AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev

 

 

423 

Azərbaycan Respublikasının kənd təsərrüfatında fəaliyyət 

göstərən kənd təsərrüfatı müəssisələrinin sayı  

və maliyyə nəticələri  

 

 

M

üəssisələri

n  

ümumi  sayı 

(ədəd) 

O cümlədən, 

zərərlə 

işləyənlər 

Təsərrüfat

-larda 

çalışan  

işçilərin 

sayı    (min 

nəfərlə) 

Bir  təsərrü-

fatda ça

lışan  

işçilərin orta 

sayı 

sayı 

ədəd 

xüsusi 

çəkisi 

%-

lə  

1990 

1978 

156 

7,9 

563 

284,6 

1995 

2295 

1079  47,0 

490 

213,5 

1999 

3682 

2583  70,5 

57 

15,4 

2000 

2158 

1132  52,5 

24 

11,1 

 

Azərbaycan Respublikasının təbii iqlimi, yerin quruluşu, göl, çay 

və dənizin olması imkan verir ki, çox qiymətli qida məhsulu olan balıq 

istehsalı yaxşı təşkil edilsin. Balıq istehsalının rekord səviyyəsi 1990-cı 

ildə əldə edilmiş və  41780 kq balıq ovlanmışdır. 1995-ci ilə qədər balıq 

ovu sürətlə aşağı düşmüş və 1995- ci ildə balıq ovu 4 dəfədən də çox 

azalmışdır. Başqa sözlə desək, 1990-cı ilə nisbətən 1995- ci ildə 31 min 

846 kq az 

balıq  ovlanmışdır.  1996-cı  ildən  başlayaraq  Azərbaycan 

iqtisadiyyatında  baş  verən  gerigetmə  prosesinin  dayandırılması  bu 

sahəyə  də  öz  təsirini  göstərmiş  və  2000-  ci  ildə  balıq  ovunun  ümumi 

həcmi  19122  kq–a  çatdırılmışdır.  Bu  da  1990-cı  ildəki  balıq  ovu 

h

əcminin 45,7 %- i deməkdir. 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

424 

 

 

Cədvəl 64 

 

1990-2000-

ci illərdə Azərbaycan Respublikasında balıq ovu və onun 

həcminin dəyişilməsi 

 

İllər 

Cəmi 

(ton) 

O cümlədən 

Azərbaycan Dövlət 

Konserni Sənaye 

Balıqçılığı üzrə 

1990-

cı ilə 

görə faizlə 

1990 

41784 

41665 

100 

1993 

22564 

22219 

54,0 

1995 

9938 

9846 

23,8 

2000 

19122 

18982 

45,7 

 

Kənd  təsərrüfatı  inkişaf  etdikcə  mütəxəssislərin,  alimlərin  və  ilk 

növbədə  dövlətin  ona  olan  münasibəti  dəyişib.  Əsrlər  boyu  kənd 

təsərrüfatının  sənayedən  ayrı  inkişaf  dövrü  olub.  Lakin  XIX  əsrin 

əvvəllərində  problemlərin  həllinə  yaradıcı  münasibət  bəsləyən  ölkələr 

görməyə  başlayıblar  ki,  kənd  təsərrüfatında  sənayeləşmə  aparmadan, 

elmi nailiyyətləri iqtisadiyyatın bu mühüm sahəsində tətbiq etmədən və 

ən başlıcası, sənaye ilə kənd təsərrüfatını üzvi şəkildə birləşdirməyə nail 

olmadan  kənd  təsərrüfatını  istənilən  səviyyədə  inkişaf  etdirmək 

mümkün  deyildir.  Məsələyə  bu  cür  yanaşmağın  müsbət  nəticələri  öz 

bəhrəsini  keçən  əsrin  ikinci  yarısından  əyani  şəkildə  verməyə  başladı. 

