Araz qurbanov
Yüklə 3,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Su ehtiyatlarından mövcud tələbata uyğun şəkildə səmərəli istifadə olunmur. Biz hələ də bu istiqamətdə ətraflı məlumata malik
- 1.Bu gün Aralıq dənizi sahillərində də belə bir mənzərəni müşahidə etmək mümkündür 9 .
- Mənbə: BMT-nin su ehtiyatlarının vəziyyətinə dair hesabatı (IV nəşr, I cild, 2012-ci il) 12 .
19 HİDROBÖHRAN, HİDROMÜNAQİŞƏLƏR VƏ HİDROSTRATEGİYA daimi istifadə etmək imkanından, 2,4 milyard insan isə zəruri sanitariya vasitələrindən tamamilə məhrumdur. Hər il təqribən 2,2 milyon insan yarıtmaz sanitariya-gigiyena şəraitinə, aşağı keyfiyyətli (çirklənmiş) sudan istifadə etdiyinə görə dünyasını dəyişir, 250 milyon insan isə müxtəlif xəstəliklərə yoluxur. İqlim dəyişməsi, anormal xarakter alan urbanizasiya prosesi, ərzaq məhsullarına tələbatın sürətlə artması təbii olaraq, dünyanın su təchizatı sisteminin ifrat istismarı ilə nəticələnmişdir. Yaranmış vəziyyət YUNESKO-nun Baş direktoru İrina Bokovanın Ümumdünya Su Forumunun 2012-ci ildə Madriddə keçirilmiş toplantısı iştirakçılarına ünvanladığı müraciətdə də öz əksini tapmışdır. Müraciətdə deyilir: «Su ehtiyatlarından mövcud tələbata uyğun şəkildə səmərəli istifadə olunmur. Biz hələ də bu istiqamətdə ətraflı məlumata malik deyilik və su təsərrüfatı mütəşəkkil qaydada idarə olunmur. Odur ki, perspektivlər qeyri-müəyyəndir, risk amili isə getdikcə əhəmiyyət kəsb etməyə başlayır» 6 . UNICEF-in məlumatında isə bildirilir ki, hazırda Yer üzündə bir milyard 392 milyon insan sağlamlıq üçün zərərli olan keyfiyyətsiz sudan istifadə edir. Mövcud su ehtiyatlarının çirklənməsi üzündən yoluxucu xəstəliklərin yayılma miqyası da xeyli artmışdır. 2012-ci ilin ilk altı ayı ərzində 2 milyon 730 min nəfərdən çox insan (onların 80%-i uşaqlardır) antisanitariya və çirklənmiş sular vasitəsilə yayılan xəstəliklərdən dünyasını dəyişmişdir. İnkişaf etməkdə olan dövlətlərdə kanalizasiya sularının 90%-nin, sənaye tullantılarının isə 70%-nin təmizlənmədən ətraf mühitə axıdılması üzündən şirin su mənbələri sürətlə çirklənməkdədir. ABŞ, Çin və Hindistan kimi iri regionlarda yeraltı su mənbələrinin istehlakı və bərpası arasında tərs mütənasiblik Kolorado, Xuanxe kimi iri çayların sürətlə qurumasına səbəb olmuşdur 7 . ABŞ-da şirin su hövzələrinin 40%-i sənaye, məişət və kənd təsərrüfatı tullantıları ilə, ağır metallarla çirkləndiyindən istifadə üçün yararsız vəziyyətə düşmüş, Kaliforniya ştatında içməli suyun norma ilə bölüşdürülməsinə başlanılmışdır. Çin Xalq Respublikasında çayların 90%-i istifadə üçün yararsızdır. Ölkənin 600 şəhərindən 550-nin əhalisi davamlı olaraq içməli su qıtlığından əziyyət çəkir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatında bildirilir ki, su qıtlığı ilə üzləşən ölkələrdə malyariya, vəba, tif, dizenteriya, 6 http://www.unepcom.ru/news/news2012/335-120312wwf6.html 7 http://www.un.org/russian/events/water/facts1.htm 20 HİDROBÖHRAN, HİDROMÜNAQİŞƏLƏR VƏ HİDROSTRATEGİYA poliomielit, şistosomoz, drakunkulez kimi ağır xəstəliklərin yayılma səbəblərinin 80%-i məhz əhalinin çirklənmiş su mənbələrindən istifadəsi ilə bağlıdır 8 . 1.Bu gün Aralıq dənizi sahillərində də belə bir mənzərəni müşahidə etmək mümkündür 9 . 2.İndoneziyanın Yava adasındakı Sitarium çayı tamamilə məişət tullantıları ilə örtülmüşdür. 