Anar İsayev Ramil Rəhimov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
26 Qədim Çin Çinin təbiəti və əhalisinin məşğuliyyəti Çin, əsasən, dağlıq ölkədir. Onun ərazisindən böyük Xuanxe və Yantszı çayları axır. Xuanxe vadisində insanlar daha çox məskunlaşmışdılar. Xuanxe vadisində insanların daha çox məskunlaşmışmasının səbəbi vadinin torpaqlarının məhsuldar olması ilə bağlı idi. Xuanxe çayında güclü daşqınlar olduğundan bu çayı çinlilər “Çinin bəlası”, “Gəzən çay” və “Min fəlakət çayı” adlandırırdılar. Xuanxe çayının aşağı axarında əhali əkinçilik, maldarlıq və sənətkarlıqla məşğul olurdu. Sənətkarlar ipək parçalar toxuyur, dulusçular ağ gildən zərif qablar istehsal edirdilər. E.ə. VI əsrdə çinlilər dəmir emal etməyi öyrəndilər. Çində ilk dövlətlərin yaranması Çin ərazisində sinifli cəmiyyət və ilk dövlət e.ə II minillikdə Xuanxe çayı vadisində yaranmışdır. İlk Çin dövlətini e.ə XIV əsrdə Şan qəbilələri yaratmışdılar. Buna görə də həmin dövlət Şan dövləti adlanırdı. E.ə. IV-III əsrlərdə Çində bir neçə müstəqil quldar dövlət mövcud idi. Bu dövlətlər arasında tez-tez uzun sürən müharibələr baş verirdi. Ona görə də Çin tarixində e.ə IV-III əsrlər “vuruşan padşahlıqlar dövrü” adlanır. Çin sözü Sin sülaləsinin adı ilə bağlıdır. E.ə III əsrdə Sin sülaləsi Çin dövlətləri arasında gedən mübarizədə qələbə çalaraq hakimiyyətə gəldi. E.ə. 221-ci ildə Sin dövlətinin padşahı imperator titulunu qəbul etdi. O özünü Sin Şixuandi (Çinin birinci imperatoru) adlandırdı. Sin sülaləsi e.ə 206 - e.ə 206- cı illərdə hakimiyyətdə oldu. İlk Sin hökmdarı Sin Şixuandi hakimiyyəti dövründə: Bütün Çin ilk dəfə olaraq vahid dövlətdə birləşdirildi. Çinin Şimalında yaşayan türk tayfaları ilə (hunlarla) mübarizəsi başladı. Hunların qarşısını almaq üçün Böyük Çin səddinin inşasına başlanıldı. Dövləti möhkəmləndirmək üçün inzibati islahatlar həyata keçirildi, islahata əsasən Çin 36 vilayətə bölündü. Sin Şixuandi öləndən sonra əhali üsyan qaldırdı. Nəticədə, e.ə 206-cı ildə Sin imperiyası süqut etdi. Bundan sonra hakimiyyətə Xan sülaləsi gəldi. Xan sülaləsinin hakimiyyəti (e.ə 206 – e. III əsr) dövründə: Hunlarla mübarizə davam etdirildi. Böyük İpək yolu salındı (e.ə II əsrdə). Çində “qırmızıqaşlılar” və “sarısarıqlılar” üsyanı baş verdi. Böyük İpək yolu Makedoniyalı İsgəndərin Şərqə yürüşündən sonra dövlətlər və xalqlar arasında əlaqələr genişləndi və e.ə. II əsrdə Çindən gələn ticarət yolu dünya ticarət yollarına qoşuldu. Bu yolla Çindən Yaxın Şərq ölkələrinə və Aralıq dənizi hövzəsinə ipək, lak, çini və gil qablar gətirilirdi. Bu ticarət malları içərisində ipək əsas yer tutduğundan Çin karvan yolu Böyük İpək yolu adlanırdı. E.ə II əsrdə Böyük İpək yolu Çindən Şimali Afrikaya və İspaniyaya qədər uzanırdı. Böyük İpək yolunun ən işlək xətlərindən biri Xəzər dənizinin qərb sahilləri boyunca cənubadan şimala istiqamətlənərək Azərbaycanı ərazisindən keçirdi. Böyük İpək yolu istiqamətində ticarətlə yanaşı Çin orduları qarətçi yürüşlər edirdilər. Sin (e.ə 221-e.ə206) Şan (e.ə XIV əsr) Xan (e.