Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İKTİsat anabiLİm dali

54 
 
 
Bu önsözde Senior’un artık, yoksulluğun neden olduğu sefaletle değil, “grevlere, şiddete 
ve  birleşmelere  [sendikalar]  yönelen  küstah  bir  çalışan  sınıf  tehdidiyle,  servetin 
temellerine  değil  doğrudan  servete  yönelik  bir  tehditle”  ilgilendiği  açıktı.  Senior’un 
aklındaki  büyük  tehlike,  işçi  sendikalarının,  ücretlerin  arz  talep  güçlerinin  serbest 
oyununu  değil,  her  işçi  ailesinin  ihtiyaçlarını  yansıtması  gerektiği  yönündeki  görüşü 
savunup yayma savaşı vermeleriydi (Hunt, 2009: 187).  
Senior,  döneminin  sosyalist  iktisat  yazarlarının  bölüşümü  sınıf  çatışmaları 
bağlamında açıklamalarını, “yoksulların siyasal ekonomisi” olarak adlandırdı. Aslında 
bütün  sınıfların  çıkarlarının  uyum  içinde  olduğunu,  bu  düşüncelere  “uslamlama 
yetenekleri  ya  işlenmemiş  ya  da  imgelemleri  veya  duygularıyla  bozulmuş”  kişiler 
tarafından  inanıldığını  iddia  etti  (Senior’dan  aktaran  Hunt,  2009:  200).  Bölüşüm 
kuramını da toplumsal uyum düşüncesi temelinde oluşturdu. 
An Outline of the Science of Political Economy eserinde, öncelikle, politik iktisat 
biliminin konusunun mutluluk değil, servet olduğunu ileri sürdü. Bu bilimle uğraşan 
kişi, tıpkı jüri üyesi gibi, kanıtlara göre doğru hükümler vermekle sınırlandırılmıştır; 
sefalete  sempatiyle  yaklaşma,  var  olan  kurumlara  saygı  gösterme,  suistimale  karşı 
nefret duyma tutumları iktisatçı açısından kabul edilemez. 
Senior,  politik  iktisatı  iki  dala  ayırdı:  Politik  İktisat  Bilimi  ve  Politik  İktisat 
Sanatı. Bilim olarak politik iktisat, gerçeklerden ve deneylerden yola çıkarak ilkeler 
oluşturmalıdır. İktisatçının yapması gereken tek şey budur. Sanat olarak politik iktisat 
ise yasa yapıcı tarafından bilim yapanın ortaya koyduğu ilkeleri kullanarak, politika 
uygulamalıdır. “Politik İktisat Bilimi ile (…) Sanatını birbirine karıştırmak, bilimin 
ilerlemesi önündeki başlıca engellerden biri olagelmiştir” (Senior, 1965: 3). 
Senior  da,  Say  ve  Bentham  gibi,  değerin,  ve  dolayısıyla  servetin  kaynağının 
fayda olduğuna inandı. Değerin kaynağının emek olduğunu reddetti.  

