Ankara 2015 T. C. MİLLÎ EĞİTİm bakanliği açik öĞretim okullari

ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
33
yıl önce antlaşmaya taraf devletlerden hiçbirisi sözleşmenin feshini talep etmezse 
yürürlükte kalacaktı. Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin süresi 1956 yılında dolduğu 
hâlde, böyle bir fesih talebinde bulunulmadığı için hâlâ yürürlüktedir. 
d. Sadabat Paktı (8 Temmuz 1937)
İngiltere’nin Irak’ta manda yöneti-
mine son vererek Irak’ın bağımsızlığını 
tanımasından sonra Irak, komşuları Türki-
ye ve İran ile iyi ilişkiler kurmak istiyordu. 
Bu amaca yönelik olarak Irak kralı Faysal 
ve Başbakan Nuri Sait Paşa 1931 yılında 
Türkiye’yi ziyaret etmişti. Bu sırada İran ile 
Irak arasında sınır anlaşmazlıkları vardı. 
Türkiye bu anlaşmazlığın giderilmesi ko-
nusunda aktif bir rol oynadı. Öte yandan 
Türkiye, İran ile de samimi ilişkiler kur-
muştu. İran Şahı Rıza Pehlevi 1934 yılında 
Türkiye’yi ziyaret etmişti.
 Bu sırada İtalya’nın Asya, Doğu Ak-
deniz ve Afrika’ya yayılmacı politikalar 
izlemesi Türkiye ve Orta Doğu ülkelerini 
endişelendiriyordu. İtalya’nın 1935 yılında 
Habeşiştan’a saldırısı durumun ciddiyetini 
ortaya koyuyordu. Türkiye, İran ve Irak 1935’te Cenevre’de bir antlaşma imzaladı-
lar. Ancak Irak-İran sınır anlaşmazlığının devam etmesi paktın imzalanmasını ge-
ciktirdi. Sonunda Afganistan’ın da katılımıyla 8 Temmuz 1937’de Tahran’da Sadabat 
Sarayı’nda pakt imzalandı. Sadabat Paktı’yla taraflar birbirlerinin iç işlerine karışma-
mayı, ortak çıkarlarını il-
gilendiren uluslararası ni-
telikteki anlaşmazlıklarda 
birbirlerine danışmayı, 
birbirlerine karşı eylem-
de bulunmamayı kabul 
ediyorlardı. 
Sadabat Paktı’nın 
önemi II. Dünya Sava-
şı’nın çıkmasıyla azalmış, 
1980’de İran-Irak Savaşı 
çıkınca artık var oluş ne-
denini de yitirmiştir. 
Resim 01.15: Atatürk,  İran Şahı Rıza Pehlevi  
ile
Resim 01.16: Sadabat Paktı’nın İmzalandığı Sadabat Sarayı   
(Tahran )

