Araştırma Makalesi/Çeviri Research Article/Translation

Aşkınlık ve Yaşam: Nietzsche ve ‘Tanrının Ölümü’ Üzerine 

  

  

 

 

313 

2013/20 

“Hala  kendine  inanan  bir  halkın  elbette  kendine  ait  bir  tanrısı  olacaktır.  Halk 

kendini öne çıkaran koşullara ve erdemlerine bu tanrı figürü üzerinden tapacaktır 

–  ke

ndinden  aldığı  hazzı,  güç  duygusunu,  bunun  için  müteşekkir  olacağı  bir 

varlığa yansıtacaktır. Her kim servete sahipse, vermek de isteyecektir; dolayısıyla, 

gururlu bir halkın kurban sunacağı bir tanrıya ihtiyacı vardır... Bu varsayıma göre, 

din bir tür minnettir.” (AC §16, s. 13) 

Yine  dikkat  edilmesi  gereken  şey,  Nietzsche’nin  burada  dini,  değer  açısından 

yorumladığıdır. Mesele dinin bir değere sahip olup olmaması değil, bir halk adına hangi 

değeri  yansıttığıdır.  Nietzsche’nin  kavrayışı  kültürel-antropolojiktir elbette, fakat 

oldukça sıra dışı bir biçimde. Din, bir halkın kendini, hem hayvani hem de kutsal olanla 

ilişkisinde ifade ederek kozmik ve toplumsal bir düzen kurmasını sağlayan uygulamalar 

serisi  değildir;  din  istemi,  en  yüksek  erdemleri  bir  varlıkta  cisimleştirme  ve  bu 

cisimleştirme  sayesinde,  en  yüce  olanı  temsil  etme  arzusundan  kaynaklanır.  Tanrıya 

şükürlerini sunma, bir halkın en yüksek ve en mükemmel farz ettiği şeyi –erdemlerini- 

kutlamasını mümkün kılar.  

Belli ki soru Tanrının varolup varolmamasıyla ilgili değildir, dinin yaşamın özsel 

hareketi  olan  kendini  aşma  hareketini  ne  ölçüde  teşvik  ettiğidir.  Değer  bu  hareketin 

içinde  yaratılır  veya  ortaya  koyulur.  Bu  yüzden  Nietzsche  Tanrının  ölümünü,  basitçe 

olgusal  bir  olay  veya  bu  tür  olayların  altında  yatan  ve  onları  belirleyen  yasanın  bir 

sonucu olarak görmez, tarihsel bir olay olarak ele alır. Fakat Nietzsche’nin bir tarihsici 

olduğu  yolundaki  iddialar  da  meseleyi  ıskalarlar,  tabii  eğer  ‘tarihsicilik’le,  Karl 

Popper’ın açıklıkla ifade ettiği gibi, tarihin kaderini ampirik-olmayan, doğrulanamayan 

yasaların  yönettiği  görüşü  kastediliyorsa.

8

  Nietzsche bir tarihsel kaderden söz etmez. 

Ona  göre  tarihsel  zorunluluğun  doğası  belirlenimci  yasalara  değil,  başka  bir  şeye 

dayanır.  Nietzsche,  bir  yandan,  Hıristiyan  öğretisini  çürüttüğüne  inandığı  ampirik 

kanıtlara  başvurur.  “Sözde  ‘ahlaki  dünya  düzeni’  ilkesinin”  dünya  tarihinin  bütünü 

tarafından, “deneysel bir biçimde çürütülmesi”, Nietzsche’nin İnsanca, Pek İnsanca ile 

Tan Kızıllığı’nda etraflıca konu ettiği bir şeydir. Diğer yandan, ve daha önemlisi, ‘olay’ 

kavramı,  olguyu  değerden  ya  da  olguyu  yorumdan  ayıran  geleneksel  bilimsel  bakış 

açısıyla ele alınamaz.  

Gilles  Deleuze,  Nietzsche  üzerine  yazdığı  kitabında  bunu  çok  iyi  açıklar.  “Bir 

şeyin  (insani,  biyolojik  ve  hatta  fiziksel  bir  fenomenin)  hangi  kuvvet  tarafından  ele 

geçirildiğini,  sarıldığını,  kullanıldığını  ya  da  onda  hangi  kuvvetin  ifade  edildiğini 

bilmiyorsak, o şeyin anlamını da hiçbir zaman bilemeyiz.” Der Deleuze, Nietzsche’ye 

göre bir fenomene veya 

olaya benzer birşey, “bir görünüş ya da bir ortaya çıkış değil, 

mevcut  bir  kuvvette  anlamını  bulan  bir  belirti,  bir  göstergedir”  (Deleuze  3).  Eğer 

Nietzsche  haklıysa,  basit  bir  görünüş  söz  konusu  değilse,  görünen  şey  aslında  bir 

gösterge veya güçlerin belirli bir düzeninin belirtisiyse; o halde olay bir güçler 

bileşkesini ele geçiren ve onu yeniden düzenleyen bir istemdir. Bu yeniden düzenleme 

anlamı  değiştirmekle  kalmaz,  görünümü  de  değiştirir.  Şeylerin  tarihi,  bir  istemler 

çoğulluğunun onları ardarda gelen özümsemelerinin tarihidir, her biri farklı bir amaca 

                                                           

8

   Karl Popper, 

Tarihsiciliğin  Sefaleti. Popper’e göre tarihsicilik bir monizm biçimidir. Tüm 

olayları  tek  bir  hakikate  indirger.  Bu bağlamda  Nietzsche  elbette  monist  değil, plüralist  bir 

düşünürdür.  

