Annotasiya

 

677 

b.

 

Qərarsız şagirdlər digər qrupu təşkil edir. 

5.

 

Şagirdlər müzakirə olunan mövzu barəsində mübahisə edirlər: 

o

 

Bir qrup dəstəkləyici arqument verərək öz mövqeyini bildi-

rir. Digər qrup əks-arqumenti irəli sürür; 

o

 

Digər qrup da bunu etməyə dəvət olunur; 

o

 

Mübahisə aşağıdakı təlimatlara əsasən arqument və əks-ar-

qumentləri dəyişərək davam edə bilər: 

o

 

Hər qrup oponentlərin fikrinə diqqətlə yanaşmalıdır; 

o

 

İştirakçı  əks  tərəfin  arqumenti  ilə  inandırılırsa,  o,  istənilən 

vaxt qrupu dəyişə bilər; 

o

 

Qrup üzvləri ən çox inandırıcı arqumentləri qeyd etməlidirlər. 

Şərtlər: 

1.

 

İş forması: cütlərdə və ya qruplarda. 

2.

 

Şagirdlərin optimal sayı 20 

3.

 

Fəaliyyət zamanı iştirakçılar öz rollarına uyğun olaraq onla-

rın aşağıdakı vəzifələrini bilməlidirlər: 

a)

 

APARICI: 

o

 

Mövzunu  təklif  edir  və  ya  mövzunun  seçilməsinə  nəzarət 

edir. 

o

 

Qrupların təşkil olunmasına nəzarət edir. 

o

 

İştirakçılarla  birgə  mübahisənin  qaydalarını  müəyyənləşdi-

rir və ya sadəcə olaraq şagirdləri mövcud qaydalardan xəbərdar edir. 

o

 

Mübahisələrəd iştirak edir və lazım gəldikdə müdaxilə edir. 

o

 

Şagirdlərin əldə etdiyi nəticə və ya həlli yollarını birləşdirir. 

b)

 

ŞAGİRD: 



 

Lehinə və əleyhinə arqumentləri müəyyənləşdirir. 



 

Qruplardan birinə qoşulur. 



 

Müzakirənin hər bir səviyyəsində fəal iştirak edir. 



 

Əməkdaşlıq edir və ünsiyyət saxlayır. 

Vəsaitlər: kağız, marker, məlumat mənbəyi. 

Yrana biləcək problemlər: bax müzakirə xəritələrinə. 

  

---

 

678 

Debatlar (çarpaz müzakirə) 

 

Debatlar (çarpaz müzakirə) hər bir kəsin müzakirədə iştira-

kını  təmin  edilməsi  ilə  nəticələnən  xüsusi  sxemdən  istifadə  edən 

strategiya formalarından biridir. 

Məqsəd: 

Diskussiyanın  yalnız  bir-birlərinə  opponentlik  (etiraz)  edən 

tərəflərin arasında keçdiyi mübahisə, müzakirə, rəy mübadiləsi kimi 

məlum  formalarından  fərqli  olaraq,  debatlar  opponentini  deyil, 

üçüncü tərəfi inandırma prosesini nəzərdə tutur. Üçüncü tərəfin və-

zifəsi  hər  bir  tərəfin  mövqeyini  dinləyib,  öz  seçimini  etməkdir.  Bu 

seçim yalnız bir şeyə - “bu tərəf məni inandırdı!”- təsdiqinə əsasla-

nır. Beləliklə, debatlarda iştirak edən tərəflərin əsas məqsədi öz də-

lil  və  sübutlarının köməyi  ilə üçüncü tərəfi  öz mövqeyinin düz-

günlüyünə  inandırmaqdır.  Bu  prosesin  yekunları  əsasında  ona 

həmçinin ,qərarların qəbulu kimi baxmaq olar. 

Debat prosesində şagirdlər aşağıdakı bacarıq və keyfiyyət-

lərə nail ola bilərlər: 



 

mövzunun araşdırılması; 



 

əsas anlayışlarla iş; 



 

dəlillərlə iş; 



 

“çarpaz sualların” hazırlanması; 



 

natiqlik məharəti; 



 

hamilik və ya qərarları necə qəbul etməli. 