ə 206-e.III) Qədim dövrdə Çində hakimiyyətdə olmuş sülalələr İlk Çin imperatoru Sin Şixuandi 27 Çində xalq üsyanları Çində kəndlilərin vəziyyəti çox ağır idi. Dözülməz vəziyyət eramızın I və II əsrlərində Çində kəndli və qulların üsyanına səbəb oldu. Bu üsyanlardan biri eramızın I əsrinin əvvəllərində baş verən «Qırmızıqaşlılar» üsyanıdır. Üsyançılar döyüşdə seçilmək məqsədi ilə qaşlarına qırmızı rəng çəkdikləri üçün üsyançılar ―Qırmızıqaşlılar‖ adlandırılırdı. 184-cü ildə Çində daha böyük «Sarısarıqlılar» üsyanı baş verdi. «Sarısarıqlılar» üsyanına aiddir: Kəndlilər və qullar tərəfindən qaldırılmışdı. Üsyana Çjan qardaşları başçılıq edirdi. Üsyançılar tanınmaq üçün başlarına sarı sarıq bağlayırdılar. Üsyan 20 il davam etsə də çətinliklə yatırıldı. ―Sarısarıqlılar üsyanı nəticəsində: Çin dövləti xeyli zəiflədi, Çin padşahı öldürüldü. Çində Xan sülaləsinin hakimiyyəti devrildi. Çin dövləti yenidən bir-neçə dövlətlərə parçalandı. Çində quldarlıq quruluşu feodalizmlə əvəz olundu. Qədim Çinin mədəniyyəti. Yazı. Qədim Çində elm, incəsənət, heykəltəraşlıq və memarlıq inkişaf etmişdi. Qədim çinlilər heroqlif yazı növündən istifadə etmişdilər. Çində də yazı dövlətin yaranması ilə eyni vaxtda meydana gəlmişdi. Mətnləri fırça ilə bambuk lövhələr üzərində, mühüm sənədlər və imperatorun əmrləri isə ipək parça üzərində yazılırdı. Çinlilərdən başqa Qədim Misirdə və Mannada da heroqlif yazıdan istifadə olunmuşdur. E.ə II əsrdə Çində yazı vasitəsi olan kağız istehsal olunmuşdur. Elm. Qədim Çində zəngin elmi biliklər yaranmışdır. Alimlər öz əsərlərində çinlilərin həyat tərzini və müxtəlif nailiyyətlərini əks etdirmişlər. İlk dəfə Çində becərilən çayı əvvəllər xəstələrə dərman kimi verirdilər. Çinlilər il boyu təbiətdə baş verən dəyişikləri və göy cisimlərini müşahidə edərək dəqiq təqvim yaratmışdılar. İlk dəfə kompası çinlilər kəşf etmişdilər. Bu Çin dənizçiləri və səyyahlarının əldə etdiyi yeniliklərdən biri idi. Qədim dövrə aid Çin alimlərinin «Dağlar və dənizlər haqqında kitab»ı bizim dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Coğrafiyaya aid oln bu əsər dənizçilərin və tacirlərin müşahidələri əsasında yazılmışdı. Konfutsi təlimi. Konfutsi təlimi ilk dəfə Çində Konfutsi tərəfindən yadarılmışdır. Konfutsi əxlaqi fikirlər irəli sürərək deyirdi: «Qəbahətlərimizi örtmək, gizlətmək hünər deyil, hünər qəbahət etməməkdir». Konfutsiyə görə, kiçik böyüyə, oğul ataya, xalq padşaha tabe olmalı, böyük kiçiyin, ata oğulun, padşah isə xalqın qayğısını çəkməlidir. Çin alimləri «Bilici» adını almaq üçün Konfutsi təlimindən imtahan verirdilərKonfutsi təlimi insanların axirət dünyasına inamını, həm də əcdadların ruhuna olan sayğısını artırırdı. Qədim Çin və Misir tarixi üçün ümumi cəhətlər Misir Çin Səma cisimlərini müşahidə etmələri Astronomiyaya aid biliklərin əldə edilməsi Dəqiq təqvim yaratmaları Heroqlif yazıdan istifadə etmələri Çin Manna Misir Heroqlif yazısından istifadə etmiş xalqlar a) Qədim Çin kompası b) Müasir kompas Konfutsi məbədi Sarısarıqlılar üsyanı Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|