322
aqarlı qida mühitindən və CPDA (carrot+potato dextrose agar) istifadə edilmişdir.
Bu məqsədlə tərəvəz şirəsi 100 ml (pomidor, yerkökü, çuğundur, kartof, kərəviz),
aqar 8-10qr, CaCO
3
-0.5-1gr, distillə suyu 400ml əlavə edilərək qaynadılmış, sonra
avtoklavda 20 dəqiqə, 120C
0
-də sterilizə edilmiş, 2 mm qalınlıqda 50-55C
0
-də 90
mm-lik petri kasalarına doldurulmuşdur. Süni sirayətlənmə üçün lazım olan
göbələk koloniyaları, əvvəlki illərdən İsmayıllı, Xaçmaz və Tərtər BTS-dən
toplanmış nümunələrdən izolə edilmişdir. Nümunələr otaq temperaturunda əvvəlcə
qaranlıqda (5 sutka) sonra isə 12/12 saat, 2000-2500lux işıq və UBŞ altında ara
məsafəsi saxlanaraq (20-30 sm ) yetişdirilmişdir. Koloniyalar qida mühitlərindən
və onların qatılığından asılı olaraq 10-15-ci sutkalarda tünd rəngli sporlar verməyə
başlamışdır. Süni sirayətlənmə üçün koloniyalar kasalardan götürülərək steril suda
800ml qarışdırılaraq iri hissəciklərdən təmizlənmiş, 1 damcı Tween əlavə edilərək
sirayətlənmə (Airbrush inokulyatoru və Vakkumlu pompadan Mod 2
HV45FG230cx) aparılmışdır. İnokulyasiya 2 dəfə təkrar (3000 ədəd konidi/ml)
aparılmışdır. Bitkilər 2 sutka qaranlıq rejimdə 20-25C
0
saxlandıqdan sonra, gecə
gündüz rejiminə keçirilmiş və polietilen kisələrlə mühafizə olunmuşdur. Bitkilərin
biri-birinə təmas etməməsi və qurumaması üçün hər dibçək ayrıca olaraq polietilen
kisə ilə mühafizə edilmişdir.
Şəkil. İnkubasiya(a) və skrininq(b,c).
İnokulyasiyadan sonra 5-7 gün ərzində bitkilərdə zəifləmə müşahidə edilmiş, 7-8-
ci günlərdən etibarən yoluxmuş yarpaqlardan nümunə alınmış və mikroskopik
analiz edilmişdir. Bu müddətdə götürülmüş nümunələrdə konidilər inkişaf etməmiş
müvafiq nekroz və xloroz reaksiyaları aşkar edilmişdir. Nümunələrdə yalnız on
ikinci gündən başlayaraq yarpaqlar üzərində zəif hiflənmə müşahidə edilmişdir. Bu
cür nümunələrin mikroskopik analizi zamanı törədicinin yeni əmələgəlmiş
konidiləri müşahidə edilmişdir. Tədqiqat işlərinin nəticəsi olaraq qeyd etmək
lazımdır ki, respublikamızın müxtəlif torpaq iqlim şəraitində qoyulmuş təcrübələr
və aparılmış sahə müşahidələri zamanı həssaslıq göstərən bəzi nümunələr qapalı
(in vitro) şəraitdə də eyni tip həssaslıq reaksiyasına malik olmuşdur. Bu üsul qapalı
şəraitdə müxtəlif ətraf mühit amillərinin təsiri olmadan patogen və sahib arasındakı
qarşılıqlı münasibətlərin öyrənilməsi cəhətdən əlverişli olmuşdur. Misal üçün
apardığımız sahə təcrübələri zamanı yüksək fonda xəstəliyə tutulan sortların
sonradan yüksək tempraturun təsiri ilə inkişafını dayandırdığı o cümlədən
sirayətlənmə prosesinin qarşısı alındığı müşahidə edilmişdir. Qapalı (in vitro)
şəraitdə bitkiyə və patogenin inkişafı üçün kifayət qədər münbit şərait yaradılır ki,
c
b
a
323
sonda bitkilərdə davamlılıq reaksiyaları, patogendə isə virulentlik qabiliyyəti
məlum olur.
Cədvəl
Yerli və introduksiya edilmiş nümunələrin in vitro şəraitdə davamlılığı
s/s
Nümunələr
Infeksiya
materialı
AUDPC
Spor ə.g.
(əd.)
Reaksya tipi
Davamlılıq
Reaksiyası
xloroz
nekroz
1
Fatimə
Konidi
350
-
X
N
-
2
Fərəhim
——
170
-
X
N
+
3
Mahmud 80
——
300
-
X
N
-
4
Pərvin
——
20
-
-
-
+
5
Gönən (1)
——
50
-
X
-
+
6
Qızıl Buğda
——
300
+
X
N
-
7
Kp 8 Yuna
——
300
-
X
N
-
8
Kp 33 Faktor
——
320
+
X
N
-
9
Kp 46 Bezostaya 1
——
350
+
X
N
-
10
Kp 84 Gün 91
——
250
-
X
N
-
11
Kp 85 Kasıbbəy
——
100
-
X
+
12
Kp 88 Bayrakdar
——
100
-
X
-
+
13
Bayrakdar 2000
——
550
+
X
N
-
14
Kp 90 Tosunbəy
——
350
+
X
N
-
15
Kp 91 Proton
——
110
-
-
N
±
16
Kp 97 Ceyhan-99
——
300
-
X
N
-
17
Kp 98 Basırbəy-95
——
100
-
X
N
±
18
Kp 216 Proton
——
300
-
X
N
-
19
Kp 217 Spiçka
——
200
-
X
-
-
20
Kp 219 Dmitri
——
300
-
X
-
-
21
Kp 222 Yuka
——
200
-
-
N
±
22
Kp 223 Tanya
——
300
+
X
-
-
23
Kp 224 Nota
——
200
+
X
N
24
Kp 225 Alman
——
220
-
X
N
25
Kp 226 Tank
——
140
-
X
-
±
26
Kp 228 Doka
——
350
-
X
-
-
Qeyd: AUDPC-Xəstəliyin inkişaf dərəcəsi əyrisi aşağıdakı düstura əsasən hesablanmışdır.
Qiymətləndirmə ləkə tipinə görə, Lamari və Bernier 1989(b) 1-davamlı-5 həssas,N-
nekroz,X-xloroz, (+)davamlı (–)həssas
ƏDƏBİYYAT
1.Krupinsky JM (1992) Grass hosts of Pyrenophora tritici-repentis. Plant Dis.
76:92–95
2.Lamari L, Bernier CC (1989c) Evaluation of wheat reaction to tan spot
(Pyrenophora tritici-repentis) based on lesion type. //Can J Plant Pathol 11:49–56
3.Lamari L, Bernier CC (1991) Genetics of tan necrosis and extensive chlorosis in
tan spot of wheat caused by Pyrenophora tritici-repentis. //Phytopathology
81:1092–1095
4.Lamari L, Strelkov SE, Yahyaoui A, Orabi J, Smith RB (2003) The identification
of two new races of Pyrenophora tritici- repentis from the host center of diversity