AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev
Yüklə 3,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
416 Respublikasında hər bir nəfər orta hesabla 22 kq ət və ət məhsulları, 154 kq süd və süd məhsulları, 112 ədəd yumurta, 2,7 kq balıq və balıq məhsulları, 16,8 kq şəkər, 3,1 bitki yağı, 47 kq kartof, 155 kq çörək məmulatları, 61 kq meyvə və giləmeyvə, 129 kq tərəvəz və bostan bitkiləri istehlak etmişdir. İnkişaf etmiş ölkələrdə bu rəqəmlər daha çox yüksəkdir. Məsələn, ABŞ hər adambaşına 114 kq ət və ət məhsulları (Azərbaycandakından 5 dəfə çox), 305 kq süd və süd məhsulları (2 dəfədən çox), 24 kq bitki yağı (8 dəfə çox), istehlak etmişdir. Yaponiya, Almaniya, İtaliya və s. digər ölkələr də adambaşına q ida məhsullarının istehlakı cəhətdən fərqlənirlər. Göründüyü kimi cədvəldə verilən məhsulların hamısı kənd təsərrüfatı ilə bilavasitə bağlıdır. Digər ölkələrdə olduğu kimi Azərbaycan Respublikasında da kənd təsərrüfatının inkişaf etməsinə onun coğrafi ərazisi, quruluşu və iqlim təsir göstərir. Azərbaycanın ərazisi 86,6 min kvadratkilometrdir. Bunun 11,5 faizi meşələrin, 1,6 faizi su hövzələrinin, 50 faizi becərilən torpaqların, 36,9%-i sair torpaqların payına düşür. Becərilən torpaqların 27%-
i otlaqlardır. Azərbaycan Respublikası ərazisi 400 000 kvadratkilometr olan, dünyada ən böyük göl hesab edilən Xəzər dənizinin sahilində yerləşir. Bundan başqa, ümumi sahəsi 212,8 kvadrat kilometr olan 6 iri göl və ümumi sahəsi 3389 kv.m. olan 4 böyük çay da respublik a ərazisində mövcuddur. Deməli, meşəçilik və balıqçılıq təsərrüfatlarını inkişaf etdirmək üçün də Azərbaycanda yaxşı imkan vardır. Azərbaycan Respublikasında kənd təsərrüfatındakı müasir vəziyyət ümumi şəkildə cədvəl 58-də verilmişdir. Cədvəl 58 1991-2000- ci illərdə Azərbaycan Respublikasında kənd təsərrüfatı məhsullarının təsərrüfatların forması üzrə dəyişmə indeksi (1990 = 100 faiz)
417 İllər Bütün təsərrüfat O cümlədən
formaları üzrə kənd təsərrüfatı müəssisələri xüsusi (əhali) təsərrüfatları 1991 100,3
95,4 109,4
1992 76,5
68,3 91,6
1993 64,7
52,0 88,0
1994 56,4
37,4 91,5
1995 52,5
32,1 90,1
1996 54,1
29,8 98,9
1997 50,8
18,1 111,1
1998 53,9
7,9 138,9
1999 57,7
3,9 157,2
2000 64,7
2,3 180,0
Cədvəl 59
yığımı (min ton) Məhsullar İ L L Ə R
1990 1993 1995
2000 Taxıl
(təmizləmədən sonrakı çəkidə) 1364,4 1100
881, 5 1508,9 Pambıq 542,9
284,5 274,
1 91,5
Tütün 52,9
44,9 11,7
17,3 Kartof
185,2 152,2
155, 5 489,0 Tərəvəz 856,2
487,8 424,
780,8
418 1 Bostan məhsulları 67,5 46,9
41,9 261,0
Üzüm 1196,4 411,3 308, 7
Meyvə və giləmeyvə 367,4
346,4 324,
4 477,0
Çay yarpağı 30,7
24,0 9,4
1,1 Taxıl istehsalı, bostan məhsulları, kartof istehsalı sahəsində 1990- cı ilin səviyyəsi əldə edildiyi halda, çox mühüm strateji əhəmiyyətə malik pambıq istehsalı, üzüm istehsalı, çay yarpağı və tütün məhsulların istehsalları xeyli aşağı düşmüşdür. Müstəqillik dövrünün çətinlikləri üzündən kənd təsərrüfatında məhsuldarlığın səviyyəsi bir neçə mühüm məhsullar növü üzrə xeyli aşağı düşmüşdür (bax cədvəl 60).
ci illərdə Azərbaycan Respublikasında kənd təsərrüfatı bitkiləri üzrə məhsuldarlıq (hektardan, sentner ilə)
Məhsullar İ L L Ə R
1990 1993 1995
2000 Dənli bitkilər 24,2 16,8
15,1 23,8
419 Pambıq 20,6
12,7 13,0
9,1 Tütün
32,7 28,2
14,6 22,2
Kartof 78
78 97
84 Tərəvəz 200 158
157 133
Bostan bitkiləri 74
87 73
98 Üzüm
76,5 30,9
32,6 35,8
Meyvə və giləmeyvə 28,1
32,6 31,2
61,9 Çay yarpağı 39,0 26,6
10,3 2,0
Müasir dövrdə dünya miqyasında kənd təsərrüfatında böyük nailiy yətlər əldə edildiyi halda Azərbaycanda kənd təsərrüfatında əsas məhsullar üzrə məhsuldarlığın aşağı düşməsi tədqiqatçını dərindən dü- şündürməlidir. 1990-cı ilə nisbətən 2000-ci ildə pambıq yığımında məh- suldarlıq 2,2 dəfədən çox, tütün istehsalında 1,4 dəfə, üzüm yığımında 2,1 dəfədən çox, çay yarpağı toplamaqda 20 dəfəyə yaxın aşağı düşmüşdür. Qeyd etdiyimiz kimi bu cür vəziyyətin obyektiv səbəbləri olmuşdur. Lakin yaranmış vəziyyətdən çıxış yolları tapmaq həmişə mümkündür. Bu fikir respublikamızın öz təcrübəsi ilə də sübut olunur. Məsələn, vəziyyətin hər yerdə əsasən eyni olmasına baxmayaraq tədqiqat dövründə bir neçə kənd təsərrüfatı məhsulları üzrə məhsuldarlıq nəinki dəyişməmişdir, hətta yüksəlmişdir. Daxili imkanlardan maksimum istifadə etməklə böyük nəticələrin əldə edilməsinin mümkünlüyü bir çox xarici dövlətlərin də təcrübəsi ilə sübut olunmuşdur. Keçən (XX) əsrin əvvəllərində inkişaf etmiş ölkələrdə kənd təsərrüfatı iqtisadiyyatın əmək tutumlu bölməsi idi. 1940-1960- cı illərdə kənd təsərrüfatı kapital tutumlu sahəyə çevrilmişdi. Hazırda isə kənd təsərrüfatı iqtisadiyyatın mühüm bölməsi kimi elmtutumlu sahəyə çevrilməkdədir. 1960-cı illərdə “Yaşıl inqilab” adı almış elmi-texniki proses nəticəsində dənli bitkilər istehsalında əmək məhsuldarlığı 2-3 dəfə yüksəldi və bir çox ölkələr və o cümlədən də Çin, Hindistan, İndoneziya, Pakistan, Tailand buğda ilə özlərini təmin etməyə nail oldular. Azərbaycan Respublikasında müasir aqrotexniki Yüklə 3,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|