Aiqoritm: 

1.

 

Mövzunun  müəyyənləşdirilməsi.  Çarpaz müzakirə mətn-

də  qaldırılan  məsələni  açıqlayan,  birmənalı  cavab  tələb  edən  sual 

(yəni elə bir sual ki, ona müsbət və ya mənfi cavab verilə bilər) ha-

zırlanmasını tələb edir. “Debatlarda” mövzu sual yox təsdiq forma-

sında ifadə edilir. 

2.

 

Rolların  müəyyənləşdirilməsi  (“A”  və  “B”  spiker  ko-

mandaları,  hakim,  “taym-kipper”).  Debat  iştirakçıları  və  ya  de-

batçılar çıxış zamanı spiker adlanırlar. Debatlar üçüncü tərəfi təmsil 

edən hakimlər qarşısında spiker komandaları (“A” mövqeyi və “B” 

mövqeyi) arasında keçirilir. 

---

 

679 

a)

 

Təsdiqedici  “A”  mövqeyinin  spikerləri  debatların  mövzu-

sunu onun ifadə edildiyi kimi təsdiq edirlər 

b)

 

Təkzibedici “B” mövqeyinin spikerləri “A” mövqeyini tək-

zib etməyə borcludurlar-bu onların başlıca vəzifəsidir. Həm də onlar 

təkzibetmədən sonra öz meyar və dəlillərini təklif edirlər. 

c)

 

Hakimin  vəzifəsi  bu mövqelərdən hansının daha inandırıcı 

olduğunu öz şəxsi mövqeyindən asılı olmayaraq müəyyən etməkdir. 

d)

 

Debatlar  prosesində  çixişların  vaxt  rejimini  təmin  edən 

“taym-kipperlər” iştirak edirlər. 

3.

 

Dəlillərin hazırlanması. Arqument (dəlil)- faktlar əsasın-

da çıxarılan nəticədir; mövzunun tədqiqinin nəticəsidir. İştirakçılar-

spikerlər (cütlər və ya kiçik qruplar) sualın müzakirəsinə başlayır və 

əvvəlcə müsbət, sonra mənfi cavabları əsaslandıran 4-5 dəlil göstə-

rirlər. Tərəflər öz mövqelərinin müdafıəsi üçün ən güclü arqument-

ləri toplamalıdırlar. Hər qrupa özlərinin ən yaxşı arqumentlərini mü-

əyyən etmək üçün 7-8 dəqiqə vaxt ayrılır. 

Arqument üzərində iş prosesi aşağıdakı hərəkətlərdən ibarətdir: 



 

arqument irəli sürülür; 



 

arqument izah edilir; 



 

arqument sübut edilir; 



 

nəticə çıxarılır. 

Hər  iki  cavaba  dair  dəlillərin  siyahıları  tamamlandıqdan  dər-

hal sonra qrupların hər biri digər qrupla öz siyahılarını tutuşdurur və 

hər iki qəbildən olan dəlilləri nəzərdən keçirirlər. 

4.

 

Debat  və  çarpaz  suallar. Sonra iştirakçılardan öz mövqe-

lərini  müəyyən  etmək  və  iki  böyük  qrupa  bölünmək  xahiş  edilir. 

Hər 2 tərəf arasında polemika (müzakirə) aparılır. Debatlar zamanı 

bir mövqeyin spikerlərinin suallarından və digər mövqeyin spikerlə-

rinin cavablarından ibarət olan və xüsusi fərqləndirən raunddur. De-

batların spikerləri arqumentləri irəli sürərkən, sübut-dəlilləri-onların 

mövqeyini təsdiq  edən faktları, statistik göstəriciləri, mütəxəssislə-

rin ekspert rəylərini də təqdim etməlidirlər. 

5.

 

Nəticə  çıxarma  və  qiymətləndirmə.  Hakim  daha  inandı-

rıcı  mövqelərdən  çıxış  edən  komandanı  seçir.  O  yalnız  eşitdikləri 

əsasında  nəticə  çıxarır  və  öz  seçimini  edir.  Çox  vacibdir  ki,  o  öz 

seçimini etdikdən sonra onu əsaslandıra bilsin. Verilən sualların və 

---