Araz qurbanov
Yüklə 3,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «hidropolitologiya», «hidrosilah», «hidroterrorizm», «hidrodiversiya», «hidromiqrant»
- XX əsrdə beynəlxalq münasibətlərdə strateji xammal, əsas siyasi amil rolunu oynayan neft yaxın gələcəkdə öz üstün mövqeyini daha qiymətli
- 1. Qlobal su çatışmazlığı problemi. Ümumi mənzərə
14 HİDROBÖHRAN, HİDROMÜNAQİŞƏLƏR VƏ HİDROSTRATEGİYA «hidropolitologiya», «hidrosilah», «hidroterrorizm», «hidrodiversiya», «hidromiqrant», eləcə də «invayronmental təcavüz» (ing. environment – ətraf mühit) kimi yeni anlayışlar gətirmişdir. Bu gün şirin suyun alışdırdıra biləcəyi münaqişə tonqallarının alovu dünən neftin qızışdırdığı müharibə ocaqlarından da güclü olacaqdır. Üçüncü dünya müharibəsi neft, barıt deyil, məhz çirkab qoxusu verəcəkdir. Ötən əsrin acı təcrübəsinə müraciət edək. 1948-ci ilədək vahid olan ərazinin suveren Hindistan və Pakistan dövlətlərinə parçalanmasından sonra transsərhəd Hind və Qanq çaylarının su ehtiyatlarının bölüşdürülməsi zəminində hər iki ölkə arasında baş qaldırmış hərbi- siyasi münaqişə, nəhayət, 1960-cı ildə beynəlxalq təşkilatların birgə səyləri ilə ikitərəfli sazişin bağlanmasından sonra səngimişdir. XX əsrin 50-ci illərinin əvvəllərində Suriya və İsrail arasındakı silahlı toqquşmanın əsl səbəbi də hər iki ölkənin Coland yüksəkliklərindəki şirin su ehtiyatlarına – İordan çayının mənbəyinə nəzarət etmək iddiası olmuşdur. 1958-ci ildə Sudan və Misir arasındakı lokal su müharibələrinə yalnız Nil çayı sularından istifadəyə dair Müqavilə imzalandıqdan sonra müvəqqəti ara verilmişdir. 1975-ci ildə transsərhəd Fərat çayının su ehtiyatları uğrunda İraq və Suriya arasında yaranmış hərbi-siyasi gərginlik Birləşmiş Millətlər Təşkilatının təcili müdaxiləsi sayəsində aradan qaldırılmışdır. Bundan başqa, 80-90-cı illərdə Seneqal və Mavritaniya arasında yaşanan «kətmən müharibəsi» xeyli sayda dinc insanın ölümü ilə nəticələnmişdir 1 . London Strateji Tədqiqatlar İnstitutunun təhlilçiləri də bu qənaətdədirlər ki, XXI əsrdə bəşəriyyəti gözləyən lokal və genişmiqyaslı müharibələrin əsas səbəbi də məhz şirin su ehtiyatlarına nəzarət etmək uğrunda mübarizə olacaqdır. 1 О.Барабанов. Глобальная проблема водных ресурсов // Современные глобальные проблемы мировой политики / Под ред. М.М. Лебедевой. – М.: Аспект Пресс, 2009 XX əsrdə beynəlxalq münasibətlərdə strateji xammal, əsas siyasi amil rolunu oynayan neft yaxın gələcəkdə öz üstün mövqeyini daha qiymətli «beynəlxalq əmtəə»yə - şirin suya verəcək, hətta zəngin karbohidrogen ehtiyatlarına malik dövlətlərin su təminatı ilə bağlı problemlər enerji təhlükəsizliyi məsələlərini qabaqlayacaq, tükənən və çirklənən şirin su mənbələrinin bölüşdürülməsi zəminində yaranacaq siyasi-iqtisadi qarşıdurmalar silahlı münaqişələrə yol açacaqdır. 15 HİDROBÖHRAN, HİDROMÜNAQİŞƏLƏR VƏ HİDROSTRATEGİYA 1. Qlobal su çatışmazlığı problemi. Ümumi mənzərə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Baş Assambleyasının 1993-cü ildə qəbul etdiyi qərara əsasən, hər il mart ayının 22-i Ümumdünya Su Günü ( World Day for Water) kimi qeyd olunur. Bundan məqsəd qlobal şirin su problemini daim dünya dövlətlərinin diqqət mərkəzində saxlamaq, mövcud su ehtiyatlarının birgə səylərlə qorunması, istifadəsi və idarə olunması, su ilə təchizat məsələləri ilə əlaqəli zəruri tədbirlərin həyata keçirilməsinə zəmin yaratmaqdır. Lakin, təbiət Yer üzündə su ehtiyatlarını heç də bərabər səviyyədə bölməmişdir. BMT-nin Dayanıqlı İnkişaf üzrə Komissiyasının məlumatına əsasən, dünya dövlətlərinin 40%-i ciddi su çatışmazlığı problemi ilə üzləşməkdədir. Sənaye və kənd təsərrüfatının intensiv inkişafı, demoqrafik artım, iqlim dəyişmələri və ətraf mühitin sürətlə çirkləndirilməsi nəticəsində bu problem kəskinləşərək ekoloji, sosial, iqtisadi və hərbi-siyasi fəlakət həddinə çatmaqdadır. Ümumdünya Su Şurası ekspertlərinin hazırladıqları sənəddə – «Yeni su siyasəti: 2010-2012-ci illərin Strategiyası» adlı hesabatda qeyd olunduğu kimi, «bu gün şirin su mənbələrindən sərbəst, maneəsiz və arzu olunan miqdarda istifadə etmək dövrü artıq arxada qalmışdır» 2 . Statistik göstəricilərə əsasən, Avropa ölkələrinin bir çoxunda bir nəfərin gündəlik istifadə etdiyi suyun miqdarı 200-300 litr, Amerika Birləşmiş Ştatlarında isə orta hesabla 570 litrə bərabərdir. ABŞ-nin Arizona ştatındakı Feniks şəhəri susuz səhrada yerləşməsinə baxmayaraq, burada hər bir sakinin su sərfi 1000 litrə çatır. Halbuki, Mozambikdə adambaşı gündəlik su limiti 10 litrdən də aşağıdır. Uqandanın kənd təsərrüfatı rayonlarında əhalinin bir sutka ərzində su sərfi cəmi 12-14 litr arasındadır. Quraqlıq mövsümündə Qərbi Hindistanın, Şərqi Afrikanın bir sıra bölgələrində şirin su norması adambaşına 5 litr səviyyəsinə enir. Efiopiyada isə bu rəqəm cəmi bir litrə çatır 3 . Böhranlı regionlar sayılan Yaxın Şərqdə və Şimali Afrikada (Bəhreyn, İordaniya, Küveyt, Misir, İsrail, Oman, Suriya, Somali, Tunis, Əlcəzair, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Efiopiya, Liviya, Mərakeş, Yəmən) məhdud içməli su ehtiyatları sürətlə tükənməkdədir. Son məlumatlara əsasən, bu ərazilərdə mövcud su mənbələrinin ümumi həcmi təqribən 2,4 milyard m³-dir. Halbuki, həmin regionlarda minimum istehlak üçün azı 3 milyard m³ su tələb olunur. 2010-cu il avqust ayının 8-də 2 Новая водная политика: Стратегия Всемирного водного совета на 2010–2012 годы. http://www.worldwatercouncil.org. 3 «Водные войны XXI века – от fantasy к reality», http://ecocrisis.wordpress.com Yüklə 3,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|