Anar İsayev Ramil Rəhimov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
22 Selevkilərin dövründə Mərkəzi Asiyada çoxlu şəhərlər salındı. Şəhərlərin əhalisinin bir hissəsi yerli sakinlərdən, bir hissəsi isə yunanlardan ibarət idi. Lakin başqa imperiyalar kimi, Selevkilər də parçalandı. Onun yerində isə Baktriya və Parfiya dövlətləri yarandı. Qədim Türküstan mədəniyyəti Qədim Türküstan mədəniyyətinə aiddir: Əsasən arxeoloji məndəblər əsasında öyrənilmişdir. Tunc dövründə şəhər mədəniyyəti meydana gəlmişdi. Dulusçuluq, metalişləmə kimi sənət sahələri inkişaf etmişdi. Atropatenanın əhalisi kimi Zərdüşt dininə sitayiş etmiş, Günəşi, Ayı və Odu müqəddəs saymışdılar. İran, Hindistan və Yunan-Baktriya mədəniyyətinin təsirinə məruz qalmışdı (bunu tapılmış pulların arxa tərəfində yunan tanrılarının (Zevsin, Poseydonun) və qəhrəman Heraklın təsvirləri sübut edir). İskit dövlətləri Kimmer, İskit, sak tayfalarının ilk dövlət qurması Qara dənizin şimalında və Krım yarımadasında yaşayan türk mənşəli kimmer, iskit və sak tayfaları e.ə. VII əsrin əvvəllərində bu ərazilərdən köç edərək Cənubi Qafqazda və Ön Asiyada məskunlaşdılar. E.ə. VII əsrin ortalarında Van gölü ilə Urmiya gölü arasındakı ərazilərdə Kimmer-İskit-Sak padşahlığı yarandı. Bu dövlətin ən qüdrətli hökmdarı Tuqdamme olmuşdur. Kimmer, iskit və sakların bir qismi qədim Azərbaycan torpaqlarında məskunlaşmış, Assuriyaya qarşı Manna dövləti ilə ittifaq yaratmışdılar. Kimmer, iskit və sak tayfalarının Azərbaycan torpaqlarında məskunlaşması ilə: Aşşur dövlətinin bu bölgədəki nüfuzuna böyük zərbə vuruldu. Manna dövlətinin Aşşur ilə ittifaqı pozuldu. Manna dövləti kimmer, iskit və sak tayfalarına arxalanaraq Aşşura qarşı çıxdılar. Manna dövləti kimi Midiya da iskitlərlə birlikdə Assuriyaya qarşı ittifaq yaratmışdılar. Lakin Midiya-Aşşur müharibəsində iskitlər midiyalılara deyil, Aşşur dövlətinə yardım etdilər. Nəticədə Midiya iskitlərin hakimiyyəti altına düşdü. İskit tayfaları Midiyada bir müddət ağalıq etdilər. 28 ildən sonra nəhayət ki, Midiyada iskit ağalığına Kiaksar tərəfindən son qoyuldu. Həmçinin e.ə. VI əsrin əvvələrində Midiya hökmdarı Kiahsar Kimmer İskit Sak padşahlığını süquta uğratdı və onları Ön Asiyadan çıxartdı. Yeni İskit dövlətinin yaranması E.ə. IV əsrin ortalarında iskitlər paytaxtı Neapol şəhəri olan yeni bir padşahlıq yaratdılar. Dövlətin ərazisi Şərqi Avropada, Don çayından Dunay çayına qədər olan torpaqları əhatə edirdi. İskitlər öz ərazilərini qərbə doğru genişləndirərkən Makedoniya çarı II Filiplə toqquşmalı oldular. E.ə. 339-cu ildə makedoniyalılar ilə iskitlər arasında baş verən döyüşdə İskit padşahı Atey həlak oldu. Baktriya Xarəzm Margiana Baktriya Soqdiana E.ə VI-IV əsrlərdə Mərkəzi Asiyada mövcud olan vahə dövlətləri 23 Lakin 8 il sonra, e.ə 331-ci ildə iskitlər ölkənin qərb torpaqlarını işğal etmiş Makedoniya ordusunu məğlub etdilər. E.ə. II əsr İskit dövlətinin çiçəklənmə dövrü hesab olunur. Bu dövrdə qonşuluqdakı yunan şəhər-dövlətlərinin bir qismini tabe edən iskitlər həm də bu ərazilərdən keçən beynəlxalq taxıl ticarətini ələ keçirməyə çalışırdılar. İşğalçı müharibələr və yadelli basqınları nəticəsində İskit dövləti zəiflədi. Eramızın III əsrin ikinci yarısında qot tayfalarının hücumu nəticəsində İskit dövləti süqut etdi. Sağ qalan iskitlər digər türk tayfaları ilə qaynayıb qarışdılar. İskitlərin təsərrüfat həyatı İskitlərin həyat tərzi və məşğuliyyəti yazılı mənbələr və arxeoloji materiallar əsasında öyrənilmişdir. İskitlər əkinçilik, maldarlıq və sənətkarlıqla məşğul olmuşlar. Əkinçi iskitlər, əsasən, dənli bitkilər becərmiş, istehsal etdikləri taxılın bir hissəsini yunanlara satmışlar. Maldar iskitlər cins atlar bəsləyirdilər. İskitlərin məskən saldığı yerlərdə iskit kurqanları öyrənilmişdir. Kurqanaltı qəbirlərdən çoxlu miqdarda müxtəlif sənətkarlıq məmulatları, mis, gümüş və qızıl qablar, silahlar tapılmışdır. İskit mədəniyyəti İskitlər gözəl incəsənət nümunələri yaratmışlar. İskit abidələrindən çoxlu zoomorf formalı (heyvani üslublu) fiqurlar və daşdan yonulmuş kiçik insan heykəlləri tapılmışdır. Kimmer, iskit və sakların mədəniyyəti, dəfn adətləri, dini inamları ümumi cəhətdən bir-birinə yaxındır. İskitlər çoxtanrılı dinə etiqad edirdilər. İskitlərdə oda və suya inam geniş yayılmışdı. Qara dəniz sahillərində yaşayan iskitlərin mədəniyyətinə yunan mədəniyyətinin böyük təsiri olmuşdur. İskitlərə məxsus maddi mədəniyyət nümunələri İskit kurqanı İskit dövlətləri Birinci İskit dövləti İkinci İskit dövləti E.ə. VII əsrin ortalarında yaranmışdı Van gölü ilə Urmiya gölü arasındakı ərazilərdə yaranmışdı Ən qüdrətli hökmdarı Tuqdamme olmuşdu Assuriyaya qarşı Manna və Midiya dövlətləri ilə ittifaq yaratmışdı Bir müddət Midiya dövlətini özündən asılı vəziyyətə salmışdı Midiya hökmdarı Kiaksar tərəfindən süquta uğradılmışdı E.ə. IV əsrin ortalarında yaranmışdı Şərqi Avropada Don çayından Dunay çayına qədər ərazidə yaranmışdı Hökmdarlarından biri Atey olmuşdu Dövlətin paytaxtı Neapol şəhəri idi Makedoniya çarlığı ilə müharibə aparmışdı Bəzi yunan şəhər-dövlətlərini asılı vəziyyətə salmışdı Qot tayfalarının hücumu nəticəsində süqut etmişdi Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|