---

55 
 
 
Gerçekte, eğer bir insanın kullandığı tüm mallar insan emeğinin herhangi bir müdahalesi 
olmaksızın doğa tarafından tam olarak şu an bulundukları miktarda sağlanmış olsalardı, 
değerlerini kaybedecekleri ya da şimdikinden farklı bir oranda mübadele edileceklerini 
varsaymak için hiçbir sebep olmazdı (ibid, s. 24). 
Malların göreli değerlerini, Malthus’u incelediğimiz kısımda bahsettiğimiz gibi, 
her bir tarafın metaya sahip olma konusundaki isteği ve karşılığında vereceği metayı 
elde etmek için gereken zorlukla açıkladı. 
Üç  üretim aracı vardır: emek, doğal kaynaklar ve kaçınma (Senior, 1965: 57-
58). Politik iktisat literatürüne Senior’un soktuğu ve daha sonra Marx tarafından alay 
konusu  edilecek  kaçınma,  “kişinin  kontrol  ettiği  varlıkları  [sermayeyi]  verimsiz 
kullanımdan sakınmak ya da, yakın sonuçlar yerine gelecek için üretimde kullanmayı 
tercih  etmesidir”  (ibid,  s.  58).  Kaçınmanın  yokluğunda  diğer  iki  üretim  faktörü 
etkinsizdir.  Üretimin  maliyeti  ise  üretim  için  ihtiyaç  duyulan  emek  ve  kaçınmanın 
toplamıdır. 
Ücret, üretimde sermaye kullanılmadığı durumda sıradan emeğin sarfettiği çaba 
ve  zorluğun  karşılığını  sağlamaya  yetecek  tutardır.  Kâr  ise  kaçınmanın  emeğin 
verimliliğini  artırması  sonucu  elde  edilen  ilave  üründür  (ibid,  s.  130-131).  Yani 
Senior’un  analizinde  kâr,  emeğin  ürününe  haksızca  el  konulmasının  sonucu  değil, 
kaçınma  fedakârlığı  neticesinde  biriktirilen  sermayenin,  emeğin  üretkenliğinde 
yarattığı  artışın  karşılığıdır.  Kaçınma,  ve  neticesinde  sermaye,  üretimden,  tam  da 
katkısı kadar pay almıştır. 
Senior, ücretlerin genel düzeyinin, ülkenin sahip olduğu sermayenin işçi sayısına 
oranı olduğu görüşünü reddetti; emeğin geçimi için sahip olunan fonların, istihdam 
edilecek  işçi  sayısına  oranı  olduğunu  söyledi  (ibid,  s.  153, 174,  198).  Yani  ücretler 
emeğin  geçimi  için  ayrılan  fona  ve  işçi  nüfusuna  bağlıdır.  Bu  fonun  büyüklüğü, 

---

56 
 
 
emeğin verimliliğine; emeğin verimliliği ise 1- emekçinin maddi, entelektüel ve ahlaki 
durumuna,  2-  hava,  toprak  gibi  yardımcı  kaynaklara,  3-  emeğin  kaçınma  –ya  da 
sermaye–  kullanımıyla  desteklenme  derecesine,  4-  devlet  müdahalesinin  var  olup 
olmadığına bağlıdır. 
Senior’un,  iktisadi  düşünce  tarihinde  bir  eşiği  ifade  ettiğinden  bahsetmiştik. 
Senior’la politik iktisat, ahlaki yargılardan arındırılmış, ekonomiye dair genel ilkeler 
öne sürmekle sınırlandırılmıştır.  
Klasik  ekonomi  politiğin  bölüşüm  analizinin  temel  aldığı  sınıf  çatışması, 
Senior’da yerini toplumsal uyum düşüncesine bırakmıştır. Değerin kaynağının emek 
olduğu,  dolayısıyla  kârın  emeğin  ürününden  kesinti  olduğu  emek  değer  kuramı 
reddedilmiş; değer, içerdiği fayda ile açıklanmış, böylece bölüşümün çatışmalı doğası 
gözden kaybedilmiştir. Emek değer kuramının reddiyle, sermaye de, geçmiş emeğin 
ürünü değil, kapitalistin kaçınmasının karşılığı olarak kavramsallaştırılmıştır.  
Senior’un fayda yaklaşımı, Bentham’ın fayda yaklaşımından, bütün toplumsal 
reform önerilerini dışlamasıyla ayrılır. Bentham, servetin azalan faydasına işaret edip, 
bu temelde en zengin kesim aleyhine en yoksul kesime gelir aktarıldığında toplumun 
toplam  mutluluğunun  artacağı  düşüncesiyle  reform  önermişti.  Fakat  Senior,  kişiler 
arası  fayda  karşılaştırmaları  yapılamayacağını  söyledi.  Böylece,  bölüşümde  reform 
olanağı ortadan kalktı. 
Screpanti  ve  Zamagni  (2005),  Smith’in  iktisadi  teorisinde  makroekonomik, 
mikroekonomik ve kurumcu olarak adlandırılabilecek üç ayrı bileşenin bulunduğunu, 
Smith’i izleyen farklı iktisat kuramlarının farklı bileşenler üzerinde temellendiklerini 
söyler.  Emek  değer  ve  fayda  değer  teorilerinden  bahsettikten  sonra,  kısa  bir 
değerlendirme için konumuz açısından açıklayıcı bir perspektif sağlayan bu görüşten 

---