10 Himalay dağlarındakı buzlaqların sürətlə tükənməsi (ümumi sahəsi 8 dəfə azalmışdır) nəticəsində bir sıra dövlətlərin əsas şirin su mənbəyi olan Qanq, Hind və Brahmaputra kimi iri transsərhəd çaylarının gələcəkdə mövsümi axarlara çevrilməsi, ətraf ərazilərin isə səhralaşması gözlənilir. Kəskin su münaqişəsi içərisində olan Qazaxıstan və Qırğızıstanı təmin edən çayların mənbəyi olan Alatau dağ silsiləsinin buzlaqları da 2030- cu ilədək tamamilə əriyəcəkdir. Azərbaycanda da buzlaqların azalması tendensiyası müşahidə olunur. Son dövrlərdə Quba rayonu ərazisindəki buzlaqların həcmi 50% kiçilmişdir. Bu isə həmin mənbələrdən qidalanan dağ çaylarında və göllərdə su ehtiyatına mənfi təsir göstərəcəkdir. 1993-cü ildə Türkiyədə baş vermiş güclü quraqlıq üzündən rəsmi Ankara qonşu Bolqarıstandan 16 milyard m³ şirin su almaq məcburiyyətində qalmışdır. Zəngin su ehtiyatlarına malik dövlətlərdən Kanada davamlı olaraq ABŞ-nin Şimal ştatlarına, Svazilənd Krallığı Cənubi Afrika Respublikasına, Nepal dövləti Hindistana içməli su satmaqdadır. Mütəxəssislərin qənaətinə görə, yaxın gələcəkdə kənd təsərrüfatı, ərzaq və sənaye məhsullarının yetişdirilməsində və emalında istifadə olunan suyun miqdarı onların satış qiymətlərinin müəyyənləşdirilməsinə öz təsirini göstərəcəkdir. 2050-ci ilədək bəşəriyyətin ərzaq məhsullarına tələbatının indiki ilə müqayisədə 70% artacağı, hazırda dünya üzrə istehlak 8 А.Баер. «Не всем хватает воды? Доступность питьевой воды: нынешняя ситуация». http://diamt.ru/6/36 9 Загрязнение океанов. http://tts.ulsu.ru/sites/oceans/curse.html 10 «Цитарум: задыхающаяся река», http://ecoleaks.info 21 HİDROBÖHRAN, HİDROMÜNAQİŞƏLƏR VƏ HİDROSTRATEGİYA olunan şirin suyun 80%-nin kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalına sərf edildiyi və yaxın gələcəkdə bu rəqəmin 90%-i ötəcəyi gözlənilir. İnsan orqanizminin tələb etdiyi gündəlik içməli su ehtiyacı adambaşına 4-5 litrə bərabər olduğu halda, onun sutkalıq ehtiyaclarının ödənilməsi, o cümlədən sanitariya-gigiyena tədbirləri, zəruri ərzaq və sənaye məhsullarının istehsalı üçün 2000-5000 litr su işlədilir. Məsələn, bir kiloqram taxılın və düyünün yetişdirilməsi üçün müvafiq olaraq 1500 və 1000-3000 litr, bir kiloqram mal əti istehsalı üçün 15000 litr şirin su tələb olunur 11 . Mənbə: BMT-nin su ehtiyatlarının vəziyyətinə dair hesabatı (IV nəşr, I cild, 2012-ci il) 12 . Dünyanın ən böyük ərzaq məhsulları istehsalçılarından olan İsveçrənin «Nestle» şirkətinin direktorlar şurasının sədri Piter Brabek bu yaxınlarda dünyanın bütün şirin su ehtiyatlarının özəlləşdirilməsi barədə təkliflə çıxış etmişdir. Onun fikrincə, su mənbələrinin şəxsi mülkiyyətə verilməsi bu sahədə israfçılığın və təsərrüfatsızlığın qarşısının alınmasına imkan yaradacaqdır. Onu da əlavə edək ki, şirkət ümumi gəlirinin 8%- ni qablaşdırılmış şirin su satışından əldə edir. Bəzi Latın Amerikası ölkələrində su mənbələrinin özəlləşdirilməsi həqiqətən də israfçılığın miqyasını və su təchizatına ayrılan dövlət vəsaitinin miqdarını nisbətən azaltsa da, əhaliyə paylanan suyun keyfiyyətinin kəskin şəkildə pisləşməsi nəticəsində yoluxucu xəstəliklərin yayılması, uşaq ölümü və korrupsiya 11 http://www.unwater.org/statistics_sec.html 12 http://www.un.org/ru/events/desertificationday/ Yüklə 3,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|