1960-1990-

cı  illərdə  daha  çox  inkişaf  etmiş  ölkələrin  kənd 

təsərrüfatında intensivləşmə sürətlə artır və onun sənaye ilə inteqrasiyası 

baş  verirdi.  Geniş  əhatə  dairəsinə  malik  aqrar-sənaye  kompleksləri 

meydana  gəlib  inkişaf  edirdi.  Keçmiş  SSRİ  tərkibində  olan 

Azərbaycanda  da  bu  proses  müəyyən  səviyyədə  baş  vermiş  və 

Respublikanın  aqrar-sənaye  kompleksi  özünün  ən  yüksək  səviyyəsinə 

---

 

 

425 

1970-1980-

cı illərdə çatmışdı. Bu dövrdə ümumi məcmu məhsulun 45-

47 faizi aqrar-

sənaye  kompleksində  istehsal  olunurdu.  Əmək  

qabiliyyətli əhalinin 35-40 faizi əsas istehsal fondlarında cəmlənmişdir. 

Azərbaycan  pambıq,  tütün,  üzüm,  şərab,  meyvə-tərəvəz  konservləri 

ixrac  edən  ölkəyə  çevrilmişdi.  Lakin  SSRİ  dağıldıqdan  sonra  aqrar-

sənaye  kompleksinə    də  güclü  zərbə  dəydi  və  yaranmış  vəziyyətin 

yaxşılaşdırılması  prosesi  dövlətimizin  səyı  nəticəsində  ancaq  1996-cı 

ildən başlandı.  

 

2000-

ci ildə Azərbaycan Respublikasında  əsas kənd təsərrüfatı 

məhsulları üzrə ehtiyatlar və onlardan istifadə mənbələrinin (cədvəl 65) 

təhlili göstərir ki, məhsulların emal edilmədən şəxsi istehlakı üstünlük 

təşkil  edir.  Bu  emal  səna-yesinin  zəifliyini  və  Azərbaycanda  aqrar-

sənaye  kompleksinin  inkişaf  etmədiyini  göstərir.  Kənd  təsərrüfatı 

məhsullarının  80-90  faizi  birbaşa  şəxsi  istehlaka  sərf  olunur.  İxraca 

ancaq bitki yağlarının (15,6%), balığın (7,7%), meyvə və üzümün az bir 

hissəsi (7,98%)  sərf olunur. Bu vəziyyətin yaranması əhalini işlə təmin 

etməyə,  ölkənin  iqtisadiyyatını  intensiv  inkişaf  etdirməyə  güclü  mənfi 

təsir göstərir. Bazar münasibətlərinə keçid isə kənd təsərrüfatında köklü 

dəyişikliklər edilməsini tələb edir.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

426 

 

Cədvəl 65 

 

2000-

ci ildə Azərbaycan Respublikasında əsas kənd təsərrüfatı 

məhsulları üzrə ehtiyatların istifadə mənbələri  

Məhsull

arın 

Ölçmə 

Cəmi  O  cümlədən  istehlakın  növləri 

üzrə 

Adı 

vahidi 

ehtiy

atlar 

istehsal 

istehlakı 

ixrac 

şəxsi 

istehlak 

 

 

 

həc

mi 

xüs

usi 

çə-

kisi 

hə

c

mi 

Xü

su-

si  

çək

isi 

həc

mi 

xüs

usi  

çək

isi 

Taxıl  və 

taxıl 

məhsull

arı 

Min ton 

2445,

0 

592

,1 

24,2  - 

- 

1255

,1 

51,

3 

Ət  və  ət 

məhsull

arı 

Min ton 

148,3 

1,6 

1,1 

- 

- 

138,

9 

93,

7 

Süd v

ə 

süd 

məhsull

arı 

Min ton 

1195,

0 

22 

2,0 

- 

- 

1146

,2 

95,

9 

Yumurta  Min ton 

626,9 

38,

7 

6,2 

- 

- 

5845

,5 

93,

3 

Balıq 

Min ton 

22,0 

- 

- 

1,

7 

7,7 

20,2 

91,

8 

Kartof 

Min ton 

770,1 

91,

6 

11,8  0,

5 

0,0

8 

300,

9 

39,

1 

---