təsərrüfatı sahəsində bərqərar olmuş məhsuldar qüvvələr bütün dünya
əhalisini yedizdirməyə qadirdir. İngilis tədqiqatçıları rəqəm də
göstərirlər. Qeyd edirlər ki, hətta torpaqların bugünkü üsullarla
işlənməsi yolıı ilə belə 10 milyard nəfərdən çox əhalini ərzaqla təmin
etmək olar. Bunun üçün ilk növbədə ziddiyyətlərdən maksimum can
qutarmaq lazımdır.
Müasir dövrdə elm və texnika sahəsində əldə edilən naliyyətlərə
baxmayaraq, dünya miqyasında yararlı torpaqlardan çox aşağı
məhsuldarlıqla istifadə edilir. Qeyd etdiyimiz kimi ərzaq problemi
inkişaf etməkdə olan ölkələrdə özünü daha kəskin şəkildə göstərir.
Burada ənənəvi səbəblərlə bərabər yerli, yəni bilavasitə bu ölkələrin
tarixi inkişafından doğan səbəblər də az rol oynamamışdır. Söhbət
ondan gedir ki, keçən əsrin ortalarında siyasi sərbəstlik olan bu ölkələr
iqtisadi sərbəst ola bilməmişlər. Uzun müddət inkişaf etmiş ölkələrin
təsiri altında qalmaq, onlarla qeyri-ekvivalent əmtəə mübadiləsində
olmaq, dövlətin özünün uyuşqanlı iqtisadi siyasətinin olmaması, etnik
və dini toqquşmalar, transmilli korporasiyaların fəaliyyəti, demoqrafik
partlayış və s. bu kimi amillər bu ölkələrin iqtisadi vəziyyətini
gərginləşdirmiş, ərzaq məsələsini isə böhran səviyyəsinə çatdırmışdır.
Göründüyü kimi, dünyada baş verən elmi-texniki inqilabın
nailiyyətlərini bu ölkələrin kənd təsərrüfatlarına çox qısa bir müddətdə
tətbiq etmək mümkün olarsa belə, əgər "yerli" adlandırdığımız amillər
həll edilməzsə ərzaq probleminin bu ölkələrdə həll edilməsindəki
çətinlikləri aradan qaldırmaq asan iş olmayacaqdır. Təbii amilləri su,
münbit torpaq
quraqlıqları və s. nəzərə alsaq məsələnin çox mürəkkəb
olması aydın olur.
4.6.Ərzaq təhlükəsizliyi konsepsiyası
Dünya əhalisinin aclıq içərisində yaşayan və normadan az
qidalana bilən hissəsi həmişə olmuşdur və yuxarıda göstərdiyimiz kimi
yenə də vardır. Lakin müasir sivilizasiya keçmişdən fərqlənir. Bu
fərqlənmənin biri də ondan ibarətdir ki, indi dünya təşkilatları, alim və
mütəxəssisləri "ərzaq təhlükəsizliyi" konsepsiyası irəli sürürlər. Bu
konsepsiyaya görə dünya, regionlar, ölkələr miqyasında ərzaq
mallarının müəyyən səviyyəsi təyin edilməli və nəzarətdə
saxlanılmalıdır. Bu səviyyə bütün insanların aktiv və sağlam həyat
keçirməsini təmin etməli, insanlar isə ərzaq mallarını əldə etmək üçün
iqtisadi və fıziki imkanlara malik olmalıdırlar.
Ərzaq təhlükəsizliyi bir neçə səviyyədə nəzərdən keçirilir və
təhlil edilir: а) Dünya ərzaq təhlükəsizliyi. Dünya ərzaq təhlükəsizliyi
konsepsiyası nəzərdə tutur ki, planetimiz vahid bir orqanizm kimi
kifayət miqdarda ərzaq malları istehsal etməli və insanların artan
tələbatını ödəməlidir. Ərzaq mallan üzrə dünya ticarəti elə təşkil
olunmalıdır ki, iddialı ölkə istədiyi qədər qida məhsullarını münasib
qiymətlə əldə edə bilsin. Bunun üçün ərzaq ehtiyatları yaratmaq və
gözlənilməz hallar baş verdikdə ondan istifadə etmək lazımdır.
Ərzaq təhlükəsizliyi günlərin sayı və ortagünlük tələbata əsasən
hesablanır. FAO-nun hesablamalarına görə ərzaq təhlükəsizliyini təmin
etmək üçün tələb olunan ehtiyatın minimum səviyyəsi keçmiş məhsula
görə təyin edilməli və dünya istehlakı həcminin 17%-nə bərabər
olmalıdır. Bu ehtiyat təxminən dünyanın iki aylıq tələbatına uyğun gəlir
və həmişə nəzarətdə saxlanılmalıdır. Lakin 1970 və 1990-cı illərdə bu
ehtiyatın səviyyəsi 14% (40 günə) qədər asağı düşmüşdür ki, bu da
taxılın qiymətinin dünya bazarında xeyli yüksəlməsinə səbəb olmuşdur.