---

Aşkınlık ve Yaşam: Nietzsche ve ‘Tanrının Ölümü’ Üzerine 

  

  

 

 

314 

2013/20 

ve  farklı değerler  kümesine sahiptir. Bu  yüzden de, şeyler anlamlarını  nihai bir ereğe 

borçlu  değildirler

9

:  “varolan  her  ne  ise,  bir  şekilde  varlığa  gelmişse,  kendinden  daha 

üstün bir güç tarafından yeni amaçlar için tekrar tekrar yeniden yorumlanır, ele geçirilir, 

dönüştürülür ve yeniden yönlendirilir” (GM II, §12, s. 77). Bundan çıkarılacak sonuç, 

Tanrının ölümünün de, bir yorumlama sonucu ortaya çıkmış bir olay olduğudur; burada 

yorumlama bir metnin 

anlamının çözümlemesi ediminden çok daha fazlasını kasteder. 

Bu  yorumlama,  bir  özümseme  edimidir;  Hıristiyan  metafizik  ve  ahlak  tarihinin 

tamamını,  baskın  olmak  için  didinen  yeni  bir  güce  tabi  kılar.  Bu  durumda,  Tanrının 

anlamı  ve  değeri,  Doğru,  İyi,  Ebedi  ve  Bir  olanla  özdeş  olmaktan  çıkar.  Yaşam 

açısından  bakıldığında,  yaşamın  değersizleştirilmesinin  nihai  sonucu  olarak  hiçlik 

istemini ifade eden şeye dönüşür. İstemi hiçliğe yönelten şey ise, bir intikam ruhudur.  

 

Aynının Edebi Dönüşü ve Aşkınlık Sorunu 

Tanrının ölümü, aşkınlığın sonunun habercisidir. Tanrının ölümünün şafağında, 

nihai ne bir anlam ne de bir amaç mümkünken, bir özümseme ve bir anlam çoğulluğu 

ortaya  çıkar.  Ama  aşkınlık  sorunu  açıklığa  kavuşmadığı  sürece,  modern  durumun 

nihilizmini aşma imkanı hep askıda kalır.  

Nietzsche  bu  felaketin  gücünü  deneyimlemiş,  bu  sorunu  eşsiz  bir  cesaret  ve 

azimle ele almıştı. Sözleri sadeydi ama inanılmaz zordu; çünkü insanı, ‘insan’ olduğu 

ölçüde,  tüm  varlığını  tehlikeye  atmaya  ve  yeni  bir  değerlendirme  biçimi yaratmaya 

zorluyordu.  Lazım  olan  sadece  yeni  bir  değerler  grubu  değildi,  kaynakları  ve  yaratım 

süreçleri  bakımından  tüm  değerlerin  yeniden  değerlendirilmesi  gerekiyordu.  Peki  bu 

yeniden  değerlendirmenin  unsurları  nelerdir?  Nietzsche’nin Felsefesi  adlı  kitabında 

Eugen Fink, değerlerin yeniden değerlendirilmesini dört ana başlıkla özetler: Tanrının 

ölümü,  üst  insan,  güç  istemi  ve  aynının  ebedi  dönüşü

10

 

(Fink,  73).  Bu  yazının  amacı 

maalesef bunların dördünü de detaylarıyla ele almak değildir. Aynının bengi dönüşüne 

odaklanmayı  seçmemin  sebebi,  aşkınlığın  çöküşü  problemiyle  doğrudan  ilişkili 

olmasıdır.  

Burada  sorulması  gereken  soru,  aşkınlığın,  Tanrının  ölümünden sonra hala 

mümkün olup olmadığıdır. İnsanın nihilizmi aşması ve yeni amaçlar ortaya koyabilmesi 

mümkün müdür, bunun koşulu nerededir – başka bir alemde mi, yoksa gelecekte mi? Bu 

dünyada 

kalan bir aşkınlık mümkün müdür? 

Bir  önceki  kısmın  sonucunu  tekrar  edersek,  ideal  alemin  çöküşü  yüzünden 

yaşamın değeri artık yaşamı aşamaz. Bu ise, ya bir değersizlik hissi ile hiçlik istemine 

ya da içkinlikteki bir aşkınlık imkanı için yeni bir arayışa yol açar.  

İlk  bakışta  Nietzsche  bir  tür  içkinliği  benimser  gibi görünür. “Fakat bütünün 

dışında  hiçbir  şey  yoktur!”  diye  yazar  Putların  Alacakaranlığı’nda;  bu  da  dünyanın 

dışında  hiçbir  şeyin  -ne  Tanrı  ne  de  başka  bir  causa prima-  olmadığını  ima  eder. 

                                                           

9

   Bu, Nietzsche’nin tarihsi

cilikle suçlanamayacağını bir kez daha doğrular.  

10

   ‘Üst insan’, Nietzsche’nin Übermensch 

kavramını  ifade  eden  sözdür,  çünkü  üst  insan  bir 

insan değil, insanın ötesine-geçme hareketidir.  

---