İran müharibəsi nəticəsində: Yunanlar qələbə qazanaraq böyük qənimət ələ keçirdilər. Yunanıstan Aralıq dənizi hövzəsində hakim dövlətə çevrildi. Afinalıları «dəniz sahibləri» adlandırmağa başladılar. Afinanın 6 kilometrliyində Pirey limanı inşa edildi. Yunan gəmiləri Aralıq dənizində sərbəst üzməyə başladı. Yunanlar öz istiqlaliyyətini qorudular. Yunanıstanda ticarət və sənətkarlıq sürətlə inkişaf etdi. Marafon döyüşündən on il sonra baş vermişdi İranlılara Kserks, yunanlara isə Leonid başçılığ edirdi Xəyanət yolu ilə yunanlar məğlub oldular İranlılar Orta Yunanıstanı tutdular Fermopil döyüşü Salamin dəniz döyüşü Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|