Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 

 

293 

 

sarı  bozumtul  uredosporlar  əmələ  gətirir.  Davamsız  genotiplərdə  məhsuldarlığın  4-

9% azalmasına səbəb olur.  

Aparılan tədqiqatlar göstərdi ki, öyrənilən seleksiya materialı içərisində yüksək 

immunluğa  malik  arpa  genotiplərinin  miqdarı  azdır  və  xəstəliyin  növündən  asılı 

olaraq, əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənə bilir. Öyrənilən seleksiya materialının 42,7%-i 

gövdə  pasına  ortadavamlı,  34,5%-i  isə  zəif  davamlı  olmuşdur.  Sortnümunələrin 

müvafiq  olaraq  34,7  və  29,3%-i  karlik  pasa  qarşı  orta  və  zəif  davamlı  olmuşdur. 

Gövdə pasına qarşı yüksək davamlı və immun nümunələrin miqdarı 5,9–7,8%, karlik 

pasa  davamlı  və  immun  olanlar  isə  10,2-12,6%  olmuşdur.  Hər  iki  pasa  tamamən 

davamsız olan genotiplər, seleksiya materialının 9,1-13,2% -ni təşkil etmişdir. 

Xəstəliklərlə  müqayisədə  zərərvericilərlə  yoluxan  sortnümunələrin  sayı  az 

olmuşdur.  Tədqiq  edilən  nümunələrin  ümumilikdə  7,8%-i  zərərvericilərə  qarşı 

davamsız  olmuş,  50,3%-i zəif və orta dərəcədə tolerantlılıq göstərmiş, 41,9%-i isə 

davamlı olmuşdur. Zərərvericilərə davamsız olan sortnümunələr, əsasən introduksiya 

olunmuş  formalar  arasından  aşkar  edilmişdir.  Tədqiqat  nəticəsində  müəyyən 

olunmuşdur ki, öyrənilən seleksiya materialı arasından kompleks təsərrüfat-qiymətli 

əlamətlərə  malik,  xəstəlik  və  zərərvericilərə  davamlı,  yüksək  məhsuldar  formalar 

seçmək  mümkün  olmuşdur.  Bunlara  misal  olaraq:  Nutans  67/91,  Boldo/ALOE-

CIMMYT,Viringa'S7/WI2291/WI2269/6/Rhodes

l

S'//TB/ 

Chzo/3/Gloria

l

S/Copal'S74/ESC-ll-72-83-3E-7E-5E-lE/5/AleliICB02-O534-OAP-

8TR-0AP,  Novoir  1İCB  91-0343-OAR-241,  Rihane-03  və  b.  göstərmək  olar 

(Cədvəl). 

2011-2015-ci  illərdə  aparılan  seleksiya  işləri  göstərdi  ki,  arpanın  xəstəlik  və 

zərərvericilərinə  qarşı  mübarizədə,  müxtəlif  mübarizə  üsullarından  (aqrotexniki, 

kimyəvi  və  s.)  fərqli  olaraq,  seleksiya  yolu  ilə  tətbiq  olunan  yüksək  məhsuldar  və 

keyfiyyətli sortların becərilməsi, ekoloji baxımdan daha əhəmiyyətlidir.  

Cədvəl 

Xəstəlik və zərərvericilərə davamlı, kompleks təsərrüfat-qiymətli əlamətlərə 

malik, yüksək məhsuldar arpa sortnümunələri 

(Əkinçilik ETİ, 2011-2015-ci illər) 

 

Sortnümunələr 

Davamlılıq, ball 

D

ən

 m

əh

 

su

lu

, 

s/

h

a

 

gö

vd

ə 

p

as

ın

a 

K

a

rl

ik

 

p

as

ın

a 

zə

rə

rv

er

i

ci

lə

rə

 

1 

2 

3 

4 

5 

Qarabağ 22, Standart 

9 

7 

 

29,5 

WI3180/4/ALISO/CI3909.2//HB602/3/MOLA/SHYRI//AR

UPO*2/JET  

ICBOI

-1157-

IOAP

-OAP 

9 

9 

 

35,5 

TOCTE//GOB/HUMAI10/3/ATAH92/ALELI/4/CANELA/ 

GOBCBSS0OM0O138S-0AP-7TR-OAP 

9 

9 

 

33,8 

Nutans 67/91 

9 

7 

 