---

ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
34
c. Hatay Meselesi ve Hatay’ın Anavatana Katılması (30 Haziran 1939)
20 Ekim 1921 yılında Türkiye ile Fransa arasında imzalanan Ankara Antlaşması 
ile İskenderun Sancağı (Hatay) Fransız mandası altındaki Suriye’de kalmıştı. Ancak 
Türkiye antlaşmaya, İskenderun Sancağı’ndaki Türklerin haklarını koruyucu, kültür-
lerini geliştirici ve Türkçenin resmî dil olmasını öngören maddeler koydurmuştu. Bu 
durum Fransa’nın 1936 yılında Suriye’deki manda yönetimine son vermesine kadar 
devam etti. Sancak’ta yaşayan Türklerin geleceği Türkiye’yi endişeye sevk etti. Türki-
ye, Fransa’ya verdiği notada Suriye’ye verilen bağımsızlığın İskenderun Sancağı’na 
da verilmesini istedi. Ancak Fransa, Suriye topraklarının parçalanacağı görüşüyle 
bunu kabul etmedi. Türkiye’nin İskenderun Sancağı’na verdiği önem Atatürk’ün 1 
Kasım 1936’da TBMM’yi açarken yapmış olduğu konuşmada şu şekilde ortaya kon-
muştu: ‘’ Bu sırada milletimizi gece gündüz meşgul eden başlıca büyük mesele, ger-
çek sahibi öz Türk olan İskenderun- Antakya ve havalisinin mukadderatıdır. Bunun 
üzerinde, ciddiyet ve katiyetle durmaya mecburuz.’’
Fransa meselenin Milletler Cemiyetine götürülmesini teklif etti. Türkiye’nin bu 
teklifi kabul etmesi üzerine İskenderun Sancağı konusu Milletler Cemiyeti Meclisine 
getirildi. 27 Ocak 1937’de varılan prensip anlaşmasına göre İskenderun ve Antakya 
iç işlerinde bağımsız, dış işlerinde Suriye’ye bağlı olacak, Türkçe resmî dil olarak kul-
lanılacaktı. Sancak’ın toprak bütünlüğü Türkiye ve Fransa tarafından güvence altın-
da tutulacaktı.  
Türkiye, Milletler Cemiyetinin aldığı kararın hemen uygulanmasını istedi. An-
cak Suriye’de Arapların alınan bu kararı protesto etmeleri ve gösterileri Fransa’nın 
olumsuz tutumuyla birleşince Türkiye yeniden harekete geçti. Türkiye 1930 tarihli 
Türk-Fransız Dostluk Antlaşması’nı feshetti. Atatürk 1938 yılı Mayıs ayında hastalı-
ğının giderek ağırlaşmasına rağmen orduyu denetleme gezisine çıkarak Mersin ve 
Adana’ya gitti; Hatay sınırına asker yığdı. Bu sırada Avrupa’da uluslararası ilişkiler ger-
ginleşmişti. Fransa ve İngiltere’nin Orta Doğu’nun en güçlü devleti olan Türkiye’ye 
ihtiyacı artmıştı. Bunların sonucunda Türk ve Fransız askerî temsilcileri arasında ya-
pılan görüşmeler sonunda 3 Temmuz 1938’de Sancak’ın toprak bütünlüğü ve siyasi 
statüsünün ortaklaşa korunması konusunda bir askerî antlaşma yapıldı. Bu antlaş-
manın imzalanmasından iki gün sonra Türk kuvvetleri Sancak’a girdi. 
1938 Ağustos’unda yapılan seçimler 
sonunda Sancak Meclisi toplandı. Meclisin 
Türk, Arap, Ermeni, Rum milletvekilleri Türk-
çe yemin ettiler( 2 Eylül 1938).Millet Meclisi, 
Sancak’a ‘’Hatay Devleti’’ adını verdi. Abdül-
gani Türkmen meclis başkanı, Tayfur Sök-
men cumhurbaşkanı, Abdurrahman Melek 
başbakan seçildi. Türk bayrağına çok ben-
zeyen bir bayrak Hatay bayrağı olarak kabul 
edildi.
Hatay Devleti bir yıl kadar bağımsız 
kaldıktan sonra 23 Haziran 1939’da Hatay Millet Meclisi oybirliğiyle Türkiye’ye ka-
tılma kararı aldı. 23 Temmuz 1939 günü yapılan törenle de Hatay, Türkiye’ye katıldı.
Resim 01.17: Hatay Devleti’nin Bayrağı

---

ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
35
NELER ÖĞRENDİK?
• I. Dünya Savaşı’nın neden ve sonuçlarını, Paris Konferansı ve önemini, I Dünya 
Savaşı sonunda yapılan barış antlaşmalarını,
• Rusya’da Bolşeviklerin Çarlık yönetimini yıkarak iktidarı  ele geçirmelerini, 
SSCB’nin kuruluşunu, Lenin ve Stalin dönemlerinde SSCB’de meydana gelen 
gelişmeleri, Rusların Orta Asya’yı işgal etme sürecini,  Basmacı Hareketi ve 
özelliklerini, Enver Paşa’nın Basmacı Hareketi’ne katılması ve ölümünü,
• I. Dünya Savaşı’ndan sonra İngiliz ve Fransızların Orta Doğu’da manda yönetimleri 
kurmalarını, Arap Yarımadası, Irak, Ürdün, Filistin, Suriye ve Mısır’da manda 
yönetimlerinin sona ermesini,
• Japonya’nın XIX. yüzyılın sonlarına doğru yaptığı reform ve ıslahatlarla güçlü bir 
devlet hâline gelmesini, Çin ve Rusya ile rekabetini,
• 1929 dünya ekonomik krizinin nedenlerini, yayılışı ve sonuçlarını, krizin Türkiye’ye 
etkilerini,
• I. Dünya Savaşı’nın ardından dünya barışını sağlamak amacıyla yapılan 
çalışmaları, Milletler Cemiyeti’nin kuruluşunu, Locarno Antlaşması, Kellogg Paktı 
ve özelliklerini, 
• I. Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’da meydana gelen sosyal, siyasal ve ekonomik 
gelişmeleri,
• İtalya’da Faşizm ve Almanya’da Nazizm gibi totaliter rejimlerin kurulmasını,
• Atatürk dönemi Türk dış politikasının esaslarını, Türkiye’nin Milletler Cemiyetine 
girmesini,
• Balkan Antantı,  Montrö Sözleşmesi ve Sadabat Paktı’nın imzalanması ve önemini,
• Hatay meselesi ve Hatay’ın Anavatan’a katılış sürecini öğrendik.

---