Bütövlükdə götürdükdə mütəxəssislər bu fıkirdədilər ki, dünyada
əhalinin tələbatlarını ödəyə bilən həcmdə ərzaq istehsal edilir. b) Dünya
səviyyəsində ərzaq təhlükəsizliyi. yarımsistemləri Dünya miqyasında
ərzaq probleminin həlli ауrı-ауrı milli dövlətlərin və regionların bu
məsələyə ciddi münasibət bəsləyib-bəsləməməsindən çox asılıdır. Milli
dövlətlər, region və iqtisadi zonalar miqyasında ərzaq təhlükəsizliyi
konsepsiyasının məqsədi də bu ölkələrin və regionların ərzaqla təmin
olunmasına kömək göstərməkdir. Lakin milli dövlətlər səviyyəsində
ərzaq təhlükəsizliyini özünütəminetmə kimi başa düşmək olmaz. Burada
ərzaq təhlükəsizlyi birincisi, dövlətin özünün ərzaq istehsalını artıra
bi
lmək və ikincisi, çatışmayan hissənin kənardan almağa qadir olmaq
qabiliyyəti başa düşülür. Problemin təhlili zamanı "əhalinin bir nəfərinə
düşən ərzaq məhsullannın miqdarı" və "özünütəminetmə əmsalı" kimi
mühüm göstəricilərdən istifadə edilir.
Dünya
təsərrüfatının yarımsistemləri səviyyəsində ərzaq
təhlükəsizliyi insanların ərzaqla təmin olunmasına təzminat vermir, о
ancaq milli dövlətin və yaxud da müəyyən bir regionıın ərzaq əldə
etmək imkanını və bu imkanın səviyyəsini müəyyən edir. Məhz bu
imkan
ı reallaşdırmaq üçün dünya miqyasında ərzaq təhliikəsizliyi
normativlərinə həmişə əməl olunmalıdır. Yəni dünya bazarında
müəyyən miqdarda və münasib qiymətdə ərzaq mallarının olması,
(FAO-
nun normativlərinə görə iki aylıq ehtiyatın olması) və ancaq bu
hal
da lokal səviyyədə ərzaq əldə etmək imkanı reallaşa bilər. Dərc
olunmuş məlumatların təhlili göstərir ki, inkişafda olan ölkələrin 15-20
faizində ərzaq təhlükəsizliyi çox aşağı səviyyədədir. Bu ölkələrin də
əksəriyyəti Afrikada yerləşir. v) Ailə və ev
təsərrüfatı səviyyəsində
ərzaq təhlükəsizliyi. Aclıqla mübarizədə qalib gəlmək, yer kürəsi
əhalisini ərzaqla təmin etmək üçün ərzaq təhlükəsizliyi konsepsiyası
cəmiyyətin ilk və əsas həlqəsi olan ailəni və ev təsərrüfatçılığını da
əhatə etməlidir. Bu təhlükəsizlik əhalinin hər nəfərinə düşən orta gəliri
ilə sıx bağlı olur. Aşağı gəlirli ailələrin ərzaq təhlükəsizliyi bir qayda
olaraq çox aşağı olur və qiymətlərin dəyişməsi həm şəhər və həm də
kənd sakinlərini aclıq təhlükəsi altında qoya bilər. Ailələrin ərzaq
təhlükəsizliyi onların alıcılıq qabiliyyətləri ilə şərtləşir. Dövlətin burada
başlıca rolu əhalinin alıcılıq qabiliyyətini yüksəldə bilən tədbirlər
həyata keçirməkdən ibarət olmalıdır.
§5. QLOBAL
URBANİZASİYA PROBLEMİ
5.1.Urbanizasiya bəşəriyyətin qlobal poblemləri sistemində
Urbanizasiya, çox sadə yanaşdıqda cəmiyyətin inkişafında
şəhərlərin rolunun yüksəldilməsi prosesini ifadə etmək üçün işlədilən
latın mənşəli sözdür (urbs - şohər deməkdir). Şəhərlər sayı artdıqca və
ölçülərinə görə böyüdükcə urbanizasiya prosesi güclənır və hətta
qarşısıalınmaz bir prosesi xatırladır. Urbanizasiyanın sürətlə inkişaf
etməsi öz əksini şəhərlərdə yaşayan insanların xüsusi çəkisinin
artmasında tapır.
Müasir dünya getdikcə daha kəskin şəkildə urbanizasiyalaşır.
Əslində kənd yerlərində də şəhər yasayış tərzləri sirayət etmə
Dostları ilə paylaş: |