36,4 

PETUNIA1/8/POST/COPAL/5/GLOR1A-

BAR/4/SOTOL//2762/BC-B/3/11012-2/TERN-B//H272/6/ 

SIND89A-148/7/CARDOCBSS96 WM00078S-15M-2Y-

9 

9 

 

36,0 

---

 

 

294 

 

1M-0Y-0AP-10TR 

CVVB 117-77-9-7//Alpha//Durra 

9 

9 

 

34,5 

Nutans 0208/1 

9 

9 

 

35,0 

Boldo/ ALOE- CIMMYT 

7 

9 

 

36,3 

Viringa'S7/WI2291/WI2269/6/Rhodes

l

S'//TB/Chzo/3/Gloria

l

S/Copal'S74/ESC-ll-72-83-3E-7E-5E-lE/5/Aleli ICB02-

O534-OAP-8TR-0AP 

9 

7 

 

35,0 

Tarım-92/Sararood ICB 05-1447-CAP 

9 

9 

 

34,0 

Nutans 45/88 

9 

9 

 

35,5 

Novoir 1İCB 91-0343-) OAR -241 

9 

7 

 

34,5 

MNBRITE/4/TOCTE//GOB/HUMAI10 /3/ATAH92/ALELI 

CBSS01M00131S-28M-1M-2Y-1M-0Y 

9 

9 

 

36,5 

Rihane-03 

7 

9 

 

34,7 

Bulbul 

9 

9 

 

33,8 

ƏAƏF

05

 

 

 

 

2,3 

 

ƏDƏBİYYAT 

 

1.Təmrazov  X.C.,  Əhmədov  S.A.,  İbrahimov  E.R.,  Kərimova  Ş.R.    Azərbaycanda 

arpa  bitkisinin  yarpaq  xəstəliklərinin  yayılması  və  inkişafı.  //  Azərbaycan  Aqrar  

Elmi, 2012, № 3, s.91-92 

2.  Косолапов  В.М.,  Трофимов  И.А.    Проблемы  и  перспективы  производства 

зернофуражя в России. // Аграрный вестник Юго–Востока, 2009,  № 3, с.50-54 

4.Təmrazov  X.C.,  Əhmədov  S.A.,  İbrahimov  E.R.  Azərbaycanda  arpa  bitkisinin 

helmintosporioz törədicilərinin bioloji xüsusiyyətləri. //Azərbaycan Elmi  – Tədqiqat 

Əkinçilik İnstitutunun Elmi əsərləri məcmuəsi, 2013, XXIV cild, s.187-190 

5.Təmrazov  X.C.,    İbrahimov  E.R.,  Əzizova  N.H.    Azərbaycan  şəraitində  arpanın 

tozvari helmintosporioz xəstəlik törədicilərinin populyasiyası quruluşu. // Azərbaycan 

Aqrar  Elmi, 2013, № 4, s.86-87 

6.Seyidov M.H., Qarayev P.S., Mahmudov R.U.  Azərbaycanda sarı pas epidemiyası 

// Azərbaycan Elmi – Tədqiqat Əkinçilik İnstitutunun Elmi əsərləri məcmuəsi, 2005, 

XXI cild, s.151-158 

7.Novruzlu  Q.A.  Düzən  Şirvanın  suvarma  şəraitində  helmintosporioz  xəstəliyinə 

toleranslı  arpa  rüşeym  plazmaları  //  AMEA  Gəncə  bölməsinin  Xəbərlər  məcmuəsi. 

Təbabət və biologoya seriyası, 2013,  № 54, s.39-42 

8.  Семенова,  А.  Г.,  Радченко  Е.Е.,  Анисимова  А.В.,  Орлов  С.Ю.  и  др. 

Устойчивость  образцов  ячменя  из  коллекции  ВИР  к  вредным  организмам  // 

Идеи  Н.И.  Вавилова  в  современном  мире.  Тезисы  докладов  III 

Вавиловскоймеждународнойконф.  С.-Петербург,  6-9  ноября  2012  г.  –  СПб.  – 

2012. – 110 с.  

9.Пахарин  Н.В.,  Лысенко  Н.Н.  Защита  растений  в  повышении  урожайности  и 

качества зерна // Вестник Орел ГАУ, 2012, № 6, с.2-6 

10. 

Полонский  В.И.  Оценка  зерновых  злаков  на  устойчивость  к 

неблагоприятным экологическим факторам, Новосибирск, 2003, 128 с. 

---